Danuta Muszańska z d. Dydio (ur. 1931, Nagórzany) urodziła się w rodzinie rolniczej, gospodarującej na 5 morgach w wiosce pod Sanokiem na terenach zamieszkałych przez ludność polską i ukraińską. W kwietniu 1946 roku jej rodzinne Nagórzany oraz sąsiednie wsie Nowotaniec i Bukowsko zostały spalone przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii. Spłonęło całe gospodarstwo, a rodzina była zmuszona do tułaczki.Danuta Muszańska z d. Dydio (ur. 1931, Nagórzany) urodziła się w rodzinie rolniczej, gospodarującej na 5 morgach w wiosce pod Sanokiem na terenach zamieszkałych przez ludność polską i ukraińską. W kwietniu 1946 roku jej rodzinne Nagórzany oraz sąsiednie wsie Nowotaniec i Bukowsko zostały spalone przez oddział Ukraińskiej Powstańczej Armii. Spłonęło całe gospodarstwo, a rodzina była zmuszona do tułaczki.
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonej w Nagórzanach.
00:00:22 Pierwszego dnia, idąc do szkoły, boh. zgubiła gumkę myszkę, ale znalazła ją wracając do domu. Droga boso do szkoły błotnistymi drogami. [+]
00:01:20 Szkolne historie – boh., uczennica II klasy, została zaprowadzona przez nauczyciela do klasy VII i tam czytała – potraktowanie jej przez siódmoklasistów po lekcjach. Boh. wdała się w bójkę z chłopakami, którzy dali jej spokój. [+]
00:03:32 Życie na wsi podczas niemieckiej okupacji, oddawanie kontyngentów. Rozbicie kamienia żarnowego przez Niemców. Mielenie zboża w żarnach ukrytych w piwnicy – kolejki mieszkańców wsi. [+]
00:05:12 4 kwietnia 1946 r. banda UPA spaliła Nagórzany, Bukowsko i Nadolany. Pożar rodzinnego domu. Przed napadem mama ugotowała zupę i po pożarze boh. poszła do domu szukać zupy – widok spalonego garnka. [+]
00:07:38 Sytuacja rodziny po pożarze. Zabicie przez banderowców byka hodowanego przez ojca. [+]
00:08:40 Postawienie nowego domu, życie rodziny.
00:09:30 Drogi w okolicy wybudowano dopiero w 1970 r.
00:10:16 Powrót nocą z pracy w Odrzechowej – spotkanie na polnej drodze. [+]
00:14:20 Mąż boh. był krawcem-samoukiem, nauczył się szycia z książek i szył ubrania na śluby. Mąż dostał powołanie do wojska, ale uciekł na zachód i tam został aresztowany, podczas pobytu w więzieniu uczył się fachu u więziennego krawca i nie był zadowolony, gdy zwolniono go z więzienia. [+]
00:15:45 Boh. i jej mąż mieli pasiekę, która została sprzedana po wypadku boh. Wspomnienie pasieki – dom został wykończony za pieniądze uzyskane ze sprzedaży miodu.
00:17:57 Tata, Piotr Dydio, służył przed wojną w kawalerii i zdezerterował na pogrzeb swojej dziewczyny. Wnuczki odnalazły dokumenty poświadczające „kryminalną” przeszłość pradziadka.
00:19:50 Boh. miała w szkole koleżankę Żydówkę i siedziała z nią w ławce. Podczas okupacji boh. nosiła Żydom jedzenie – ich wywiezienie z Nowotańca. [+]
00:21:08 Ucieczka do lasu przed frontem – rodzina ukrywała się w lesie przez sześć tygodni. Wyżywienie rodziny. Przyjazdy Niemca do lasu. Leśne bandy – obecność partyzantów różnych narodowości. Po powrocie z lasu rodzina do kwietnia 1946 r. przebywała w domu – spalenie trzech wiosek przez banderowców.
00:23:33 Podpalenie trzech wiosek na sygnał. Boh. została wyniesiona z domu przez Ukraińca, który ten dom podpalił. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:24:45 Na wioskę napadła banda UPA, rozważania na temat przyczyny podpalenia wsi. Podczas napaści nikt z Polaków nie zginął.
00:26:10 Podczas okupacji sąsiad Pawiński został zabrany przez Niemców do sanockiego więzienia – modlitwa żony o powrót męża i jej konsekwencje.
00:28:40 Podczas wojny rodzice dawali jedzenie partyzantom, którzy przychodzili do domu.
00:29:36 Boh. urodziła się w grudniu 1931 r., miała starszą i młodszą siostrą. Wspomnienie mamy, która żyła 104 lata. Dobra pamięć młodszej siostry Zofii. Mama mieszkała z rodziną Zofii – rozmowy z zięciem Franciszkiem.
00:32:14 Rodzice mieli niewielkie gospodarstwo. Dziadek kupił zmeliorowaną ziemię po powrocie z Ameryki. Prace rolne – żęcie zboża sierpem, ustawianie półkopków, praca przy młockarni. Specyfika uprawy ziemi w górzystym terenie.
00:35:55 W Nagórzanach mieszkały trzy ukraińskie rodziny, ale nie było tu Żydów. W Nowotańcach mieszkało kilka żydowskich rodzin, m. in. zamożniejsza rodzina Talembergów – właściciele sklepu. Żyd Lejbuś pojawiał się w rodzinnym domu boh., z jego córką Elą boh. siedziała w szkolnej ławce.
00:37:50 Podczas okupacji boh. nosiła jedzenie Żydom ukrywającym się w pobliskim lesie. Wielu Żydów mieszkało w pobliskim Bukowsku – przed wojną we wsi odbywał się targ, na którym handlowano zwierzętami hodowlanymi. Dziadek Michał Gac z Wygnanki chodził na targi do Bukowska. Składanie życzeń imieninowych dziadkowi. [+]
00:41:45 W domu był zegar z wiszącymi szyszkami – tata pozwolił rozbić szyszkę, by boh. zobaczyła, co jest w środku. Wspomnienie ojca. [+]
00:44:15 Rozkład pomieszczeń w starym domu. Przed wojną siostra mamy była główną księgową, a wujek dyrektorem w fabryce monopolowej w Białymstoku. Paczki od cioci. Dwaj bracia mamy byli w Ameryce – Kuba grał w orkiestrze, a Jasiek pracował w kopalni. Po wojnie wuj Kuba i jego żona przysyłali paczki rodzinie.
00:48:42 Rodzice nie chcieli emigrować do Ameryki. Boh. miała możliwość wyjazdu do ciotki w 1947 r., ale nie skorzystała z niej.
00:50:04 Wybuch wojny – boh. szła z koleżankami do szkoły i usłyszała z głośnika, że zaczęła się wojna. Zatrzymanie się Niemców w domu gromadzkim w Nagórzanach – spotkanie z niemieckim żołnierzem. [+]
00:53:30 We wrześniu 1939 w okolicy nie toczyły się walki. Tata miał astmę i nie został zmobilizowany. Pewnej jesieni wyjechał do lasu z psem i gdy pies sam wrócił do domu, mama poszła szukać ojca. Dzięki psu odnalazła męża, który dostał zapaści. Stosunek ojca do psa.
00:56:52 Okupacja niemiecka – dostawy obowiązkowe, tłuczenie kamieni żarnowych, by ludzie na wsi nie mogli sami mleć zboża.
00:58:05 Niemiec zabrał ojca do Nowotańca – zebranie gospodarzy, którzy nie wywiązywali się z dostaw obowiązkowych w Domu Ludowym. Boh. opluła Niemca. Tata został zabrany do więzienia w Sanoku – stryj Michał oddał kontyngent ojca, którego zwolniono z więzienia. Rolnikom zabierano żywność.
00:59:47 Boh. jako dziecko wspinała się na drzewa owocowe. Przed wojną mama należała do Koła Gospodyń – uprawy warzyw. Przepis na dynię z mlekiem. Bieda na wsi podczas okupacji. Wyjazdy na Ziemie Odzyskane po wojnie.
01:04:04 Rodzina teściowej mieszkała na Podolu. Podczas ataku ukraińskiego na wieś dowódca napastników nie pozwolił zabić szwagierki teściowej, która właśnie urodziła dziecko, ale zabito jej nastoletniego brata. Ucieczka rodziny z Podola – późniejszy wyjazd na Ziemie Odzyskane. Wiele osób z okolicy wyjechało na Wołyń, ale w Nagórzanach poza szwagierką teściowej z dziećmi nie było innych uciekinierów.
01:08:30 W 1944 r. rodzina uciekała do lasu, gdy zbliżał się front. Staszek, kolega siostry przyszedł się pożegnać i tata namawiał go na wspólną ucieczkę. Rodzice Staszka i siostra zginęli podczas walk Rosjan z Niemcami, ponieważ znaleźli się pod ostrzałem. Walki z Niemcami trwały jeszcze jakiś czas po powrocie rodziny do domu. Bombardowanie Bukowska. W domu boh. przyjmowano uciekinierów z okolicznych wsi. [+]
01:13:31 Spalenie trzech wsi w kwietniu 1944 r. Nie spalono jednej chałupy, w której mieszkał brat teściowej, uważający się za Rusina – śmierć jego syna Zdzisia. Rodzina po kilku latach wyjechała na Ukrainę.
01:18:59 Podczas podpalenia tata wyciągał zwierzęta z płonącej obory i połamał sobie żebra. Ukraińcy zabrali uratowane zwierzęta. Ludzie z Nadolan nie chcieli pomagać pogorzelcom. Rodzina zamieszkała u kuzyna, który miał jedną izbę w domu. [+]
01:22:05 Boh. poszła do szkoły rolniczej w Jurowcach, która mieściła się w dworze – jedna z koleżanek, mająca normalny dom, znalazła ręcznik i nie chciała go dać boh., która niczego nie miała.
01:23:41 Trudne położenie rodziny po pożarze, zamieszkanie w pustym dworze na Chmurówkach – postawa miejscowych wobec pogorzelców. Rolnik targował się z ojcem, który chciał kupić ziarno na siew – groźba ze strony boh.
01:26:55 Po pożarze rodzina zamieszkała w dworku w Chmurówce. Kupowanie chleba przez boh. [+]
01:28:45 Po tygodniu w Jaćmierzu rodzina zamieszkała w kuzyna mamy w Nadolanach.
01:29:30 Latem 1947 r. rodzina mieszkała w Odrzechowej – wysiedlanie ludności ukraińskiej podczas Akcji „Wisła”. Żołnierze zabrali staruszkę, którą córka uratowała przed wysiedleniem. [+]
01:32:04 Boh. i siostra chciały zostać w Odrzechowej, ale mama chciała wracać do Nagórzan. Zabranie domu z Odrzechowej i postawienie go w Nagórzanach.
01:33:40 W Odrzechowej rodzina mieszkała w poukraińskim domu. Wyjazd po maliny do Bażanówki, gdzie stały stare domy – porównanie z nową zabudową Nagórzan.
01:36:26 Wysiedlanie mieszkańców Odrzychowej w ramach Akcji „Wisła” – przyjazd samochodów ciężarowych do wsi.
01:37:30 Boh. nie słyszała o starciach żołnierzy z Ukraińcami.
01:38:18 Zagospodarowanie dawnych „ruskich” wiosek. Boh. jeździła z wnuczkiem po okolicy – rozważania na temat palenia sianem w Niemczech.
01:40:27 Tata dał deski na trumny dla rodziny kolegi, która zginęła podczas walk na froncie w 1944 r. W Nadolanach mieszkał niemiecki lekarz i do niego przywieziono ciężko ranną Józię, ale lekarz nie mógł jej pomóc. Wyzwolenie i pogrzeb ofiar, m. in. Staszka i jego rodziny. Wspomnienie Staszka. [+]
01:43:42 W lesie ukrywało się wiele osób, m in. dwie siostry mamy i sąsiedzi – wspólne obozowisko na polanie. Niemiec, który przyjechał do lasu już z niego nie wyjechał. W lesie byli partyzanci Rosjanie, Anglicy. Spotkanie boh. z radzieckim partyzantem. Do lasu nie przychodzili Ukraińcy.
01:46:30 Po wyjściu z lasu rodzina przez tydzień mieszkała u Ukraińca Sawki, do którego także przychodzili Niemcy. Powrót do domu, podpalenie Nagórzan w 1946 r.
01:48:23 O wybuchu wojny boh. dowiedziała się z głośnika zainstalowanego na budynku.
01:49:11 Boh. poczuła się bezpiecznie po przeprowadzce z Odrzechowej do domu w Nagórzanach. Trudności z wykończeniem domu – brak dachu.
01:50:10 Podczas reformy rolnej rodzina kupiła kilka hektarów ziemi. Refleksja na temat obecnych dotacji dla rolników i pieców opalanych sianem.
01:54:07 Podczas wojny pędzono bimber w leśniczówce pod lasem.
01:55:46 Boh. nie wie, czy podczas okupacji w okolicy byli niemieccy osadnicy. Zabranie do sanockiego więzienia Wincentego Pawińskiego – przyjazdy jego syna, księdza Gustawa, na odpusty do parafii.
01:57:22 Atmosfera w czasie okupacji, zastraszanie, przetrzymywanie w więzieniu w Sanoku. Wywożenie młodzieży na roboty do Niemiec. Bratowa boh. była na robotach, po wyzwoleniu została zgwałcona przez czerwonoarmistów.
01:59:55 Boh. nic nie wie na temat spalenia miejscowości Nowosielce. W 1946 r. spalono trzy wsie. W Nowotańcu i Nagórzanach ocalało po jednym domu.
02:00:56 W 1947 r. boh. poszła do szkoły rolniczej w Jurowcach, która mieściła się w majątku Jaworskiego. Na dole były klasy, na górze sypialnie uczennic. Zamknięcie szkoły z powodu parcelacji gruntów należących do majątku. Remont dworu w roku 2020.
02:04:01 Boh. lubiła chodzić do szkoły. Uczennicom pomagał ogrodnik z majątku. Sadzenie kartofli z nauczycielem, panem Łakusem.
02:05:34 Boh. słyszała nazwisko „Żubryd”, ale nic na jego temat nie wie.
02:06:22 Mąż boh. chodził do starszej siostry Władzi, która wyszła za starszego od siebie Jana, który wrócił z obozu z Niemiec.
02:10:55 Mąż był krawcem, a boh. mu pomagała. Warsztat krawiecki mieścił się w domu – szycie ubrań z materiałów przynoszonych przez klientów. Materiały dostawano za uprawiany len. Mąż szył ubrania dla swoich dzieci – kurtki dla córek-bliźniaczek. Robienie czapek dla córek ze sprutego swetra.
02:17:19 Opinia sąsiadki o pracy męża, który poza krawiectwem uprawiał ziemię i miał pasiekę. Mąż dostał kartę powołania do wojska i wyjechał na zachód, tam został aresztowany i przewieziony do więzienia w Sanoku, gdzie poduczył się krawiectwa. Mąż żałował, że nie siedział dłużej w więzieniu, ale ojciec spowodował, że go zwolniono.
02:21:15 Mąż nie był w wojsku, jego dwaj bracia też wyjeżdżali na zachód, ale obydwaj wrócili.
02:22:00 Sołtysem Nagórzyna w czasie okupacji i po wojnie był Wincenty Serwoński, który nie lubił oficjalnych wystąpień. Potem księży witał syn boh.
02:23:35 W okolicy nie było powodzi, w 2020 r. po deszczach woda wezbrała ponad mostek i pojawiła się w ogrodach, na polach. Podziękowanie pani Danuty dla ekipy z Instytutu.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.