Kazimiera Zagórska z d. Krogulec (ur. 1935, Pieńki) urodziła się jako średnia córka w rodzinie, gospodarującej na 36 hektarach na Wołyniu. W marcu 1943 podczas ataku nacjonalistów ukraińskich zdołali uciec z domu. Ratunek i schronienie znaleźli w sąsiednich Pendykach, w domu Ukraińca Iwana (nazwisko nieznane). Następnie dotarli do Łucka, gdzie przez kolejne dwa i pół roku mieszkali w zabudowaniach Katedry Świętych Apostołów Piotra i Pawła oraz kolegium jezuickiego, wraz z grupą innych uciekinierów z okolicznych wiosek. W lipcu 1944 po wkroczeniu Armii Czerwonej ojciec pani Kazimiery został wcielony do wojska i słuch o nim zaginął. W grudniu 1944 pani Kazimiera z matką i siostrami przyjechała do Polski i osiadły w Starej Wsi k. Kraśniczyna w powiecie krasnystawskim – w 3-hektarowym, zaniedbanym gospodarstwie po wysiedlonych Ukraińcach. Pani Kazimiera w 1949 roku ukończyła miejscową szkołę podstawową, a w 1953 roku – technikum chemiczne w Zgierzu. Pracowała w Zakładach Przemysłu Chemicznego „Boruta” w Zgierzu. W 1958 roku przeprowadziła się do męża (zawodowego oficera) do Modlina, a następnie do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie pracowała jako laborantka w jednostce wojsk chemicznych. W 1968 roku sprowadziła się do Sanoka, gdzie mieszka do dziś.
more...
less
00:00:10 Autoprezentacja boh. urodzonej w listopadzie 1935 r. w Pieńkach na Wołyniu.
00:00:37 Sześcioletnia boh. mieszkała z pięcioosobową rodziną w Pieńkach. Napad Ukraińców na wieś w lutym 1942 r. – ucieczka rodziny do pobliskich Pieniek Pendyckich – zachowanie mieszkańców. Podczas ostrzału wsi z lasu rodzina ukryła się w drewutni. Zabijanie mieszkańców wsi, rabunek i podpalanie domów. Podpalenie strzechy na drewutni – spotkanie oko w oko z uzbrojonym Ukraińcem – wędrówka przez rabowaną wieś. Rodzinę zawołał znajomy Ukrainiec Iwan, który ukrył ich w swoim domu. [+]
00:08:15 Tato znał Iwana sprzed wojny, pomoc Iwana w pracach gospodarskich. Ukrywanie się rodziny w ukraińskim domu. [+]
00:10:00 Ucieczka mieszkańców wsi do Cumania. Przyjście mieszkańców pobliskiej wsi na odsiecz. Wyjazd rodziny do Cumania – pożegnanie z gospodarzami, którzy uratowali im życie. [+]
00:13:40 Przyjazd uciekinierów do Łucka – zatrzymanie się rodziny w zabudowaniach należących do katedry św. Piotra i Pawła. Napływ uciekinierów do klasztoru – warunki bytowe, wyżywienie. [+]
00:16:30 Inspekcje Niemców, którzy wybierali młodych ludzi i rodziny na przymusowe roboty. Ciągły napływ uciekinierów z miejsc zagrożonych napadami Ukraińców. [+]
00:18:20 Dwutygodniowe walki o Łuck w 1944 r. [+]
00:19:14 W lipcu 1944 r. ojciec został wcielony do wojska. Aresztowanie księży i zamknięcie kościoła – rodzina boh. zatrzymała się w domu, gdzie mieszkali Polacy. [+]
00:20:53 Sierpień 1944 – spisy polskiej ludności. Mama zapisała się na wyjazd do Polski. [+]
00:22:13 Wyjazd do Polski w grudniu 1944 r. – pakowanie ludzi do bydlęcych wagonów. Dwutygodniowa podróż do Chełma – ucieczki do lasu podczas przelotów nieprzyjacielskich samolotów. Warunki podczas podróży w czasie mroźnej zimy – śmiertelność wśród starszych osób. [+]
00:25:17 Przyjazd do Krasnegostawu, wyjazd furmanką do Starej Wsi koło Kraśniczyna. Mama z trójką dzieci zamieszkała w nędznej chacie, z której wysiedlono ukraińską rodzinę. Przed wojną rodzina miała 36 hektarów ziemi, w 1941 r. rodzina wprowadziła się do nowego domu – opis pomieszczeń, mroźna i śnieżna zima 1941-42 w niewykończonym domu. [+]
00:29:30 W styczniu 1945 mama z dziećmi zamieszkała w niewielkim poukraińskim gospodarstwie w Starej Wsi, którego mama oficjalnie nie przyjęła. Nowy gospodarz wyrzucił rodzinę z domu. Przyjęcie rodziny przez gospodarza, u którego mama musiała odpracować mieszkanie.
00:31:42 Edukacja boh. i jej siostry Jadzi. Boh. pasła krowy właściciela domu, który dawała jedzenie za pracę.
00:32:55 Dziewięcioletnia siostra Jadzia wyjechała do Warszawy, by pracować jako opiekunka dwójki dzieci. Boh. i mama pracowały i mieszkały w gospodarstwie Józefa Husa.
00:34:28 W 1949 r. boh. skończyła szkołę podstawową w Kraśniczynie. Dodatkowa praca mamy w domu miejscowej położnej, której córka Klara mieszkała w Łodzi, gdzie jej mąż był dyrektorem Technikum Chemicznego. Przyjazd córki i zięcia na wakacje – spotkanie boh. z dyrektorem szkoły – wyjazd do Zgierza na egzamin. Po zdanym egzaminie boh. została w Zgierzu. [+]
00:39:30 Nauka w szkole laborantów chemicznych. Po ukończeniu szkoły w 1953 r. boh. podjęła pracę w Zakładach Przemysłu Chemicznego „Boruta”.
00:40:18 W 1958 r. boh. wyszła za mąż za por. Franciszka Zagórskiego i zamieszkała w Modlinie. Przeprowadzka do Ostrowi Mazowieckiej, gdzie stacjonowała jednostka wojsk chemicznych. Mąż pracował w sztabie, a boh. w laboratorium. Możliwość awansu męża – pierwsze wrażenia po przyjeździe do Sanoka.
00:44:08 Położenie wsi Pieńki – widok polskiego wojska ciągnącego na wschód w 1939 r. Do domu przyszedł oficer, dezerter, który przez rok mieszkał z rodziną, a potem wyjechał, ale przysyłał listy do rodziców. [+]
00:47:03 Rozmieszczenie gospodarstw w Pieńkach, wiejska bieda. Na wsi gromadzono materiały do budowy szkoły.
00:48:28 Podróż z rodziną w ojczyste strony. Przyjazd do wsi Derażne, wizyta na zaniedbanym cmentarzu. Zdewastowany kościół i wyremontowana cerkiew. Jedynym śladem po wsi Pieńki były zdziczałe drzewa owocowe. Wizyta u matki ukraińskiego kierowcy. Spalenie wsi po napadzie – boh. myślała, że w ich domu ktoś mieszka. [+]
00:57:10 Mama boh. nie chciała małego i zaniedbanego poukraińskiego gospodarstwa w Starej Wsi. Zabranie mamy do Warszawy. Obecne życie boh., zadowolenie z powodu wizyty ekipy z Instytutu i możliwości opowiedzenia swojej historii
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
00:58:36 Organizowanie się Ukraińców po wkroczeniu Niemców na Wołyń – pierwsze napady na małe polskie wioski i odosobnione gospodarstwa. Działalność samoobrony – pilnowanie gospodarstw. [+]
01:01:49 Okrążanie wsi przez Ukraińców - ucieczka rodziny nad ranem.
01:03:00 Czuwanie w nocy – ostrzeżenie przez ojca o zbliżających się Ukraińcach i ucieczka rodziny z domu. Na drugi dzień ojciec przyszedł do domu i wypuścił zwierzęta gospodarskie – wyjazd wozem do Cumania. [+]
01:05:21 W Pieńkach mieszkało dwóch Ukraińców, jeden prowadził sklep, a drugi kuźnię. Właściciel sklepu ostrzegał przed napadem ojca, który nie chciał opuścić ojcowizny. Dziadek boh. służył w carskim wojsku i potem dostał ziemię nad Horynką (Horyńką). [+]
01:09:01 Boh. nie pamięta nazwisk Ukraińców, którzy ostrzegali oraz pomogli rodzinie.
01:10:58 Ucieczka do Pendyk – postawa ciotki, u której rodzina chciała się schronić. Ostrzał wsi. Schrony w domach i stodołach. Rabowanie gospodarstw, podpalenie wsi. [+]
01:14:10 Mroźna zima w nowym domu rodziny w Pieńkach, prowizoryczne ogrzewanie. Rozkład pomieszczeń w domu.
01:16:47 Podczas napadu na Pendyki rodzina schowała się w drewutni. Wyjście i spotkanie z uzbrojonym Ukraińcem. Zawołanie rodziny przez znajomego Ukraińca Iwana, który ukrył ich w swoim domu. Wyjazd ze wsi – pożegnanie z gospodarzem. [+]
01:21:36 Ojciec zatrudniał Iwana do dorywczych prac. Wyjazdy grup rolników na targ do Równego.
01:23:45 Rabunek wsi Pendyki przez Ukraińców. Zachowanie ojca i Iwana w noc po napadzie. Zgliszcza wsi. [+]
01:25:17 Ojciec zabrał z domu ubrania i pierzyny. Umeblowanie domów. Monotonne jedzenie – mięso po przedświątecznym świniobiciu, przechowywanie jedzenia w piwnicy. Różnica mieszkania w domu krytym strzechą i blachą – suszenie owoców pod blaszanym dachem.
01:30:12 Powrót ojca do domu, wypuszczenie zwierząt gospodarskich.
01:31:39 Powroty niektórych uciekinierów mieszkających w klasztorze do domów. Rodzice nie chcieli wracać do domu. Droga na skróty do kościoła między domami Ukraińców.
01:33:24 Wypiek domowego chleba.
01:35:05 Rodzina nie zostawiła w domu niczego wartościowego. Prace domowe: pranie przy studni na tarze (nie robiono prania zimą). Wyrób płócien, z których szyto ubrania, przędzenie razem z sąsiadkami. Bielenie – proces technologiczny. Wyrób tkanin na krosnach. Nici lniane i konopne, wyrób worków. [+]
01:42:44 Wyrób lnianych kilimów. Naturalne farbowanie i czyszczenie bez wody. Szycie kufajek wypełnianych lnem.
01:44:47 W Pieńkach mieszkały dwie ukraińskie rodziny, ale boh. nie pamięta nazwisk. Iwan, który pomógł rodzinie, mieszkał w Pendykach, wygląd jego i żony, sytuacja materialna i zdrowotna rodziny. Opieka zdrowotna na Kresach – szpitale w dużych miastach. Odzież Iwana. Wyrób tkanin i szycie płóciennych koszul przez mamę. Ubrania robocze i odświętne – przechowywanie butów przez ojca. Opis chaty Iwana i jej umeblowanie.
01:52:36 Umeblowanie nowego domu w Pieńkach.
01:53:33 Dwie córki Iwana wyjechały do rodziny na Lubelszczyźnie. W Starej Wsi koło Kraśniczyna mieszkało tylko pięć polskich rodzin, w kraśniczyńskiej szkole uczyły się ukraińskie dzieci.
01:55:07 Zgierz w latach 50. Boh. pracowała w zakładach chemicznych „Boruta” – inne zakłady pracy w mieście. Zespół szkół zawodowych w Zgierzu – początki szkoły, jej organizacja w nowym budynku.
01:59:06 Przyjście Ukraińców do domu Iwana – jego odpowiedź na pytanie o rodzinę boh.
02:00:02 Adwokat Drohomirecki mieszkał z rodziną w Derażnem, jego losy w czasie okupacji – zabranie go z domu przez Ukraińców. Żona Drohomireckiego przeniosła się z dziećmi do domu boh. w Pieńkach. Wspólna ucieczka ze wsi – zatrzymanie Drohomireckiej przez Ukraińców i jej uwolnienie, jako Ukrainki.
02:09:01 Pani Drohomirecka zapraszała rodzinę boh. na herbatę po niedzielnej mszy. Boh. nie zna jej losów po odłączeniu się od uciekinierów. 02:10:49 [Boh. otrzymała listę nazwisk mieszkańców wsi Pieńki (poszukiwanie okularów).] Boh. nie kojarzy nazwisk z otrzymanej listy. W Pendykach mieszkała ciotka Józefa Potrzeszcz. Dociekanie, jak miał na nazwisko Iwan. Nazwiska sąsiadów w Pieńkach: Bunio, Tkaczuk, Żebrowski, Ramus, Kruk, Spodło. Zabawy boh. z córką ciotki Józefy Potrzeszcz.
02:17:35 Wiejskie zebrania przed wojną, przygotowania do budowy szkoły w Pieńkach – fundamenty pod budynek. Postawa Iwana wobec Polaków.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.