Gawlik Krystyna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/2049

18 sierpnia 2024, Kołobrzeg

1:37

Krystyna Gawlik z d. Kalisz (ur. 1931, Lublin) wychowała się w Lublinie i tam przeżyła lata II wojny światowej. W 1945 roku przybyła wraz z rodziną do Kołobrzegu. Po ukończeniu liceum i studiów Akademii Wychowania Fizycznego w Poznaniu podjęła pracę zawodową w szkolnictwie, a następnie jako kierownik obiektów wczasowych m.in. w Skanpolu. W 1981 roku przeszła na wcześniejszą emeryturę. Od 1984 roku kierownik „Chóru Pionier” w Kołobrzegu. Pełni również funkcję przewodniczącej „Klubu Pioniera” w Kołobrzegu.

[00:00:10] Ur. 24 lipca 1931 r. w Lublinie, starszy o 2 lata brat, mama Aniela, ojciec Jan. Cała okupacja spędzona w Lublinie. Śmierć siostry mamy w czasie pierwszego bombardowania miasta, zaopiekowanie się rodziców jej córką Czesławą, ucieczka rodziny na wieś.
[00:03:00] Lęk z czasu wojny, huk samolotów. Droga do szkoły na ul. Podgórną, mieszkanie w dzielnicy Bronowice. Zapamiętany na całe życie widok pędzonych w dworca ludzi w pasiakach do obozu i strażników z psami. [+]
[00:05:00] Ojciec pracował w fabryce obuwia, mama w „jakichś zakładach”. Szosa przy domu rodzinnym stanowiła granicę lubelskiego getta dochodzącego do zamku. Krzyki ludzi podczas selekcji, wywiezienie z obozu wszystkich więźniów pod koniec wojny.
[00:06:48] W pobliżu obóz w Majdanku – po wojnie tłumne przyjazdy rodzin pomordowanych, odkopywanie zbiorowych mogił – nagie ciała w dołach, sterty butów.
[00:07:27] Wyzwolenie Lublina po kilkudniowych walkach, rodzina przebywała w schronie. Wyjazd ojca, sąsiad akowiec uciekł w obawie przed represjami. Szkoła w czasie okupacji: rewizje, naloty.
[00:09:20] Niedostatki materialne, żywność na kartki. Przyjazd ojca do Kołobrzegu w kwietniu [1945], „jeszcze strzelanina była”. Decyzja rodziców o wyjeździe z Lublina, uciążliwa droga przez 3 tygodnie wagonami towarowymi.
[00:10:42] Przyjazd rodziny do Kołobrzegu, chęć powrotu do domu. Meble, fortepiany na dworcu czekały na transport do ZSRR.
[00:11:47] Odremontowane przez mieszkańców mieszkania w 3-piętrowym budynku przy ul. Unii Lubelskiej. Nocne napady Rosjan na mieszkania, przeniesienie się z parteru na 3 piętro.
[00:13:20] Płonący Kołobrzeg, podpalenia zarówno przez Niemców, jak i Rosjan. Uciążliwość życia w mieście w pierwszych miesiącach: brak wody, prądu, zaopatrzenia. Przynoszenie wody z rzeki, dostawy cysterną. Kolejki po chleb, czasem ryby, dożywianie „ze wspólnego kotła” w ratuszu. [+]
[00:15:18] Pierwsi mieszkańcy: kolejarze i budowlańcy z nakazem pracy, „zapłata w deputatach”, „nikt na początku nie pracował za pieniądze”. Wielka radość z pojawienia się wody w kranie po kilku miesiącach – noszenie na 3 piętro z piwnicy.
[00:16:39] „Byliśmy przez 3 miesiące pod okupacją radziecką”, patrole chroniące kobiety (Polki i Niemki) przed Rosjanami. Przekazanie władzy pierwszemu prezydentowi Stefanowi Lipickiemu. Stowarzyszenie Klub Pioniera Kołobrzegu, powstanie Skweru Pioniera, rondo Stefana Lipickiego.
[00:18:45] Lepiej zachowana część lewostronna miasta. Rozrzucone po ulicach, placach i podwórkach mogiły żołnierzy niemieckich i polskich, „my chodzimy po nich”. Na wszystkich siedmiu cmentarzach z czasu wojny dziś stoją domy. [+] Cmentarz przy Bałtyku ekshumowany w 1963 r.
[00:21:03] Konieczność otrzymania specjalnego zezwolenia na osiedlenie się w Kołobrzegu pod groźbą wysiedlenia. Pierwsze pójście nad morze. Plaża dostępna tylko w ciągu dnia, zabronowany piasek w celu zabezpieczenia granicy morskiej. Aresztowanie kolegi za zbyt późną jazdę rowerem po nadmorskich alejkach.
[00:23:18] Liczne ofiary niewypałów i niewybuchów wśród dzieci. W Kołobrzegu ocalał jeden most, budowanie tymczasowych pieszych przepraw. Edukacja: utworzenie pierwszej szkoły w porcie, gimnazjum ogólnokształcące w Gościnie – 16 uczniów. Rozpoczęcie nauki w pierwszym roczniku nowoutworzonego gimnazjum w Kołobrzegu. Trudne warunki lokalowe, przeciekający dach, ogrzewanie kozą. Dzieci bez butów, ubrania szyte z koców. Braki kadrowe, niemożliwy do zdobycia papier, książki. Przekonanie o „pokrzywdzonym przez los pokoleniu”. Przenoszenie wyposażenia do nowego Liceum nr 1 im. Mikołaja Kopernika, budynek zdewastowany przez Rosjan odnawiali uczniowi i rodzice.
[00:28:30] „Ogrom pracy” przy odgruzowaniu, zadowolenie z rozwoju miasta. „Myśmy chodzili po gruzach”. Silne wiatry znad morza zwaliły ścianę domu przy ul. Gierczak – 9 ofiar śmiertelnych. Stopniowe usuwanie zagrożonych zawaleniem budynków. Młodość w „ukochanym Kołobrzegu”.
[00:33:08] Przed wojną nowa szkoła w Lublinie, ekwipunek uczennicy: worki z materiału, pióro ze stalówką, ołówki, obowiązkowy granatowy fartuszek z białym kołnierzykiem. Dystans z domu: 5 km. Chodzenie na bosaka, zabawy w kałuży. Popularne drewniaki. Ojciec naprawiał buty w domu. Łyżwy – ostrza z obręczy beczek. Niemowlęta noszone w chustach.
[00:37:05] Lody w lodziarni przy kościele dla uczczenia I Komunii. Skromne życie, kartki na żywność w czasie okupacji. Wykopane przez mieszkańców „okopy” przykryte ziemią. „Lager”, „obóz” - pojawiające się w domu niezrozumiałe słowa, swąd unoszący się na podwórkach. Gestapowcy z psami i pejczami – lęk na ulicach. Brak ubrań. Deputat: marmolada z wytłoków buraczanych. Podkradanie buraków cukrowych. [+]
[00:41:04] Zbieranie zboża z pól, domowa produkcja mąki. [+] Zbieranie pozostałych na polu po wykopkach ziemniaków.
[00:43:28] Przeczuwanie nadchodzącej wojny – narady mężczyzn u sąsiada. Mama suszyła chleb z solą, chowała do woreczków. Przysmak: chleb z cukrem.
[00:45:32] Obchody śmierci Piłsudskiego. Brak pracy przed wojną – bezrobotny ojciec przyłączał się do strajków robotników pacyfikowanych przez konną policję. Przynoszenie ojcu paczek do aresztu. [+]
[00:46:55] Żydzi przed wojną „nie byli akceptowani”. Ulica Lubartowska w całości zamieszkała przez Żydów (getto). Strażnicy w getcie: Ukraińcy w czarnych mundurach. Przeniesienie Żydów na nowe miejsce.
[00:48:32] Matka Aniela dd. Wołoch, ojciec Jan. Wybuch wojny: pierwsza bomba, kiedy boh. robiła zakupy, kryjówka w piwnicy sklepikarza. [+] Ucieczka rodziny i sąsiadów do wsi Łuszczów, oddalonej o 15 km. Spanie w stertach na polach. Śmierć ciotki w zbombardowanym schronie przy ul. Lubartowskiej.
[00:51:28] Edukacja w czasie okupacji w szkole przy ul. Dolnej Panny Marii – tajne komplety.
[00:52:55] Wieści dochodzące z obozu w Majdanku. Wyszukiwanie skarbów przez dzieci pośród sterty butów. Obserwowanie obozu w Majdanku w drodze do szkoły: Żydzi w hangarach otoczonych drutem kolczastym, widok ludzi bitych pejczem na gołe pośladki. Po wyzwoleniu na Majdanku przetrzymywano Niemców. Szerokie rowy pełne ludzkich ciał na Majdanku.
[00:56:38] Szybkie, niepoodziewane wyzwolenie Lublina. Polskie i rosyjskie czołgi na ulicach. Ostrzeżenia mieszkańców przez megafony „Niemcy wracają”, pospieszna ucieczka rodziny ze schronu pod zamkiem na wieś.
[00:59:56] Wyjazd do Kołobrzegu: zapakowanie własnoręcznie wykonywanych ozdób choinkowych, roweru – zabrany przez Rosjan. Spanie na słomianym sienniku. Przygotowywanie ciepłych posiłków po drodze. Nadzieja na lepsze życie. Trudne początki w Kołobrzegu. Młode kobiety zgwałcone przez Rosjan w Lublinie. [+]
[01:02:44] Widziany przez boh. napad Rosjan na Niemkę. Współpraca polskiej i rosyjskiej milicji przy ochronie kobiet w Kołobrzegu. Brat cioteczny boh. Józef Rabiega więziony we Wronkach w latach 1945-56. Rodzina przejechała do Kołobrzegu. Jego siostra uprosiła u Bieruta zmianę z kary śmierci na dożywocie. Kara za napad na pociąg wiozący uwięzionych akowców. [+]
[01:06:00] Działalność w drużynie harcerskiej: „najwspanialsze lata”, wspomnienie obozów harcerskich, podchodów w mieście, etosu harcerskiego. Działalność samorządu szkolnego, pomoc słabszym, prace społeczne, wspólne wykopki.
[01:09:20] Drużynowa Wacława [Wanda Rokicka?]. Obóz w Ustroniu, dyżury w kuchni, smażony chleb. Zdobywanie sprawności, życie obozowe. Karny alarm 15 sierpnia. Obóz w Książnie. Żywe wspomnienia, utrzymywanie przyjaźni z harcerstwa.
[01:14:25] Zbrodnie na zamku lubelskim, ewakuujący się Niemcy „wszystkich wystrzelali”. Nadzieja ojca na ujawnienie zbrodni katyńskiej.
[01:16:28] Po zdaniu matury rozpoczęcie pracy w komendzie wojewódzkiej ZHP, następnie ukończenie kursu księgowości oraz studiów na AWF w Poznaniu – kierunek Turystyka i rekreacja. Praca w dziale socjalnym przedsiębiorstwa turystycznego „Bałtywia” (hotel Skanpol), a następnie w Dźwirzynie jako kierowniczka ośrodka wczasowego.
[01:18:13] Wcześniejsze („za Jaruzelskiego”) przejście na emeryturę za wysługę lat. Propozycja pracy w ośrodku wczasowym zakładów włókienniczych „Marko” z Łodzi.
[01:19:37] Stalinizm w Kołobrzegu – podzielone społeczeństwo, strach, donosicielstwo, wyroki za prywatny handel. Wezwania na wyjaśnienia w sprawie aresztowanego kuzyna, „mnie to wygrzebano”. Represje wobec brata w wojsku z tego powodu.
[01:22:00] Brak zainteresowania polityką ze strony ojca, zajmował się pracą.
[01:22:35] Udział w odbudowie Kołobrzegu, czyny społeczne w dorosłym życiu. „Społeczeństwo samo się garnęło”. [+]
[01:23:50] 16 grobów: 8 żołnierzy radzieckich i 8 polskich pochowanych koło latarni morskiej. Symboliczna procesja do portu z pustymi trumnami. Utworzenie wspólnego cmentarza wojennego.
[01:25:15] Kościół w powojennym Kołobrzegu, uratowanie bazyliki przed wyburzeniem. Po 1956 r. nakaz zlikwidowania trzech kościołów (św. Mikołaja, św. Jerzego, św. Marcina). Obowiązkowa religia w szkołach, poranne msze. Grupowa pierwsza pasterka w ciemnościach, po nieodbudowanej drodze, wspólna choinka, wycinanki z kolorowych gazet.
[01:28:12] Wodowanie przez boh. statku M/S Kołobrzeg II, zaangażowanie boh. w szkolnictwo morskie, spotkania harcerzy z załogami statków. Udział w handlowych rejsach morskich. [+]
[01:30:17] Poznanie męża, który przyjechał z Katowic, pracował jako mechanik na kutrach, troje dzieci.
[01:31:17] Początek spotkań klubu Pioniera w 1973 r. z inicjatywy mieszkańców przy kinie Kalmar – powołanie zarządu w 1979 r. Jerzy Rymaszewski. Sprawowanie funkcji przewodniczącej Pioniera przez boh. – od 45 lat. W 1984 r. założenie chóru Pionier – boh. śpiewa nieprzerwanie. Uchwalenie Dnia Pioniera 31 maja na pamiątkę przekazania władzy polskim mieszkańcom miasta przez Rosjan.
więcej...
mniej

Suchanowski Łukasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film