Kinkis Felicja

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0798

13 sierpnia 2019, Warszawa

2:41

Felicja Kinkis z d. Ojrzyńska (ur. 1924, Morawy Wicherki) wspomina okupację spędzoną częściowo w powiecie ciechanowskim, a częściowo na warszawskiej Woli. Po powstaniu warszawskim wyszła z miasta z ludnością cywilną i była kolejno więziona w kilku obozach, m.in. w Ravensbrück. Po wyzwoleniu obozu wróciła do Polski.

[00:00:10] Ur. 30 maja 1924 r. we wsi Morawy Wicherki, pow. Ciechanów, nazwisko panieńskie Ojrzyńska, małżeństwo boh. trwało 8 lat, bezdzietna. Ojciec Aleksander Ojrzyński, matka Aniela Ekielska. Dziadek stracił majątek Ojrzeń, sąsiadem był ojciec Ignacego Gogolewskiego. Dziadek był zarządcą w majątku Radziwiłła w Jadwisinie. Matka pochodzi z zacnej krakowskiej rodziny Ekielskich, zubożały odłam spod Siemiatycz. Historie rodzinne z czasów napoleońskich.
[00:03:04] Zubożały dziadek, sześcioro dzieci, ojciec najstarszy. Po śmierci babci dziadek poślubił swą gosposię, która była światłą kobietą – „wychowała inteligentów”. Ojciec boh. skończył szkołę ogrodniczą po rosyjsku
[00:04:50] Rodzina Ekielskich: trzech braci mamy (chirurg, farmaceuta Józef, agronom), trzy siostry mamy. Rozległe koligacje rodzinne.
[00:07:12] Po ukończeniu szkoły ogrodniczej ojciec odbywał praktykę ogrodniczą w Ostrowi Mazowieckiej, aleja lipowa zakładana przez ojca boh. Karol Ekielski miał w Ostrowi restaurację i „czajnię” [herbaciarnię].
[00:09:03] Młyn należący do rodzina Ekielskich podpalony przez młynarza konkurenta. Złapanie podpalacza, rozprawa sądowa, wyrok: wywózka podpalacza na Sybir. [+]
[00:12:10] Poznanie się rodziców podczas praktyki ogrodniczej ojca. Zatrudnienie na stanowisku starszego ogrodnika u Potockich w Jabłonnie, oświadczyny (szlachectwo, herb Lubicz), urodziny siedmiorga dzieci. Wydzierżawienie domu z ogrodem od Rosjanina w Choszczówce, przeprowadzka rodziny. Pod koniec I wojny plan odkupienia majątku od właściciela Okopowa. Podstępny napad bandytów na ojca, kradzież pieniędzy. Rozstrój nerwowy mamy. [+]
[00:15:03] Wyjazd ojca pod Ostrów Mazowiecką, praca w ogrodzie, 25 hektarów majątku Jastrzębskich Udrzyn, świetne zarobki. Propozycja nowego stanowiska: prowadzenie ośrodka szkoleniowego komisji rządowej propagującego ogrodnictwo. Cenne grunty w II RP, otrzymanie przez ojca 3,36 ha ziemi (resztówka) z dużym domem nad Bugiem, przeprowadzka rodziny. Opłata dzierżawna 200 zł rocznie.
[00:18:30] Plany rozbudowy domu, po rozpoczęciu II wojny światowej rozkradzenie domu i ziemi przez okolicznych chłopów. [+] Domostwo w rękach rodziny pozostało do dziś. Dzieciństwo przed wojną: drożyzna, wysokość zarobków nauczyciela (120 zł), pomocy domowej (20 zł). Cenione wykształcenie dzieci. Wykształcony brat, prawnik w izbie rzemieślniczej (pensja 450 zł), brat cioteczny Władysław Prostowski zarabiał 2,5 tys. zł. (lekarz, prawnik, wojskowy).
[00:21:08] Najstarszy brat Władysław, siostra Helena w gimnazjum. Szkoła podstawowa w Udrzynie, dalsza nauka w Warszawie od 1938 r., zamieszkanie u brata na Woli.
[00:22:55] Wybuch wojny 1 września 1939 r.: słoneczny dzień, nadlatujące samoloty, błyskawiczne pojawienie się Niemców. Zamknięte sklepy, bezowocna piesza wyprawa z siostrą po naftę do Ostrowi Mazowieckiej, bieda, pranie w ługu. Kolejne dni września w Warszawie.
[00:25:28] Rozpacz boh. po śmierci Piłsudskiego, „może ja nie jestem normalna”. Prezydent Warszawy, „bohater” Stefan Starzyński – otucha dla warszawiaków. Życie w zniszczonej Warszawie, ranni w Szpitalu Ujazdowskim. Boh. gotowała z koleżanką Barbarą Lewandowską obiady dla „rannych chłopców” w niedziele. [++]
[00:29:25] Powstanie AK w Udrzynie, na skraju Puszczy Białej, narzeczony boh. był partyzantem. Starsza siostra Julia Szymańska. Sabina Komor, kierowniczka szkoły w Udrzynie. Narzeczony Sabiny Wróblewski rozstrzelany przez Niemców. Radiostacja w Bojanach odbita z rąk AK przez Niemców, w akcji zginął brat Sabiny. Ciągłe poczucie zagrożenia, niepewność, niebezpieczni Rosjanie.
[00:34:22] Żeńska szkoła zawodowa na warszawskiej Pradze. Powstanie getta w Warszawie – wspomnienia egzekucji pod murami („krew, kwiaty, lampki”). Przerażenie wojną, obrazy oglądane podczas codziennej drogi do szkoły przez getto: leżące na ulicach śmieci, dzieci i trupy ludzi. Działalność Ireny Sendler. W ziemiance za wsią ukrywali się Żydzi z okolicy Udrzyna – siostra opatrywała rannych, brat zasypywał ślady krwi na śniegu (ok. 1942/43 r.). Żydówki z Poręby. Zastraszanie mieszkańców przez Niemców, żeby nie pomagali Żydom, pokazowe egzekucje. Uratowanie kilkuletniej żydowskiej dziewczynki przez oficera Niemca. – przeżyła wojnę.
[00:41:40] Powstanie w getcie w Wielkanoc 1943 r., boh. patrzyła na płonące domy i ludzi wyskakujących z okien. [+] Brat Władysław Ojrzyński pomagał Żydom i Polakom (fałszowanie dokumentów, uczenie dzieci żydowskich pacierza). Jako radca prawny izby rzemieślniczej przyznawał fałszywe tytuły mistrzowskie. Wysoka pozycja społeczna rzemieślników w tym czasie. Milioner [Kazimierz] Balary – właściciel eleganckiego zakładu bieliźniarskiego. Zamożna klientela Warszawy.
[00:47:30] Działalność brata Władysława Ojrzyńskiego w czasie okupacji, zmarł w 1944 r. w trakcie powstania warszawskiego w Otwocku. Boh. zakończyła przygotowywane obiadów dla rannych po kapitulacji Warszawy.
[00:50:10] Narzeczony boh. Janusz Mierzejewski, syn zamożnego gospodarza, działał w podziemiu. Przyjechał do boh. z Udrzyna w niedzielę przed początkiem powstania. Msza w intencji boh. Ostrzeżenie boh. przed wybuchem powstania warszawskiego. [+] Po wojnie boh. ukończyła liceum im. Słowackiego, a następnie studia na SGGW, fascynacja chemią.
[00:55:20] Początek powstania. Profesor Szymkowski. 1 sierpnia 1944 r.: wycie syren, strzelanina, zbieranie prześcieradeł na bandaże. Bratowa Stanisława w mieszkaniu z boh. Wpadnięcie bomby, stan budynku, ranni na klatce schodowej. Zejście do piwnicy. Stan psychiczny ludzi w piwnicy. [+]
[00:59:32] Informacja o alianckich zrzutach anonsowana za pomocą piosenki. Przyjmowanie zrzutów – miganie latarkami.
[01:00:35] Schronienie w piwnicy przez kilka dni: wykopywanie przejść między piwnicami sąsiednich budynków, pożar od bomb zapalających ‒ w pułapce między Niemcami a powstańcami (ul. Żytnia-Okopowa). Rodzące kobiety, dzieci leżące na ziemi.
[01:02:30] Obrazy z powstania, nierówna walka, brak broni dla powstańców. [+]
[01:03:46] Wprowadzenie nowych wyrzutni pocisków („krowy”), walka na bagnety na Cmentarzu Ewangelickim. Wygonienie mieszkańców z piwnicy granatem, ustawienie do rozstrzelania. Mieszkańcy uratowani przed egzekucją dzięki rozkazowi przyniesionemu przez żołnierza (amerykańskie ultimatum [?]). Zastrzelenie sąsiada na oczach boh. [++]
[01:06:25] Ewakuacja z Warszawy w upale: trupy ludzkie i popuchnięte konie na drodze, koszmarne widoki, walące się domy w pożarach. Przegnanie w stronę Dworca Zachodniego, droga bydlęcym pociągiem do Pruszkowa, dokarmianie przez ludzi po drodze. Brak wody, boh. zeskrobywała z nogi zaschniętą krew menstruacyjną. [+]
[01:08:10] Żniwa widziane z okien pociągu – niepojęte obrazy normalności. Noc na podłodze w Pruszkowie, rano załadunek do pociągu bydlęcego. Boh. „odruchowo” podzieliła się z sąsiadką chlebem. Droga do obozu Bergen Belsen, przerażające „pierwsze wszy”. [+]
[01:11:05] Przejazd wygłodniałych zamożnych Żydówek z Francji „do sanatorium” z pięknym dobytkiem. Wstrętne jedzenie, na które „się rzuciły”. Obóz Buchenwald koło Weimaru, następnie Ravensbrück – obóz koncentracyjny dla kobiet. Wielki obóz, zakwaterowanie w dusznym namiocie, głód i pragnienie po zjedzeniu cebuli. Wieczorna kąpiel, golenie głów, badanie ginekologiczne w poszukiwaniu kosztowności. Zimne noce – nago pod gołym niebem, rozpadające się sukienki. „Sadyzm na każdym kroku”. [+]
[01:16:12] Przydział do baraku, opis bloku: dwie sztuby, dwupiętrowe prycze. Sztubowa hr. [Karolina] Lanckorońska, blokowa [Maria Józefa] Bortnowska. Złagodzenie traktowania więźniów, opieka nad chorymi w „rewirze”, lekarz więzień. Epidemia biegunki.
[01:19:07] Naszyta na ramieniu tarcza z numerem obozowym: czerwone P – polityczna z Polski. Inne oznaczenia na pasiakach. Numer naszyty na ubraniu. W drodze na rewir boh. upadła z osłabienia. Bliskość kobiet pokrytych wrzodami, strach przed zakażeniem. Rozkaz wyczyszczenia latryny za karę, sadyzm współwięźniarek. Życzliwa więźniarka, późniejsza nauczycielka z liceum im. Słowackiego. [+]
[01:23:00] Stanowiska więźniarek w obozie: blokowa, sztubowa, stołowa – boh. została stołową, wydawała jedzenie. Przydział: bochenek chleba na cztery dni. Codzienna wodnista zupa, kawa z żołędzi. Apel poranny – kolumny po 500 osób w równych odstępach, uporczywe odliczanie. Za karę: stanie godzinami z cegłą w ręce. [+]
[01:25:20] Wychodzenie do pracy z niemiecką piosenką na ustach. Praca przy zbiorze warzyw. Boh. zrezygnowała z funkcji stołowej – nie musiała wybierać ludzi. Praca przy pozyskiwaniu nowych gruntów pod rozbudowę obozu: osuszanie bagien, ścinanie drzew, wyrównywanie ziemi przez 12 godzin. Piękna Żydówka Franka, brygadzistka, polubiła boh., uczyła boh. tak pracować, żeby oszczędzać siły. Krwotok z ust, pomoc Żydówki. Wsparcie od mężczyzn z sąsiedniego obozu: „maleńkie promyki słońca”.
[01:29:45] Najbliższe współwięźniarki: Mamerta Gulmantowicz, Anna Gulmantowicz, Iza Gutowska, zawarcie przyjaźni „na śmierć i życie”. Strach przed śmiercią w komorze gazowej, wszechobecny „mocny zapach” palonych ciał. Przymusowa kąpiel w nocy, noc spędzona nago na placu, „byłyśmy skierowane na sprzedaż”. Rano weryfikacja przed komisją: kontrola uzębienia, przejazd ciężarówką poza obóz. [+]
[01:33:25] Przejazd przez gruzowiska Berlina do fabryki Dreilinden Maschinenbau GmbH w Kleinmachnow, produkującej części do samolotów. Wydzielone baraki dla więźniów – druty kolczaste pod napięciem, prycze w piwnicy, prysznic. Decyzja dziewcząt o sabotażu produkcji w fabryce – niszczenie elementów. Nadgorliwa pracownica bała się zindoktrynowanego strażnika sadysty.
[01:40:05] Życzliwy Einrichter (majster) był Ślązakiem, „kulturalny” dyrektor fabryki.
[01:41:40] „Straszny głód”, pryzma ziemniaków rozkradana przez więźniarki, gotowanie ziemniaków w kotle z kawą. [+]
[01:46:22] Częste naloty alianckie – wyciszane przez „metalowe siano”, zbombardowanie fabryki. Przeniesienie boh. z komanda pracy do Sachsenhausen. Radość z wyjścia, przejazd osobowym pociągiem do Oranienburga, przejazd przez Berlin.
[01:49:10] Ukradkowa rozmowa z niemieckim komunistą, podarowana boh. marchewka, pobicie Niemca przez strażnika.
[01:51:45] Zabranie boh. do Oranienburga z powodu krwotoku z gardła, prześwietlenie, podarowana od niemieckiego lekarza konserwa. Planowany „marsz śmierci”.
[01:53:50] Zakwaterowanie w karnym bunkrze w Sachsenhausen. Brutalnie spacyfikowany bunt więźniów, mordowanie buntowników. Apel obozowy, uczucie wolności, wymarsz na zachód, dochodzące odgłosy bombardowania Berlina.
[01:57:00] Wymarsz kolumnami po 500 osób, w drewniakach. Przebieg „marszu śmierci”. Uciekinierzy niemieccy przedzierający się w stronę Amerykanów. Nocleg pięciuset kobiet w stodole, głód. Prośba wyczerpanej więźniarki Reginiewicz o zastrzelenie. Czystka wśród więźniów mężczyzn – co dziesiąty więzień rozstrzelany. Ziemniaki ugotowane więźniom przez życzliwego bauera.
[02:00:30] Niedziela spędzona stodole, spotkanie z przymusowymi pracownikami z Polski, podarowane jedzenie. Ucieczka strażników koło Schwerina (Meklemburgia), „w sekundę oni zniknęli”. Komendant grupy – dobry Niemiec – w amerykańskiej niewoli.
[02:03:30] Oswobodzenie przez aliantów: bitwa samolotów, białe flagi we wsiach, więźniarki pozostały bez eskorty strażników. Prowiant organizowany przez Amerykanów, zakwaterowanie u Niemców. Choroby więźniarek (biegunka) amerykański lekarz.
[02:06:09] Narkotyzowane amerykańskie papierosy. Prezenty na Boże Narodzenie w obozach: papierosy z igieł sosnowych, wiersz wigilijny. [+]
[02:07:36] Przejazd do oflagu w Schwerinie, odżywianie, możliwość wyjazdu do Stanów Zjednoczonych. Pasiaki z naszywkami. Spacer w gruzach z amerykańskim żołnierzem, czekolada. Ciemnoskóry żołnierz kierował ruchem ulicznym, podrywając polskie kobiety.
[02:10:50] Obóz w Schwerinie przy duńskiej granicy, na moście granica stref amerykańskiej i radzieckiej. Kałmucy na moście. Rozdzielenie niemieckich rodzin. [+]
[02:12:15] Obecność przedstawiciela rządu londyńskiego (Majewski), rozprzężenie wśród więźniów (picie, romanse). Propozycja od Majewskiego wyjazdu do Anglii. Strach przed kolejną wojną z ZSRR. „Rosjanie nie dbali o ludzi”.
[02:15:45] Decyzja o powrocie do Polski pieszo pod opieką Mamerty: wózek z konserwami, koce, sól. Podczas przejścia przez most wrogość Rosjan. Radziecka strefa okupacyjna, „wszędzie było pobojowisko”.
[02:18:00] Sznury pociągów towarowych do Rosji zapakowane rozkradzionym niemieckim majątkiem. Boh. z koleżankami wsiadły do pociągu z aluminium. Propozycja seksualna od Rosjanina, szantaż, odmowa Mamerty, konieczna ucieczka dziewcząt. Ropne zapalenie gardła boh. [+]
[02:22:07] Dotarcie do Szczecina, radość. Odpoczynek w opuszczonym domu. Krowy pędzone przez Rosjan. Pomoc w podróży od polskich oficerów, zorganizowany przejazd pociągiem do Bydgoszczy. Napis „serdecznie witamy”, pyszny krupnik. 100 zł na przejazd do Warszawy Zachodniej. Pobyt u cioci Lisy, p. Gutowskiej, z ul. Szerokiej na Pradze, odzyskanie głosu.[+]
[02:25:30] Powrót boh. do Udrzyna, spotkanie z bratem Albinem w Wyszkowie. Spotkanie z narzeczonym Januszem. Rodzina boh. przeżyła oprócz brata z Otwocka. Brat cioteczny Edward Kielski.
[02:28:22] W 1942 r. pomoc ukrywającym się jeńcom radzieckim, uciekinierom z obozów jenieckich: u boh. ukrywał się Piotr, u sąsiadów Jastrzębskich Ignacy, u Święcickich [niezrozumiałe]. Saneczki od Piotra w podzięce. Naprawa samochodu Niemcowi. Nagonki niemieckie, ukrywanie się Piotra za Bugiem.
[02:33:03] Śmierć matki boh., zabicie Piotra przez Polaków. Zemsta Rosjan.
[02:34:24] Gospodyni „Amerykanka” z Udrzyna ukrywała Rosjanina, aresztowana przez Niemców. Zabicie Rosjanina siekierą przez jej siostrzeńca Antoniego. Zabicie Antka, porachunki niemiecko-rosyjsko-polskie, zemsta pijanych Rosjan spacyfikowanych przez ojca. [+]
[02:39:35] Uratowanie Rosjanina przed Niemcami dzięki ciotce boh. Życie w ciągłej obawie.
mehr...
weniger

Łapińska Iga

FREITAG Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film