Mucha Edward cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1136

6 lutego 2020, Koszalin

3:09

Por. Edward Mucha ps. „Komar” (ur. 1925, Równe) jest synem zawodowego podoficera Wojska Polskiego Aleksandra Muchy, który służył w 44 pułku piechoty. Podczas okupacji niemieckiej pan Edward walczył w oddziale partyzanckim Armii Krajowej na terenie powiatu garwolińskiego. Po nadejściu okupacji komunistycznej uciekł wraz z dwoma kolegami przez zielona granicę do amerykańskiej strefy okupacyjnej i służył w kompaniach wartowniczych 7. Armii Amerykańskiej. W 1947 roku wrócił do Polski osiedlił się na Żuławach. W 1949 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa i po ciężkim śledztwie skazany. Czteroletni wyrok odsiadywał w Rawiczu, Potulicach, Nowogardzie i Szczecinie. Po zwolnieniu do 2019 roku prowadził w Koszalinie zakład kuśniersko-krawiecki. Zmarł 21 października 2020 w wyniku zakażenia koronawirusem.

[00:00:10] Nazwiska kolegów, z którymi boh. uciekał do strefy amerykańskiej: kolega z ławy szkolnej Tadeusz Małachowski - jesienią '45 wziął ślub w Allendorfie, gdzie pełnił z boh. służbę w obozie dla esesmanów. Po wojnie wyjechał do Ameryki, następnie do Australii, gdzie niedawno zmarł. Dyżury boh. i kolegów w obozie w Allendorfie przy pilnowaniu Niemców przed przesłuchaniami, też norymberskimi. Młodzi esesmani byli mniej szkodliwi, brano ich do robót przy odgruzowaniu zamku.
[00:03:00] Boh. z żołnierzami amerykańskimi bawili się celując ze swoich karabinów w kamień. Boh. dobrze strzelał i pilnowani przez niego Niemcy widząc to, nie uciekali podczas załatwiania się.
[00:05:30] Po służbie w Allendorfie boh. z kolegami trafił do Gusen. Trzymali warty przy lotnisku i pilnowali samochodów. Boh. postanowił przejechać się pilnowaną przez nich limuzyną, po drodze wjechał w druty. Wezwano go przesłuchanie, powiedział, że chce być kierowcą. Nazajutrz dowództwo wysłało go na kurs.
[00:09:00] Każdy wartownik pilnował 10 esesmanów. Mieli samochody do dyspozycji i przewożenia jeńców. Niemcy pracowali chętnie. Jeden z nich miał porwane buty, boh. zabrał go do magazynu i dał mu nowe buty i skarpety. Nazajutrz wszyscy chcieli pracować pod okiem boh.
[00:12:45] Polacy zaprosili Amerykanów na polski obiad. Boh. robił bimber. Amerykanie ocenili, że „polish whisky very good”. Za pędzenie bimbru dowództwo wysłało boh. na służbę na lotnisku, gdzie z nikim nie miał łączności.
[00:15:00] Błyskawiczne wybudowanie lotniska przez Amerykanów (2 tyg.), technika budowania. Żołnierskie wybryki boh. i relacje ze współwięźniami. Podrabianie przepustek, lukratywny handel zegarkami z ludnością żydowską wyjeżdzającą do Palestyny.
[00:18:30] List od ojca, który przeszedł na emeryturę i otrzymał 14 ha ziemi na Żuławach, zapraszał syna do wspólnego prowadzenia gospodarstwa. Boh. postanowił wrócić do Polski. Afisze ogłaszające amnestię dla b. członków AK. Przez rok po powrocie boh. był pod obserwacją.
[00:21:00] Boh. słuchał Radia Wolna Europa, został aresztowany. Jego żona była wtedy w ciąży. Katowanie boh. na przesłuchaniach spowodowały trwały uszczerbek na zdrowiu. Boh. powiedział śledczym, co chcieli, żeby uniknąć bicia. Prokurator prowadzący sprawę boh. dawniej walczył z ojcem boh. w jednej kompanii. Podczas spotkania w cztery oczy powiedział, że nie może mu pomóc. Boh. dostał wyrok i ponad 4 lata spędził w więzieniu. Po wyjściu zamieszkał w Koszalinie, gdzie pracował jako krawiec.
[00:25:30] Epizod z więzienia. Kolega boh. z odsiadki - Ukrainiec Roman Wawryniuk z UPA, był sekretarzem Bandery, dostał 10 lat więzienia. Opowieści z walk polsko-ukraińskich.
[00:28:00] Pułkownik, z którym boh. grał w szachy o śledzie, wygrana boh. i jego koleżeńskie zachowania.
[00:30:20] Wyjście z więzienia, powrót do żony i dziecka. Zamieszkanie z rodziną w Kołobrzegu i otwarcie zakładu krawiecko-kuśnierskiego. Drugie małżeństwo, obecna rodzina, synowie i wnuczęta.
[00:31:00] Aktualna działalność patriotyczna, odznaczenia. Kontakty z Amerykanami.
[00:33:00] Pędzenie bimbru w wojsku. Oddawanie swoich papierosów (za 100 marek, 300 marek kosztował motocykl). Za czekoladę i papierosy boh. dostawał mąkę na bimber. Potulność i przestrach powojennych Niemców, ich sytuacja po wojnie oraz świadomość narodowa zbrodni wojennych. Proces pędzenia bimbru z żyta.
[00:37:15] Żołnierze Brygady Świętokrzyskiej spotkani w kampanii wartowniczej. Opowieści o działalności Brygady w czasie wojny.
[00:40:40] Nauka podstawowego angielskiego podczas pobytu w armii amerykańskiej. W kampaniach wartowniczych służyli przeważnie Polacy, m.in. wielu b. partyzantów.
[00:42:50] Kontakt boh. z rodziną podczas służby w kampanii wartowniczej. Listy od rodziny. Zwolnienie ojca z wojska i pomoc UNRRY, sytuacja powojenna rodziców.
[00:44:24] Przypadki szydzenia Amerykanów niemieckiego pochodzenia z Polaków. Bójka Polaka z „Murzynem”, obydwaj chodzili do tej samej Niemki.
[00:47:00] Prywatny pokój boh., schadzki z kobietami. Podarowanie przez boh. worka kawy Niemcowi.
[00:48:30] Zawiść między Polakami i „Murzynami”. W wojsku amerykańskim wielu ludzi niewykształconych, nadużywanie słowa „fuck”. Brak zabaw, w dni wolne szło się czasami skorzystać z usług kobiet.
[00:50:20] Ślub kolegi [Tadka] Małachowskiego. Historia poznania małżonków w Allendorfie. Panna młoda była Litwinką, jej bracia służyli w armii niemieckiej i byli niechętni ślubowi siostry. Ślub „zabezpieczał” boh. z bronią w kieszeniach. Narodziny dziecka młodej pary i emigracja do USA.
[00:52:00] Dawne zdjęcia boh. zostały mu przekazane przez kolegę Tadka Małachowskiego. Gdy wracał do Polski, zostały skonfiskowane na granicy razem z czterema walizkami. Boh. pozwolono wjechać do kraju z dwoma bagażami. Na granicy dostał zaświadczenie, że nie jest repatriantem, ale uciekinierem. Wspomnienie wesela kolegi Tadka.
[00:54:20] W kampaniach wartowniczych służyli tylko Polacy. Randki boh., kawa z żoną amerykańskiego oficera, która przyjęła go w szlafroku.
[00:56:45] Boh. i jego koledzy z wojska nie mieli prawa brać udziału w przesłuchaniach jeńców niemieckich. Procedura zabierania jeńców na przesłuchania. Boh. nie interesował się procesem norymberskim, martwił się o rodziców i siostry. Widział przelotnie gen. Eisenhowera.
[00:59:30] Stosunek jeńców niemieckich do boh. i innych wartowników. Jeden z jeńców zdjął spodnie i pokazał wartownikowi pupę, więc wartownik w nią strzelił, spudłował. Jeniec złożył skargę, że do niego strzelano.
[01:02:00] Wigilia w koszarach w wojsku amerykańskim nie była szczególnie obchodzona.
[01:03:45] Fałszowanie pieczątek i przepustek. Pieczątki z monet.
[01:04:40] Okoliczności i powody powrotu do Polski. Afisze o amnestii wprowadziły boh. w błąd. Podróż powrotna pociągiem przez Austrię do Dziedzic. Na granicy częściowa konfiskata mienia, utrata pamiątkowych zdjęć. Motocykl udało się ukryć.
[01:08:00] Przemyślenia i obawy w trakcie podróży powrotnej. Boh. wraz z 22 kolegami z batalionu wracał w amerykańskim mundurze.
[01:10:00] Rewizja na granicy, zabieranie rzeczy.
[01:12:00] Spotkanie z rodziną w Polsce. Ojciec cieszył się z powrotu boh., który zajechał do domu motorem. Po jakimś czasie boh. sprzedał motor i kupił krowę. Był 1947 r. W 1949 roku został aresztowany. Okoliczności aresztowania, przesłuchania i bicie.
[01:14:00] Wkładanie palców boh. w drzwi. Kolega wzięty na przesłuchanie wrócił z krwią cieknącą z uszu, ogłuchł. Boh. był bity, ale zgodził się wszystko podpisać i ubecy dali mu spokój. Dzień po aresztowaniu żona urodziła dziecko, informację przekazali mu funkcjonariusze UB.
[01:16:00] Warunki w więzieniu UB, porcje żywieniowe. Więzienia: Zamek Lubelski, Rawicz, Potulice, Nowogard, Szczecin-Dębie.
[01:18:00] Żona przyszła na widzenie tylko raz, na początku. Pokazała mu dziecko przez kraty więzienia na Zamku. Potem przez 4 lata boh. nie miał z nią kontaktu. Matka przesyłała mu listy i paczki. Zakład krawiecki w więzieniu w Lublinie, pracujący krawcy mieli dobre warunki. Nauka zawodu krawca.
[01:20:00] Informacje o egzekucjach w więzieniu. Profesorowie z AK czytali więźniom książki do rana, dzielili się wiedzą. Kapusie w celach.
[01:22:00] Rozpoznawanie kapusiów. Relacje między więźniami polskimi a niemieckimi więźniami z Majdanka. Więźniowie niemieccy i historia ich uwięzienia.
[01:24:00] Partyzant od „Ognia”, major „Ogień” [Józef Kuraś]. W celach oprócz więźniów politycznych przebywali też kryminalni. Higiena w więzieniu, kąpiel raz w tygodniu. Najgorzej z higieną było w więzieniu Lublinie. Więźniów politycznych traktowano łagodniej.
[01:27:00] Metody na przyspieszanie czasu odsiadki. Kawały robione sobie nawzajem. Polucje boh. i wizyta u lekarza. „Schwanz parade”.
[01:31:30] Ogłoszenie śmierci Stalina, karcer dla więźniów za niestosowną reakcję.
[01:33:00] Wyjście na wolność. Podróż do Malborka do żony i dziecka. Za zarobione w więzieniu pieniądze boh. kupił córce wózek. Życie z pierwszą żoną. Powtórne małżeństwo boh.
[01:35:30] Spotkanie, relacje i życie z pierwszą żoną. Zmiany, jakie spowodowały w psychice 4 lata spędzone w więzieniu. Dla żony pozostał na zawsze „bandytą”, mimo dobrej pracy. Druga żona, relacje małżonków. Listy do domu do pierwszej żony i do rodziny.
[01:39:30] Spotkanie z córką po wyjściu z więzienia, narodziny drugiej córki. Śmierć w wypadku 20-25-letniej córki boh. oraz wnuczki, problemy ze zdrowiem.
[01:41:00] Relacje boh. z córkami i żonami.
[01:43:30] Przebieg rozprawy sądowej boh. i osoby w nią zaangażowane. Rozprawa w Wojskowym Sądzie Rejonowym w Lublinie i reakcja na wyrok sądu.
[01:46:00] Po wyjściu z więzienia był obserwowany przez władze komunistyczne. Pozwolono mu założyć zakład krawiecki i zatrudnić ludzi. Kara za przywiezienie do Polski dolarów zarobionych podczas służby w wojsku amerykańskim.
[01:48:00] Wymagania potrzebne do otworzenia zakładu krawieckiego, kwalifikacje i umiejętności boh. Nauka krawiectwa w więzieniu, egzaminy czeladnicze w Gdyni. Praca boh. i stosunki z pracownikami. Wyższa siła, która chroni boh.
[01:52:00] Pomoc bezdomnym. Sen. Po wyjściu z więzienia pracował przez rok u kuśnierza w Olsztynie. Wykonywane prace krawieckie.
[01:54:00] Upadek rzemiosła, krawiectwa i kuśnierstwa po wejściu Polski do Unii Europejskiej. Praca boh. jako kuśnierza. Jeździł za granicę, był w Rumunii, Bułgarii i Turcji. Rejs „Batorym”. Zakupy towaru za granicą. Niechęć drugiej żony do boh. z powodu braku wykształcenia.
[01:56:20] Przejście boh. przez zieloną granicę pod koniec wojny. Wcześniej - aresztowania kolegów z AK, wywózki na Syberię, przymus ukrywania się. Ojciec pracował w wojsku i załatwił boh. zaświadczenie, że jedzie jako ochotnik do służby w Marynarce Wojennej. Po przyjeździe do Szczecina boh. spotkał swojego kolegę ze szkoły z Wołynia, Tadeusza Małachowskiego. Z jeszcze jednym kolegą przedostali się we trzech na teren Niemiec.
[01:58:00] Przedostanie się przez Odrę mostem pontonowym wraz z ludnością niemiecką wysiedlaną z Polski. Przejazd pociągiem na stację pod Berlinem. Kontrole rosyjskie. Zabranie przez Rosjan młodych kobiet z dworca i masowe gwałty. Dzięki wmieszaniu się w grupę Francuzów boh. z kolegami udało się przejść rosyjską kontrolę i przejechać granicę z Niemcami na Ładzie.
[02:02:00] Punkt zborny w Mannheim. Nikt z rodziny boh. nie wiedział o jego ucieczce na Zachód. Udział boh. w AK. Bracia ojca byli w BCh. Listy do ojca.
[02:06:00] Historia rodziny w Równym po rozpoczęciu wojny, ruchy wojsk, służba ojca. Wejście Rosjan. Warunki bytowe w Trąbkach, rodzinnej miejscowości ojca boh. Rodzeństwo ojca. Huta szkła w wiosce i pałac [Korlickich].
[02:08:00] W pałacu w Trąbkach mieścił się sztab AK. Boh. mieszkał w Trąbkach od jesieni 1941 r. po przyjeździe z Wołynia aż do ucieczki za granicę. Podniesienie rangi stopni wojskowych żołnierzom podczas wojny. Roczniki powołane do wojska.
[02:12:20] 9 maja [1945] i koniec wojny zastał boh. za granicą. Próby przypomnienia sobie okresu Powstania Warszawskiego. Leon Pawłowski przedostał się do Armii Andersa. Inni koledzy boh., bracia Parole.
[02:15:30] Konflikt Polaka z „Murzynem”, niesnaski etniczne.
[02:17:00] Kontakty z Niemkami w czasie służby w armii amerykańskiej. Głód i bieda w Niemczech powojennych, „wymiany handlowe” za papierosy i czekoladę. Polacy w wojsku amerykańskim, niesubordynacje, zmiana mundurów.
[02:19:20] Handel zegarkami z ludnością żydowską w obozie przejściowym przed wyjazdem Żydów za granicę. Geneza pomysłu, zdobywanie towaru. Geszefty.
[02:22:00] Możliwość wysyłania paczek do Polski. Awans na kaprala. Boh. nie planował zostać na Zachodzie. Miał dostęp do magazynów z dobrym jedzeniem, czuł wyrzuty sumienia, że rodzina w Polsce żyje w niedostatku. Posiłki w armii amerykańskiej, mycie menażek. Nie zmuszano nikogo do powrotu do Polski, była wolność wyboru.
[02:25:00] Koledzy, którzy pozostali na Zachodzie. Konfiskata albumu fotograficznego boh. Robił zdjęcia aparatem Agfa, który kupił za papierosy. Po przyjeździe do Polski jeździł na motorze po wsiach i robił zdjęcia zarobkowo.
[02:27:20] Priorytety życiowe boh.: rodzina i ojczyzna. Historia aparatów fotograficznych boh. Okoliczność powrotu boh. z Niemiec do Malborka. Najpierw boh. pojechał z walizkami do siostry, nazajutrz odwiedził ojca na gospodarce. Powitanie powracającego boh.
[02:30:00] Utrzymywanie w tajemnicy działalności konspiracyjnej boh. Sprzedaż zegarków, które boh. przywiózł z Niemiec i jego pomoc na gospodarce u ojca. Brak szczęścia boh. w rolnictwie i hodowli zwierząt, zmiana pracy na działalność krawiecką.
[02:32:45] Życie prywatne, relacje z żonami.
[02:34:00] Filmy o zbrodniach niemieckich wyświetlane Niemcom w Mannheim. Obowiązkowy udział w projekcjach, dopiero po obejrzeniu filmu można było otrzymać kartki żywnościowe. Reakcje Niemców na wyświetlane treści, niektórzy płakali.
[02:36:00] Wyjazdy boh. za granicę francuską. Spotkanie z kapralem Sałatą. Przydziały jedzenia dla żołnierzy. Zakup 100-litrowej beczki wina od Francuzów po drugiej stronie granicy i picie wina z kapralem Sałatą.
[02:40:00] Prezenty przywiezione rodzinie: biżuteria, koce, ubrania amerykańskie. Przez 1.5 roku służby boh. uzbierał dużo rzeczy, które mógł zawieźć rodzinie. Ślub siostry z listonoszem i uszycie jej płaszcza przez boh.
[02:42:30] Lokalizacja gospodarstwa ojcaa: Gronowo Elbląskie. Boh. miał rodzinę w Malborku, gdzie mieszkał ok. 10 lat. Teść prowadził w Malborku rzeźnię, boh. miał kontakty we wsi i pomagał mu. Warunki sprzedaży mięsa.
[02:45:00] 100 tys. złotych domiaru, potem 500 tys. i konieczność zamknięcia zakładu masarskiego. Teść był też piekarzem, prowadził zakład cukierniczy – domiary na cukiernię. Peregrynacje siostry żony i jej męża dla uniknięcia domiarów za działalność.
[02:47:00] Państwowy Zakład Krawiecki „Moda” w Słupsku, w którym po zwolnieniu z więzienia boh. pracował jako krojczy.
[02:48:30] Okoliczności aresztowania i śledztwa.
[02:53:00] Pobyt w więzieniach na Zamku Lubelskim i w Rawiczu. Warunki w celi, w jednej siedziało po 12 więźniów.
[02:56:00] Przymus tatuowania w więzieniu, boh. udało się go uniknąć. Więzienie w Nowogardzie i codzienne posiłki z kaszy. Symulowanie krwotoku i zabranie do szpitala. Lekarz z AK, który załatwił boh. pracę przy szyciu butów dla wojska. Dobre zarobki, wyrabiali 400 procent normy.
[03:00:00] Żona odwiedziła boh. na początku odbywania kary i pokazała mu przez kraty nowonarodzoną córkę. Ubek, który boh. najbardziej bił, został skazany i 4 lata siedział w więzieniu.
[03:03:00] Historia krojczego-Ukraińca, nierówność w rozdzielaniu zadań i wysokości zarobków. Emocjonalna rozmowa boh. z Ukraińcem. Śmierć dwóch nowonarodzonych dzieci Ukraińca. Na weselu w Olsztynie Ukrainiec został rozpoznany przez chłopaka, któremu ten Ukrainiec wymordował rodzinę. Ukrainiec dostał wyrok 15 lat więzienia. Po pół roku odsiadywania wyroku Ukraińca wypuszczono z powodu raka. Niedługo potem zmarł.
[03:08:00] Obecne życie boh. i udzielanie w organizacjach patriotycznych. Powrotu do Polski nie żałował, ponieważ tu jest jego miejsce.
mehr...
weniger

Suchanowski Łukasz
Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film