Por. Edward Mucha ps. „Komar” (ur. 1925, Równe) jest synem zawodowego podoficera Wojska Polskiego Aleksandra Muchy, który służył w 44 pułku piechoty. Podczas okupacji niemieckiej pan Edward walczył w oddziale partyzanckim Armii Krajowej na terenie powiatu garwolińskiego. Po nadejściu okupacji komunistycznej uciekł wraz z dwoma kolegami przez zielona granicę do amerykańskiej strefy okupacyjnej i służył w kompaniach wartowniczych 7. Armii Amerykańskiej. W 1947 roku wrócił do Polski osiedlił się na Żuławach. W 1949 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa i po ciężkim śledztwie skazany. Czteroletni wyrok odsiadywał w Rawiczu, Potulicach, Nowogardzie i Szczecinie. Po zwolnieniu do 2019 roku prowadził w Koszalinie zakład kuśniersko-krawiecki. Zmarł 21 października 2020 w wyniku zakażenia koronawirusem.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. Urodzony w 1925 r. w Równem. Ojciec boh. walczył w wojnie 1920 i Bitwie Warszawskiej, potem został zawodowym wojskowym w 44 Pułku Piechoty w Równym, 7 kompania ckm-ów. Na Wołyniu boh. należał do Orląt Lwowskich [w Trąbkach] i harcerstwa. Wychowanie fizyczne i przeszkolenie z bronią.
[00:02:00] Boh. urodził się w koszarach pułku ojca, bo tam mieszkali wówczas jego rodzice. Wychowywał się w aurze wojskowości. Po wejściu Rosjan w 1939 r. rozpoczęły się aresztowania nauczycieli, wojskowych i inteligencji i wywózki na Syberię.
[00:05:00] Rodzinie boh. udało się uniknąć wywózki. Po wejściu Rosjanie zajęli koszary, gdzie mieszkał boh. Potem zaczęły się tworzyć oddolne i nielegalne organizacje, np. UPA.
[00:07:00] Zgodne współżycie różnych narodowości przed wojną, podziały po wkroczeniu Rosjan. Dwa lata w Równym pod okupacją radziecką. Ojciec w tym czasie, uniknąwszy niewoli, przebywał u swojej rodziny w Garwolinie, gdzie miał 4 braci i siostrę. Boh. dołączył tam w 1941 r. po ataku Niemiec na ZSRR, pojechali pociągiem po przekupieniu Niemców przez matkę. Dotarli do Pilawy i po 2 latach spotkali się z ojcem i rodziną. Tam zostali.
[00:09:20] Tam boh. nawiązał kontakt z Armią Krajową. Był to oddział „Jaguary” obwodu garwolińskiego. Kapitan [Władysław] Klimaszewski. Weryfikowanie boh. przez AK i zaproszenie go na pierwsza zbiórkę. Boh. uczył ich znajomości broni. Najważniejsza akcja: 23 lipca 1944 r. na szosie lubelskiej między Garwolinem a Warszawą, rozbicie kompanii niemieckiej wracającej taborem z frontu.
[00:12:30] Boh. pracował jako drwal w lesie. Znał tereny leśne i podsuwał pomysły, jak zorganizować zasadzkę. W zaatakowanym taborze byli Niemcy, Ukraińcy i Litwini. Grupa boh. zajęła stanowiska i uderzyła. Stracili jednego ze swoich, inny został postrzelony. Niemców wzięto do niewoli. W taborze był też Ślązak Jurek, który nie strzelał do Polaków i potem przyłączył się do partyzanckiej drużyny boh.
[00:15:00] Jurek był amunicyjnym. W partyzantce chłopcy mieli dużo mięsa, ale nie mieli chleba. Broń dostawali z Warszawy, jeździli po nią na Pragę na ul. Szeroką 26. Stamtąd brali też gazetki „Apel”, granaty zaczepne „sidorówki” produkowane w Warszawie. Budowa granatu.
[00:19:00] Przed akcją na szosie lubelskiej jeden z kolegów (Wójcik) został aresztowany. Partyzanci mieli „wtyczkę” w policji granatowej, dzięki której wiedzieli, o której godzinie mieli być przewożeni więźniowie z Garwolina do Warszawy. Zrobili zasadzkę i odbili kolegę z tego transportu.
[00:20:00] Akcja rozbrajania posterunku w Pilawie, boh. był w obstawie. Połowa chłopaków z Pilawy przeszła na stronę partyzantów. Wcześniejsza pomoc ojca Orlętom Lwowskim i odrzucenie przez niego propozycji przejęcia dowództwa nad Orlętami. Gdy przyszli Rosjanie, ojciec zgłosił się jako chorąży do 8 Dywizji w Koszalinie.
[00:22:00] Ojca przyjęli do 33 Pułku, który szedł na Berlin. Był trzy razy ranny, wrócił w 1945 r. 8 Dywizję przerzucono do walki z Ukraińcami w okolice Hrubieszowa, likwidowali bandy UPA.
[00:23:00] Po wojnie ojciec trafił do szkoły oficerskiej w Rembertowie. Z życiorysu napisanego przez ojca dowiedziano się, że był piłsudczykiem i walczył na wojnie polsko-bolszewickiej 1920 roku. Wymiana zdań z dowódcą szkoły, który chciał aresztować ojca.
[00:25:30] Ostatnie dni na Wołyniu. Wspomnienie ostatniego, dramatycznego komunikatu radiowego z Warszawy [we wrześniu 1939], jak zrobić materiał wybuchowy. Potem nadający musieli opuścić Warszawę i łączność radiową przerwano. [wzruszenie boh.]
[00:27:00] Po wkroczeniu Rosjanie nakaz oddawania odbiorników radiowych. Bart matki radia nie oddał, słuchali wiadomości z Londynu. Wejście Niemców, powstanie UPA, śpiewanie ukraińskich piosenek przez Ukraińców (cytat z piosenki ukraińskiej).
[00:29:00] Działalność boh. w Światowym Związku Żołnierzy AK: rocznice, uroczystości, zbiórki. Wspomnienie braterstwa Polaków i Amerykanów. Serdeczne przyjęcie dawnych amerykańskich żołnierzy w Polsce. Kultywowanie patriotyzmu.
[00:33:00] Historia dostania się boh. do armii amerykańskiej. Po wejściu Rosjan [w 1945 roku] boh. nie ujawnił się. Razem z dwoma kolegami chciał się przedostać do Szczecina i zgłosić do Marynarki Wojennej, by być bliżej granicy zachodniej. Przeszli przez „zieloną granicę” na zachód, potem dotarli do Berlina. Zgłosili się do wojska amerykańskiego, boh. przeszedł kilkutygodniowe przeszkolenie w Mannheim-Käfertal.
[00:36:00] Po szkoleniu boh. został przydzielony do pilnowania niemieckiego obozu esesmanów w Allendorf, gdzie spędził kilka miesięcy. Potem został przeniesiony do Gusen z VII kompanią amerykańską. Wrócił do Polski w 1947 r. W amerykańskiej armii byli też Niemcy, stosunek do Polaków.
[00:38:00] Boh. uwierzył w amnestię dla akowców i wrócił. Spędził w więzieniu 4 lata 4 miesiące i 10 dni. Czuje się poszkodowany przez ojczyznę.
[00:39:20] Imiona rodziców boh. Przedwojenne „Orlęta”.
[00:41:10] Koszary, w których mieszkał z 44 Pułkiem. Przebieg przeszkolenia i ćwiczeń z maskami gazowymi i robienie przez boh. kawałów kolegom.
[00:43:00] Ojciec był przez 15 lat szefem kompanii. Pewnego razu boh., wracając ze zbiórki „Orląt”, dostrzegł w krzakach mężczyznę, który coś pisał. Zgłosił to na wartownię i mężczyznę złapano. W lasce miał ukryte szkice. Boh. był dumny z siebie i doceniony przez kolegów z harcerstwa.
[00:46:00] W Trąbkach Niemcy aresztowali boh. i kolegów. Pomoc koledze [Jerzemu Dresiakowi], miał 21 lat i został potem zabity. Rozmowa boh. z Niemcami, która go uratowała. 16-letni Stasio Dresiak też został zabity. Z grupy wyszedł boh. i jego szwagier, którego jednak Niemcy bardzo pobili. Historia szwagra, który potem z powodu rany miał uraz mózgu. Okoliczności aresztowania boh. przez Niemców wiosną 1943 r.
[00:51:00] Przedwojenne relacje między Polakami i Żydami w Równym. Do szkoły wszystkie nacje chodziły razem. Do wyróżnionych szkół chodzili tylko Polacy, dzieci oficerów itp. Boh. powtarzał dwa razy klasę drugą i trzy razy klasę trzecią, trafił do najgorszej szkoły na ul. Złotej, gdzie uczyła się młodzież różnych narodowości. W 1937/38 roku zaczęła się wśród Polaków nagonka na Żydów, hasła „Nie kupuj u Żyda”. Po wejściu Rosjan [w 1939] Żydzi założyli czerwone opaski, dołączyli do NKWD i wydawali Polaków. Leszek Górka z gimnazjum został zabrany przez Rosjan i nigdy nie wrócił. Dużo chłopaków tak zaginęło.
[00:54:45] Przedwojenne relacje z Ukraińcami. Boh. często się z nimi spotykał, np. gdy chodził na ryby nad rzekę Horyń. W okolicy mówiono tylko po ukraińsku, populacja polska stanowiła 15%, w wioskach często w ogóle nie było Polaków. Boh. chodził do szkół ukraińskiej i rosyjskiej, stąd znał obydwa języki. Uczucia patriotyczne obudziło w boh. wejście Rosjan. Wtedy zrozumiał, czym jest ojczyzna i co znaczy o nią walczyć.
[00:59:00] Komfort bycia w Polsce i poczucie wyobcowania za granicą. Gdy boh. pracował w cukrowni, powstawała UPA. Praca boh. i opinie o ukraińskich kolegach z pracy. Kary boh. za chodzenie na wagary. Opis święta 44 pułku.
[01:04:00] Strój wojskowy poszczególnych stopni. Rodzaje zabaw święta pułkowego. Wspomnienia obchodów świąt z lat 1947-48 r.
[01:07:00] Wędkarska pasja boh. i rodzaj łowionych ryb. Kradzież granatów treningowych i wykorzystanie ich do połowu ryb. Dostępność sprzętu wędkarskiego.
[01:09:30] Wybuch II wojny światowej. 44 Pułk Piechoty dostał rozkaz wyruszenia na front zachodni, boh. żegnał wyruszającego ojca. Pożegnanie na dworcu wojska przez „Orlęta” i harcerzy. [wzruszenie boh.] Pieśń „Tysiąc walecznych z bagnetami w ręku...”. Boh. unika tych wspomnień.
[01:12:00] Wejście wojsk niemieckich do Równego [w 1941], zaskoczenie Rosjan. Różnica w zaopatrzeniu wojsk niemieckich i radzieckich.
[01:14:00] Pierwszy okres okupacji niemieckiej, informacje o zbrodniach ukraińskich. Mord w Katyniu. Boh. miał znajomych w organizacji Todt i koledzy opowiadali mu o rosyjskim mordzie Polaków w Katyniu. UPA dopiero zaczynała powstawać, Niemcy pomagali tworzyć tę organizację.
[01:17:20] Reakcja lokalnej ludności na wejście Niemców. Przyzwolenie niemieckie na powstanie UPA. Represje wobec ludności żydowskiej. Policja ukraińska z Niemcami wywoziła Żydów i rozstrzeliwała. Boh. postanowił wyjechać od ojca w okolice Warszawy.
[01:21:00] Sytuacja w Równym po wyjeździe boh. do Warszawy: ogłoszenia niemieckie o rozstrzelaniach Polaków w Katyniu, mordowanie Polaków w wioskach przez Ukraińców.
[01:24:45] Różnica między granatem zaczepnym a bojowym. Polskie granaty bojowe a ćwiczebne. Granaty rosyjskie. Boh. prezentował granaty kolegom. Rzucił granat, okazało się, że w zamaskowane oddziały niemieckie przy cegielni. Boh. został aresztowany przez Niemców, ale wyparł się rzucania granatu, miał wtedy 16-17 lat. Z innymi szedł prowadzony na rozstrzał, uciekł z Rosjaninem i do wieczora przesiedzieli w kryjówce. Prowadzonych z nimi Żydów rozstrzelano. Po tej akcji matka natychmiast wysłała boh. do rodziny ojca pod Warszawę.
[01:30:40] Okoliczności przysięgi boh. przy wstąpieniu do AK. Obecni gajowy Stępień i leśniczy Komaszyński [Kopaczyński] z okolic Garwolina, potem został zabity przez Bataliony Chłopskie za to, że kazał wycinać na kontyngent lasy chłopskie zamiast państwowych.
[01:34:00] Boh. przyjechał do Trąbek, gdzie mieszkała rodzina ojca. Dwóch braci ojca należało do BCh i od nich boh. dowiedział się o wyroku na Kopaczyńskim. Boh. nie miał styczności z innymi organizacjami. Po wojnie nie ujawnił się, jego koledzy zostali aresztowani.
01:36: 50 Umundurowanie i uzbrojenie boh. w oddziale partyzanckim. Karabin tzw. kabek, ps. „Komar”. Szwagier miał pseudonim „Mur”. Akcje powojenne boh. w Polsce Ludowej - dwa napady na banki. Po drugim napadzie, w trakcie przeliczania pieniędzy, zginął dowódca Błaszczyk.
[01:41:00] W napadach na banki brało udział 4-5 partyzantów, był 1944 rok. Przygotowanie i przebieg napadu na bank „Społem”. Żołnierz, który zastrzelił dowódcę, był prawdopodobnie agentem UB. Miejsce napadu między Chełmnem Lubelskim a Zawadówką.
[01:44:40] Matka nie pracowała zawodowo, zajmowała się domem, w którym było 5 dzieci. Miała 16 lat, gdy wyszła za mąż.
[01:46:70] Oddział partyzancki boh. był niewielki, dowództwoo: porucznik Turowski, kpt. Klimaszewski.
[01:48:00] Zdobywanie żywności przez oddział. Działo przeciwpancerne, które zdobyli dwaj bracia w oddziale boh., było przez nich ukrywane przez cztery lata, do końca wojny. Byli jedynym oddziałem, który miał działo przeciwpancerne. Po wszystkim broń zakopano w lesie. Sposoby zabezpieczania broni, wazelinowanie. Pożegnanie z partyzantką.
[01:51:00] Higiena w partyzantce. Zdobywanie jedzenia - rekwirowanie za pokwitowaniem z majątków i od chłopów. Ludzie nie odmawiali pomocy, partyzanci przychodzili z bronią w ręku. Spotkanie boh. z niemieckim żołnierzem z frontu, który miał broń. Mieszkał z dziećmi w majątku, bohater został wyznaczony do zabrania mu broni. Ktoś z partyzantki chciał zabić Niemca, ale boh. obronił go mówiąc, że to żołnierz i skoro oddał broń, to nie ma powodu go zabijać.
[01:54:00] Odebranie karabinu i amunicji folksdojczowi. W końcu oddział uzbierał tyle broni, że nie wiadomo było, co z nią robić.
[01:56:00] Wykonywanie wyroków śmierci. Zabicie chłopaka w Trąbkach, „za dużo gadał”. Organizacja wiedziała, kogo trzeba zlikwidować. Rysiek Przybysz z oddziału został czterokrotnie odznaczony Krzyżem Walecznych. Zbierał broń dla konspiracji, o czym boh. dowiedział się później.
[01:58:45] Spędzanie wolnego czasu w oddziale. Boh. był w konspiracji, nie musiał spać na stałe w lesie. Spał u swoich wujków, dołączał na wypady i akcje. Na stałe w lesie był w okresie akcji „Burza”.
[02:00:20] Losy Jurka ze Śląska są boh. nieznane. Oddział i dowództwo stacjonowało w pałacu w Trąbkach.
[02:02:30] Część partyzantów i dowódców zdecydowała się nadal walczyć, boh. chciał uciekać za granicę.
[02:03:00] Reakcje kolegów na wybuch Powstania Warszawskiego. Oddział miał kontakt z powstańcami, ale nie został dopuszczony przez Rosjan, którzy stali przy Wiśle.
[02:04:20] Boh. widział palące się getto warszawskie. Jeździł czasem do miasta po jedzenie i na handel. Na ul. Grochowskiej 181 była „wtyczka” w zakładzie wulkanizacyjnym - Niemiec, który współpracował z Polakami. Robił garnki i kuchnie dla wojska, zatrudniał partyzantów i przerzucał przez szwajcarską granicę do Armii Andersa.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.