Prof. Stanisław Łach (ur. 1938, Nozdrzec), profesor zwyczajny nauk historycznych, działacz opozycji antykomunistycznej w latach 80-tych. Urodził się w rodzinie chłopskiej. Jego ojciec Tomasz Łach, żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej, zginął w walce przeciwko komunistycznej władzy w 1945 roku. Pan Stanisław po śmierci matki trafił do domu dziecka prowadzonego przez siostry zakonne w Brzozowie, a po jego likwidacji – do Państwowego Domu Młodzieży w Zagórzanach. Tu podjął działalność w Związku Młodzieży Polskiej. Po niefortunnym incydencie przeniesiony został do Słupska. Od 1962 do 1980 roku działacz PZPR. W 1980 roku zakładał NSZZ „Solidarność” w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Słupsku. W styczniu 1982 Stanisław Łach został odwołany ze stanowiska prodziekana Wydziału Historycznego WSP i zwolniony z pracy, w 1983 powtórnie zatrudniony. Do 1987 r. szykanowany i inwigilowany przez władze komunistyczne.
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1938 r.
[00:01:00] Ojciec przed wojną prowadził gospodarstwo. Podczas okupacji działał w konspiracji i został zabity w niewyjaśnionych okolicznościach – partyzanci przywieźli zwłoki na wozie i zostawili je przed domem. Domniemanie boh., że ojciec należał do BCh lub AK. Mama zmarła kilka lat po śmierci ojca – boh. i brat zostali sierotami. Sytuacja w bliskiej rodzinie – boh. zamieszkał u wuja w Warze, gdzie był wykorzystywany do ciężkich prac. Dzięki interwencji kierownika szkoły trafił do domu dziecka prowadzonego w Brzozowie przez siostry zakonne.
[00:07:18] Po rozwiązaniu zakładu prowadzonego przez siostry boh. przebywał w Państwowym Domu Młodzieży w Zagórzanach – specyfika zakładu, który prowadził własne gospodarstwo rolne, radziecki model wychowawczy: wychowanie przez pracę.
[00:08:53] Podczas okupacji pędzono samogon – boh. wypił kubek alkoholu i ratowały go siostry Benedyktynki.
[00:10:49] W Zagórzanach boh. chodził do szkoły, gdy był w VII klasie zmarł Józef Stalin – incydent sprowokowany przez kolegę. „Uzbrojeni” uczniowie zaatakowali ławki i piec i zdemolowali klasę – znak oporu społecznego wobec władzy. Konsekwencje zdarzenia. [+]
[00:14:36] Indoktrynacja uczniów. Boh. był dobrym uczniem i w nagrodę został zapisany do ZMP. Wiele lat później pożyczył legitymację znajomemu i już jej nie odzyskał. Boh. dostał nagrodę za uprawę pomidorów i kontynuował naukę w Technikum Rolniczym w Zarzeczu – szkoła w budynkach majątku hrabiego Dzieduszyckiego. W szkole można było, za zgodą rodziców, palić papierosy. Skierowanie na kurs działaczy ZMP w Sanoku.
[00:20:30] Po odbyciu kursu boh. został przewodniczącym ZMP w szkole – pogadanki w klasach. Boh. zorganizował sprzątanie grobów żołnierzy radzieckich, nazwany przez koleżankę „stalinowcem”, kopnął ją. Stosunek uczniów i nauczycieli do boh. po incydencie. Ukaranie zakazem wstępu do świetlicy, zakazem gry w piłkę – system ostrzegania przed nauczycielami. Boh. nie był pytany na lekcjach i dostał niskie oceny od nauczycieli. Dyrektor szkoły zasugerował mu zmianę placówki i boh. wyjechał do szkoły w Słupsku, gdzie zamieszkał w domu dziecka.
[00:26:47] Podczas pobytu w Zagórzanach boh. wraz z kolegami znalazł granat, eksplozja w strumieniu. Zabawy dzieciaków materiałami wybuchowymi, możliwość kupienia prochu w sklepie. Operacja wyrostka robaczkowego.
[00:29:14] W Słupsku boh. kontynuował naukę w Technikum Rolniczym przy ulicy Szczecińskiej. Po zakończeniu szkoły dostał nakaz pracy w Zespole Gospodarstw Rolnych w Darłowie, gdzie był zastępcą dyrektora PGR. Większość pracowników stanowili Niemcy, specyfika pracy w rolnictwie.
[00:32:15] Boh. odwiedził dom dziecka w Słupsku i dostał propozycję zostania nauczycielem. Uzupełnił przedmioty pedagogiczne i zdał drugą maturę z Liceum Pedagogicznego.
[00:34:10] Boh. został nauczycielem we wsi Słonowice. Groził mu pobór do wojska i księża z miejscowego kościoła zaproponowali mu pójście do seminarium duchownego – reakcja boh.
[00:36:30] Skierowanie do Podoficerskiej Szkoły Wojsk Zmechanizowanych w Pułtusku, boh. skończył szkołę z wyróżnieniem, dostał awans na kaprala i wyjechał do jednostki w Szczecinie, gdzie został nieformalnym dowódcą plutonu saperów. Boh. dostał Medal Wzorowego Żołnierza, jego pluton wygrał konkurs na najlepszy pluton w pułku – konkurencje w zawodach. Miłe wspomnienia z wojska.
[00:40:00] Powrót do pracy w szkole w Słonowicach. Boh. poznał przyszłą żonę, córkę sołtysa. Praca w jednoklasowej szkole w Łojewie, gdzie chodziły m.in. dzieci niemieckie – rząd ławek dla polskich i niemieckich dzieci, wysiedlenia Niemców.
[00:42:30] Podczas pracy w PGR w Drozdowie boh. spotkał studentów Akademii Ekonomicznej w Krakowie odbywających praktyki robotnicze. Propaganda socrealizmu – boh. cytuje wiersze i piosenki z lat 50.
[00:44:50] Boh. ożenił się i zapisał do 3-letniego Studium Nauczycielskiego w Kołobrzegu, po ukończeniu nauki rozpoczął studia zaoczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – uciążliwe dojazdy na uczelnię. Spotkanie z prof. Benonem Miśkiewiczem. Promotorem pracy magisterskiej boh. był doc. dr hab. Stanisław Kubiak. Boh. nie przyjął propozycji asystentury na uczelni – powody odmowy.
[00:48:15] Warunkiem pracy jako dyrektor szkoły w Miastku było wstąpienie do PZPR. Boh. został wpisany na listę „rezerwy kadrowej”, po roku został członkiem PZPR. Praca w szkole z ponad tysiącem dzieci i dużą kadrą nauczycielką – brak sanitariatu w placówce.
[00:51:24] Dobre stosunki z władzami Miastka. Budowa przybudówki z sanitariatami. Nadanie szkole imienia Mikołaja Kopernika – cenzura.
[00:53:00] Spotkanie z prof. Kubiakiem, który zachęcił boh. do studiów doktoranckich – uzyskanie stopnia doktora nauk humanistycznych (historia).
[00:53:54] Boh. otrzymał propozycję przejęcia Zespołu Szkół Rolniczych w Białym Borze, gdzie mieszkało wielu przesiedlonych Ukraińców. Poprzedni dyrektor szkoły suszył własne zboże w sali gimnastycznej – zniszczenie parkietów.
[00:55:44] Utworzenie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku, gdzie boh. rozpoczął pracę. Decyzja polityczna – każdy sekretarz wojewódzki PZPR chciał mieć na swoim terenie wyższą uczelnię. Powstawanie „Solidarności”.
[00:57:47] Działalność w „Solidarności”. Pierwsze strajki w stoczni Ustka i Zakładzie Polmor w Bytowie (18 sierpnia 1980). Zebranie w WSP, dyskusje na temat stosunku do strajków. We wrześniu 1980 r. boh. prowadził zebranie pracowników wydziału – kontrowersje wokół decyzji dziekana. Boh. znalazł się w składzie Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” – budowanie struktur regionalnych i uczelnianych. Zbieranie wniosków i postulatów (ponad 400 wniosków).
[01:03:33] Utworzenie Komitetu Założycielskiego Niezależnych Związków Zawodowych „Solidarność” – boh. został jego przewodniczącym i przyznał się do przynależności do PZPR. Do partii dotarł komunikat, że „Łach zdradził partię” – wydalenie z PZPR.
[01:08:05] Po wprowadzenie stanu wojennego boh. ukrył większość materiałów solidarnościowych u teściowej w Słonowicach.
[01:09:10] Rozmowa z funkcjonariuszami Służby Bezpieczeństwa, którzy chcieli, by boh. wystąpił publicznie i zaakceptował stan wojenny. W kilka dni potem boh. został odwołany ze stanowiska prodziekana wydziału humanistycznego, a potem zwolniony z pracy – próba interwencji u gen. Rzepkowskiego.
[01:13:25] Boh. pojechał do Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, gdzie pani Dembowska, dyr. Departamentu Kadr, udostępniła mu teczkę personalną. Przeczytał tam m.in., że „niegodny jest pracować w socjalistycznej uczelni”, zarzuty klerykalizacji placówki. Rozmowa o najbardziej skomunizowanych uczelniach w Polsce. Kontakt z prof. Krystyną Kersten i jej mężem – plakaty i plakietki Solidarności w ich mieszkaniu. Rozmowa z doc. Tadeuszem Kowalikiem – podbudowanie psychiczne boh.
[01:21:29] Prof. Krystyna Kersten wprowadziła boh. w procedury habilitacyjne. Przewodniczącym komisji był prof. Topolski – opinia na jego temat, recenzentem prof. Ryszka.
[01:24:25] Sytuacja rodzinna, żona boh. także zwolniona z pracy. Wyjazd do sanatorium w Polanicy-Zdroju, podczas wycieczki do Pragi boh. widział tramwaj z napisem: „Tramwaj linii 12 prowadzi prof. Jiri Nowak”. Rektor zaproponował boh. pracę na stanowisku pomocnika magazyniera w bibliotece publicznej – boh. nie przyjął oferty.
[01:28:12] Boh. śledził sytuację w kraju – zwalnianie internowanych działaczy Solidarności. Nawiązanie kontaktu z prof. Głębockim z Uniwersytetu Gdańskiego – petycja uczelni do ministra, by przywrócić kilka osób, w tym boh. do pracy – pozytywna decyzja ministra. Organizacja partyjna słupskiej uczelni zaprotestowała przeciwko decyzji ministra – boh. wrócił do pracy, ale dostał niższe zaszeregowanie i był szykanowany – nie mógł prowadzić zajęć z historii najnowszej, szatniarka notowała godziny jego przyjścia i wyjścia. Oficer Informacji Przybylski zarządził, by nikt z pracowników nie witał się z boh.
[01:34:44] Po zniesieniu stanu wojennego boh. był w dalszym ciągu kontrolowany – rewizje w mieszkaniu, wezwania na milicję. Podczas rewizji zabrano boh. książki, których nie odzyskał. Sabotaż samochodu boh. Szykan zaprzestano w październiku 1987 r.
[01:38:05] Zmuszanie działaczy do wyjazdów za granicę. Komendant Główny słupskiego MO, Łukasiak, złożył boh. propozycję wyjazdu z kraju. Opinia pułkownika Klemenczaka o boh. – nazwanie go „bandytą politycznym”. Stosunek studentów do boh.
[01:43:17] Działalność popieranej przez władzę neo-Solidarności, spotkanie z sekretarzem partii Zygmuntem Czarzastym – rozmowa o „konstruktywnej opozycji”, jej członkowie w Słupsku.
[01:46:20] Podsumowanie kariery naukowej. Nominację profesorską podpisał Lech Wałęsa, a wręczał Aleksander Kwaśniewski.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..