Łach Stanisław cz. 1
Prof. Stanisław Łach (ur. 1938, Nozdrzec), profesor zwyczajny nauk historycznych, działacz opozycji antykomunistycznej w latach 80-tych. Urodził się w rodzinie chłopskiej. Jego ojciec Tomasz Łach, żołnierz Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej, zginął w walce przeciwko komunistycznej władzy w 1945 roku. Pan Stanisław po śmierci matki trafił do domu dziecka prowadzonego przez siostry zakonne w Brzozowie, a po jego likwidacji – do Państwowego Domu Młodzieży w Zagórzanach. Tu podjął działalność w Związku Młodzieży Polskiej. Po niefortunnym incydencie przeniesiony został do Słupska. Od 1962 do 1980 roku działacz PZPR. W 1980 roku zakładał NSZZ „Solidarność” w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Słupsku. W styczniu 1982 Stanisław Łach został odwołany ze stanowiska prodziekana Wydziału Historycznego WSP i zwolniony z pracy, w 1983 powtórnie zatrudniony. Do 1987 r. szykanowany i inwigilowany przez władze komunistyczne.
mehr...
weniger
[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1938 r.
[00:01:00] Ojciec przed wojną prowadził gospodarstwo. Podczas okupacji działał w konspiracji i został zabity w niewyjaśnionych okolicznościach – partyzanci przywieźli zwłoki na wozie i zostawili je przed domem. Domniemanie boh., że ojciec należał do BCh lub AK. Mama zmarła kilka lat po śmierci ojca – boh. i brat zostali sierotami. Sytuacja w bliskiej rodzinie – boh. zamieszkał u wuja w Warze, gdzie był wykorzystywany do ciężkich prac. Dzięki interwencji kierownika szkoły trafił do domu dziecka prowadzonego w Brzozowie przez siostry zakonne.
[00:07:18] Po rozwiązaniu zakładu prowadzonego przez siostry boh. przebywał w Państwowym Domu Młodzieży w Zagórzanach – specyfika zakładu, który prowadził własne gospodarstwo rolne, radziecki model wychowawczy: wychowanie przez pracę.
[00:08:53] Podczas okupacji pędzono samogon – boh. wypił kubek alkoholu i ratowały go siostry Benedyktynki.
[00:10:49] W Zagórzanach boh. chodził do szkoły, gdy był w VII klasie zmarł Józef Stalin – incydent sprowokowany przez kolegę. „Uzbrojeni” uczniowie zaatakowali ławki i piec i zdemolowali klasę – znak oporu społecznego wobec władzy. Konsekwencje zdarzenia. [+]
[00:14:36] Indoktrynacja uczniów. Boh. był dobrym uczniem i w nagrodę został zapisany do ZMP. Wiele lat później pożyczył legitymację znajomemu i już jej nie odzyskał. Boh. dostał nagrodę za uprawę pomidorów i kontynuował naukę w Technikum Rolniczym w Zarzeczu – szkoła w budynkach majątku hrabiego Dzieduszyckiego. W szkole można było, za zgodą rodziców, palić papierosy. Skierowanie na kurs działaczy ZMP w Sanoku.
[00:20:30] Po odbyciu kursu boh. został przewodniczącym ZMP w szkole – pogadanki w klasach. Boh. zorganizował sprzątanie grobów żołnierzy radzieckich, nazwany przez koleżankę „stalinowcem”, kopnął ją. Stosunek uczniów i nauczycieli do boh. po incydencie. Ukaranie zakazem wstępu do świetlicy, zakazem gry w piłkę – system ostrzegania przed nauczycielami. Boh. nie był pytany na lekcjach i dostał niskie oceny od nauczycieli. Dyrektor szkoły zasugerował mu zmianę placówki i boh. wyjechał do szkoły w Słupsku, gdzie zamieszkał w domu dziecka.
[00:26:47] Podczas pobytu w Zagórzanach boh. wraz z kolegami znalazł granat, eksplozja w strumieniu. Zabawy dzieciaków materiałami wybuchowymi, możliwość kupienia prochu w sklepie. Operacja wyrostka robaczkowego.
[00:29:14] W Słupsku boh. kontynuował naukę w Technikum Rolniczym przy ulicy Szczecińskiej. Po zakończeniu szkoły dostał nakaz pracy w Zespole Gospodarstw Rolnych w Darłowie, gdzie był zastępcą dyrektora PGR. Większość pracowników stanowili Niemcy, specyfika pracy w rolnictwie.
[00:32:15] Boh. odwiedził dom dziecka w Słupsku i dostał propozycję zostania nauczycielem. Uzupełnił przedmioty pedagogiczne i zdał drugą maturę z Liceum Pedagogicznego.
[00:34:10] Boh. został nauczycielem we wsi Słonowice. Groził mu pobór do wojska i księża z miejscowego kościoła zaproponowali mu pójście do seminarium duchownego – reakcja boh.
[00:36:30] Skierowanie do Podoficerskiej Szkoły Wojsk Zmechanizowanych w Pułtusku, boh. skończył szkołę z wyróżnieniem, dostał awans na kaprala i wyjechał do jednostki w Szczecinie, gdzie został nieformalnym dowódcą plutonu saperów. Boh. dostał Medal Wzorowego Żołnierza, jego pluton wygrał konkurs na najlepszy pluton w pułku – konkurencje w zawodach. Miłe wspomnienia z wojska.
[00:40:00] Powrót do pracy w szkole w Słonowicach. Boh. poznał przyszłą żonę, córkę sołtysa. Praca w jednoklasowej szkole w Łojewie, gdzie chodziły m.in. dzieci niemieckie – rząd ławek dla polskich i niemieckich dzieci, wysiedlenia Niemców.
[00:42:30] Podczas pracy w PGR w Drozdowie boh. spotkał studentów Akademii Ekonomicznej w Krakowie odbywających praktyki robotnicze. Propaganda socrealizmu – boh. cytuje wiersze i piosenki z lat 50.
[00:44:50] Boh. ożenił się i zapisał do 3-letniego Studium Nauczycielskiego w Kołobrzegu, po ukończeniu nauki rozpoczął studia zaoczne na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu – uciążliwe dojazdy na uczelnię. Spotkanie z prof. Benonem Miśkiewiczem. Promotorem pracy magisterskiej boh. był doc. dr hab. Stanisław Kubiak. Boh. nie przyjął propozycji asystentury na uczelni – powody odmowy.
[00:48:15] Warunkiem pracy jako dyrektor szkoły w Miastku było wstąpienie do PZPR. Boh. został wpisany na listę „rezerwy kadrowej”, po roku został członkiem PZPR. Praca w szkole z ponad tysiącem dzieci i dużą kadrą nauczycielką – brak sanitariatu w placówce.
[00:51:24] Dobre stosunki z władzami Miastka. Budowa przybudówki z sanitariatami. Nadanie szkole imienia Mikołaja Kopernika – cenzura.
[00:53:00] Spotkanie z prof. Kubiakiem, który zachęcił boh. do studiów doktoranckich – uzyskanie stopnia doktora nauk humanistycznych (historia).
[00:53:54] Boh. otrzymał propozycję przejęcia Zespołu Szkół Rolniczych w Białym Borze, gdzie mieszkało wielu przesiedlonych Ukraińców. Poprzedni dyrektor szkoły suszył własne zboże w sali gimnastycznej – zniszczenie parkietów.
[00:55:44] Utworzenie Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Słupsku, gdzie boh. rozpoczął pracę. Decyzja polityczna – każdy sekretarz wojewódzki PZPR chciał mieć na swoim terenie wyższą uczelnię. Powstawanie „Solidarności”.
[00:57:47] Działalność w „Solidarności”. Pierwsze strajki w stoczni Ustka i Zakładzie Polmor w Bytowie (18 sierpnia 1980). Zebranie w WSP, dyskusje na temat stosunku do strajków. We wrześniu 1980 r. boh. prowadził zebranie pracowników wydziału – kontrowersje wokół decyzji dziekana. Boh. znalazł się w składzie Zarządu Regionu NSZZ „Solidarność” – budowanie struktur regionalnych i uczelnianych. Zbieranie wniosków i postulatów (ponad 400 wniosków).
[01:03:33] Utworzenie Komitetu Założycielskiego Niezależnych Związków Zawodowych „Solidarność” – boh. został jego przewodniczącym i przyznał się do przynależności do PZPR. Do partii dotarł komunikat, że „Łach zdradził partię” – wydalenie z PZPR.
[01:08:05] Po wprowadzenie stanu wojennego boh. ukrył większość materiałów solidarnościowych u teściowej w Słonowicach.
[01:09:10] Rozmowa z funkcjonariuszami Służby Bezpieczeństwa, którzy chcieli, by boh. wystąpił publicznie i zaakceptował stan wojenny. W kilka dni potem boh. został odwołany ze stanowiska prodziekana wydziału humanistycznego, a potem zwolniony z pracy – próba interwencji u gen. Rzepkowskiego.
[01:13:25] Boh. pojechał do Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, gdzie pani Dembowska, dyr. Departamentu Kadr, udostępniła mu teczkę personalną. Przeczytał tam m.in., że „niegodny jest pracować w socjalistycznej uczelni”, zarzuty klerykalizacji placówki. Rozmowa o najbardziej skomunizowanych uczelniach w Polsce. Kontakt z prof. Krystyną Kersten i jej mężem – plakaty i plakietki Solidarności w ich mieszkaniu. Rozmowa z doc. Tadeuszem Kowalikiem – podbudowanie psychiczne boh.
[01:21:29] Prof. Krystyna Kersten wprowadziła boh. w procedury habilitacyjne. Przewodniczącym komisji był prof. Topolski – opinia na jego temat, recenzentem prof. Ryszka.
[01:24:25] Sytuacja rodzinna, żona boh. także zwolniona z pracy. Wyjazd do sanatorium w Polanicy-Zdroju, podczas wycieczki do Pragi boh. widział tramwaj z napisem: „Tramwaj linii 12 prowadzi prof. Jiri Nowak”. Rektor zaproponował boh. pracę na stanowisku pomocnika magazyniera w bibliotece publicznej – boh. nie przyjął oferty.
[01:28:12] Boh. śledził sytuację w kraju – zwalnianie internowanych działaczy Solidarności. Nawiązanie kontaktu z prof. Głębockim z Uniwersytetu Gdańskiego – petycja uczelni do ministra, by przywrócić kilka osób, w tym boh. do pracy – pozytywna decyzja ministra. Organizacja partyjna słupskiej uczelni zaprotestowała przeciwko decyzji ministra – boh. wrócił do pracy, ale dostał niższe zaszeregowanie i był szykanowany – nie mógł prowadzić zajęć z historii najnowszej, szatniarka notowała godziny jego przyjścia i wyjścia. Oficer Informacji Przybylski zarządził, by nikt z pracowników nie witał się z boh.
[01:34:44] Po zniesieniu stanu wojennego boh. był w dalszym ciągu kontrolowany – rewizje w mieszkaniu, wezwania na milicję. Podczas rewizji zabrano boh. książki, których nie odzyskał. Sabotaż samochodu boh. Szykan zaprzestano w październiku 1987 r.
[01:38:05] Zmuszanie działaczy do wyjazdów za granicę. Komendant Główny słupskiego MO, Łukasiak, złożył boh. propozycję wyjazdu z kraju. Opinia pułkownika Klemenczaka o boh. – nazwanie go „bandytą politycznym”. Stosunek studentów do boh.
[01:43:17] Działalność popieranej przez władzę neo-Solidarności, spotkanie z sekretarzem partii Zygmuntem Czarzastym – rozmowa o „konstruktywnej opozycji”, jej członkowie w Słupsku.
[01:46:20] Podsumowanie kariery naukowej. Nominację profesorską podpisał Lech Wałęsa, a wręczał Aleksander Kwaśniewski.
mehr...
weniger