Kowalski Janusz cz. 2
Janusz Stanisław Kowalski ps. „Rokita” (ur. 1924, Hrubieszów, zm. 2022, Lębork) – pułkownik Wojska Polskiego w stanie spoczynku, doktor nauk medycznych, kawaler Krzyża Srebrnego Orderu Wojennego Virtuti Militari. Przed wybuchem II wojny działał w Związku Harcerstwa Polskiego. W latach 1942-1944 był żołnierzem Okręgu Lwowskiego i Okręgu Lublin Armii Krajowej. Podczas Akcji „Burza” w Lublinie był zastępcą dowódcy plutonu AK. W sierpniu 1944 roku wcielony do 1. Armii Wojska Polskiego. 14 września 1944 roku brał udział w desancie na pomoc powstaniu warszawskiemu. Po przepłynięciu Wisły on i kilku zwiadowców zostało przejętych przez oddział por. Andrzeja Romockiego ps. „Morro” z Batalionu „Zośka”. Był obecny przy jego śmierci, zaś sam w krótkim czasie został postrzelony w obydwie nogi. 19 września został ponownie postrzelony w bok, po dwóch dniach nie widząc szans na ewakuację przepłynął Wisłę wpław. Do stycznia 1945 roku przebywał w szpitalach polowych w Otwocku i Lublinie. Następnie uczestniczył w walkach o Wał Pomorski, Odrę i Berlin. Po zakończeniu działań wojennych do października 1945 roku przebywał na terenie pow. siedleckiego. Brał udział w potajemnych spotkaniach z żołnierzami 5 i 6. Wileńskiej Brygady AK oraz bandami pozorowanymi, które były złożone z niektórych żołnierzy 1. WDP im. T. Kościuszki oraz funkcjonariuszy UB. W październiku 1945 urlopowany bezterminowo na studia. W latach 1945-1951 studiował medycynę w Lublinie i Szczecinie, uzyskał stopień lekarza i zrobił specjalizację II stopnia w położnictwie i ginekologii. Pełnił funkcje ordynatora i dyrektora szpitala, prowadził własną praktykę. Zmarł 26 stycznia 2022 w Lęborku w wieku 97 lat.
mehr...
weniger
[00:00:10] W 1942 r. boh. rozpoczął studia na Politechnice we Lwowie, gdzie większość studentów była Ukraińcami, wykładowcy byli Polakami, a językiem wykładowym teoretycznie niemiecki. Kolega z roku Młotkowski wciągnął boh. do Armii Krajowej – składanie przysięgi w mieszkaniu w obecności księdza. Boh. otrzymał książkę „Podręcznik dowódcy plutonu”, z którą miał pogłębiać wiedzę o wojsku.
[00:04:39] Po przysiędze boh. został dowódcą drużyny – struktura organizacyjna Armii Krajowej. Działalność w konspiracji, ćwiczenia. Boh. wiedział, że we Lwowie działa podziemie ukraińskie – kontakty ze studentami Ukraińcami. Pluton, do którego należał boh. nie brał udziału w walkach z UPA.
[00:08:35] 4 kwietnia 1944 mieszkanie zostało zniszczone podczas sowieckiego nalotu. Rodzinie udało się przeprowadzić do Lublina. Tu boh. odnalazł dawnych kolegów ze szkoły i wstąpił do lubelskiej AK. Zamknięcie Politechniki w kwietniu 1944 ze względu na zbliżanie się frontu.
[00:10:35] Relacje między polskimi i ukraińskimi studentami Politechniki – rozmowy w języku polskim. Jeden ze studentów zbierał składki na RGO i poprosił o pomoc Ukraińca. Studenci ukraińscy nie obawiali się służby w SS Galizien, ale bali się wcielenia do Baudienstu. Zachowanie Ukraińców podczas sprawdzania dokumentów.
[00:16:54] Rodzina mieszkała przed wojną w Łucku, by zapewnić dzieciom możliwość kształcenia. Wcześniej, w Czumowie nad Bugiem, dzieci miały nauczycielkę w domu – system nauki trójki rodzeństwa. 18 września 1939 czołgi radzieckie wjechały do Łucka.
[00:21:00] Czasy studenckie we Lwowie – boh. raz w tygodniu miał szkolenie wojskowe. Przestrzeganie dyscypliny i zasad konspiracji. Jeden z rozkazów zabraniał kontaktów z osobą wypuszczoną przez Niemców z więzienia. Alarm po aresztowaniu jednego z kolegów – przyczyna aresztowania. Odsunięcie kolegi od zadań w AK na wypadek obserwacji.
[00:24:48] Pobyt w szpitalu powstańczym na rogu ul. Wilanowskiej i Okrąg, którym kierował dr Kujawski „Brom”. Nocą rannymi opiekowała się pielęgniarka-nastolatka – spotkanie po latach podczas zebrania powstańców z „Zośki”. Uzyskanie zgody rodziców na pracę w szpitalu i przysięga u dr. Broma.
[00:28:46] Pielęgniarki w Powstaniu Warszawskim – boh. został ranny w bok podczas ucieczki nad Wisłę. Przejście rowem pod ostrzałem do dziury w ścianie budynku, zwłoki sanitariuszki. Opatrzenie rany, która dobrze się zagoiła, przez młodą pielęgniarkę. Boh. widział podobną ranę po wojnie u postrzelonego żołnierza, którym zajmował się cały zespół specjalistów w szpitalu.
[00:32:37] Boh. został zaproszony przez Barbarę Wachowicz na choinkę powstańców z „Zośki” i spotkał dr Zygmunta Kujawskiego „Broma”, który pamiętał jego specyficzne rany. Boh. w swojej praktyce lekarskiej tylko raz zszywał podobną ranę postrzałową. Położenie szpitala powstańczego.
[00:37:03] W szpitalu powstańczym boh. nie był operowany, tylko opatrzono mu rany, w które po przepłynięciu Wisły wdała się infekcja. Dostęp do medykamentów na Czerniakowie. Specyfika jednej z ran na nodze. Wielu rannych zmarło z powodu braku możliwości wykonania operacji.
[00:41:05] Front na linii Bugu koło Hrubieszowa. Boh. podczas pobytu w Lublinie wziął udział w Akcji „Burza”– dowództwo AK mieściło się przy ul. Dolnej 20, dowódcą był płk „Edward” (drugi pseudonim „Marcin”). System szkolnictwa zawodowego podczas okupacji niemieckiej, dzięki lubelskim kolegom boh. zaczął działać w AK.
[00:45:44] Boh. mieszkał w Lublinie w 1940 r. (u stryjka), gdy konspiracja się dopiero zawiązywała. Po śmierci stryjka, rozstrzelanego przez Niemców, stryjenka przestrzegała boh. przed działaniami w konspiracji.
[00:46:55] Koledzy ze szkoły w Lublinie nie należeli w 1940 r. do tajnych organizacji wojskowych. Boh. wstąpił do AK we Lwowie i złożył tam przysięgę.
[00:47:55] Podczas pobytu w 1 batalionie remontu czołgów skradziono boh. zegarek. Czerwonoarmiści na ogół nie salutowali polskim oficerom – wzajemna tolerancja. Oficerowie radzieccy oddelegowani do polskiego wojska jako instruktorzy – szefem zwiadu w 1 Dywizji Piechoty był mjr Snicarenko, który nie mówił po polsku, jego zastępcą był kpt. Kamiński, także oficer Armii Czerwonej. Śmierć kpt. Kamińskiego pod Siedlcami w starciu z oddziałem Brygady Wileńskiej AK. [+]
[00:53:10] W jednostce, w której służył boh., było niewielu żołnierzy urodzonych na terenie ZSRR. Boh., zwolniony ze szpitala, ruszył w drugiej powie stycznia 1945 w poszukiwaniu swojej jednostki i dogonił ją pod koniec miesiąca. Struktura formacji zwiadowczej, brak samochodów pancernych i motocykli. Pluton dowodzony przez boh. sformowano na terenach Polski z żołnierzy mających partyzancką przeszłość.
[00:56:32] W łodzi, którą dowodził boh. podczas przeprawy na Czerniaków, jego zastępcą był st. strzelec Święcicki, „ruski Polak”. Pozostali żołnierze: kapral Kazimierski – sanitariusz, strzelcy: Grzywna i Buczak. Święcicki pochodził z Żytomierszczyzny, znał język polski, jego starszy brat także służył w polskim wojsku.
[00:59:14] Wcześniejszy dowódca 3 plutonu: sierżant Giers, były komsomolec i żołnierz Armii Czerwonej, był w niemieckiej niewoli. Po ucieczce i dotarciu do swoich, przed konsekwencjami poddania się Niemcom uratowały go komsomolskie dokumenty odnalezione w Moskwie.
[01:01:51] Wojciech Jaruzelski cieszył się sympatią szeregowych żołnierzy. Dowódcą zwiadu był dawny bosmanmat Flotylli Pińskiej Konstanty Minuczyc – spotkanie z Jaruzelskim i Sokorskim podczas bitwy pod Lenino. [Jaruzelskiego nie było pod Lenino, w 1 części boh. opowiada tę historię z udziałem gen. Berlinga]. Zachowanie bosmanmata Minuczyca.
[01:06:50] „Ruscy Polacy” w kompanii zwiadu, skład kompanii.
[01:08:17] Szef rozpoznania dywizji bił jeńców. Zachowanie polskich i radzieckich oficerów wobec jeńców, wydawanie rozkazu rozstrzelania jeńców. W kompanii był Żyd, który zabijał jeńców w zemście za wymordowanie rodziny.
[01:10:30] Niemcom wziętym do niewoli koło Berlina zabrano zegarki, dowódca konnego plutonu Wróblewski, odprowadził ich do najbliższego obozu jenieckiego. Polscy oficerowie nie rozstrzeliwali jeńców i nie wydawali takich rozkazów żołnierzom.
[01:12:58] Boh. uratował życie kilku Niemcom. Podczas wykonywania jednego z zadań boh. i czwórka jego żołnierzy dołączyli do oddziału atakującego wieś. W jednym z domów zastali rosół na piecu, więc zjedli obiad, a potem znaleźli w piwnicy niemieckiego żołnierza, oślepionego wybuchem granatu. Droga z Niemcem do szpitala polowego wzdłuż kolumny radzieckich czołgów – okrzyki czołgistów. Niechętne przyjęcie w szpitalu. [+]
[01:17:10] Zatrzymywanie dwóch Holendrów z Ochotniczego Legionu Holenderskiego, przekazanie ich żandarmerii. Wzięcie do niewoli Alzatczyków.
[01:20:30] Przesłuchanie i rozstrzelanie młodego hitlerowca.
[01:21:35] Na Czerniakowie Niemcy brali do niewoli polskich żołnierzy. Powiśle atakowała spieszona Brygada Kawalerii – boh. spotkał na jednym ze zjazdów dwóch uczestników desantu na Powiślu, którzy trafili do niemieckiej niewoli – po wyzwoleniu obozu przez aliantów wyjechali do Kanady. Warunki walk na Powiślu. Odmienne traktowanie przez Niemców polskich żołnierzy wziętych do niewoli oraz powstańców.
[01:28:14] Zajęcia polityczne na froncie. Na przedpolach Warszawy kompania zwiadu nie miała oficera politycznego, jeden z żołnierzy pełnił funkcję p/o politycznego, ale jego zadaniem było dostarczanie korespondencji. Po powrocie ze szpitala w jednostce był oficer polityczno-wychowawczy – codzienne raporty do dowództwa. Po Berlinem zmienił go oficer Rawski, który szkolił żołnierzy.
[01:32:10] Dowodzenie kompanii zwiadu: dowódca (Minuczyc) był przedwojennym podoficerem, dowódca plutonu konnego Wróblewski był dawnym wachmistrzem. Zastępca dowódcy: Romaniuk, dowódca 1 plutonu: ppor. Dudziak, ukończył radziecką szkołę oficerską – jego wspomnienie hejnału mariackiego odegranego w obozie w Sielcach.
[01:35:00] Reakcja Minuczyca na wiadomość przyłączenia do ZSRR części Prus Wschodnich. Jego śmierć w wypadku koło Giżycka.
[01:36:18] Prowokacja ze strony nowego dowódcy jednego z plutonów – odpowiedź udzielona mu przez boh.
[01:38:12] Stryjek boh. mieszkający w Lublinie należał do Organizacji Orła Białego, jeden z członków organizacji, przedwojenny policjant Kondratowicz, zdradził towarzyszy. Aresztowanie stryjka przez Niemców, rozstrzelanie w Rurach Jezuickich 15 sierpnia 1940 r. Boh. mieszkał u stryjenki po ucieczce z Wołynia.
[01:41:39] W październiku 1939 zaczęto aresztować łucką inteligencję, ziemian, kupców. Ojciec wyszedł z domu, do którego po chwili weszło dwóch enkawudzistów. Oczekiwanie na powrót ojca. Wyjście funkcjonariuszy NKWD – powrót ojca. Mama nie pozwoliła mu przenocować w domu i ojciec wyjechał nocnym pociągiem do Lwowa – przejście przez zieloną granicę w okolicach Zamościa. Ojciec został złapany przez Niemców, którzy zabrali mu pieniądze, ale wypuścili go, gdy powiedział, że jest właścicielem majątku na Polesiu. [+]
[01:48:15] Ojciec ulokował kapitał w majątku leśnym na Polesiu, zamieszkała tam jego matka i brat Felek (obydwoje zmarli na Syberii). Po wypuszczeniu przez Niemców ojciec przyjechał do brata mieszkającego w Lublinie i wysłał do znajomych depeszę z wiadomością dla rodziny.
[01:49:48] Dokwaterowanie do mieszkania w Łucku dwóch radzieckich żołnierzy. Gospodarz, Żyd, chciał się pozbyć rodziny z mieszkania.
[01:51:00] Próba deportacji mamy i dwójki pozostałych dzieci – przyjście żołnierzy, którzy kazali się rodzinie spakować i odwieźli ich do pociągu stojącego na stacji. Mama poprosiła o rozmowę z dowódcą, a gdy została do niego zaprowadzona, zaoferowała mu 10 tysięcy papierosów. Pociąg ruszył, ale został zatrzymany za miastem i mama z dziećmi mogła wysiąść. Komendant pociągu wziął papierosy, a rodzina wróciła pieszo do miasta. Mama nie poszła do domu, bo enkawudzista jej to odradził, tylko pojechała do Włodzimierza Wołyńskiego. [+]
[01:59:21] Przyjazd niemieckiej komisji repatriacyjnej do Włodzimierza. Kolejka oczekujących na wyjazd, ukraińska milicja w przedwojennych polskich mundurach lotniczych. Mama przekupiła jednego z ukraińskich milicjantów skórami na buty i gotówką, i milicjant ustawił ją z przodu kolejki. Uzyskanie pozwolenia na wyjazd. [+]
[02:07:05] Przejazd pociągiem do Hrubieszowa, gdzie nie można było wysiąść. Podróż do Chełma – tu Niemcy sprawdzali dokumenty i zabierali młodzież na roboty do Niemiec. Siostra została wyznaczona do wywózki – pomoc znajomego lekarza. Ojciec dał Niemcom łapówkę i zabrał rodzinę do Hrubieszowa. [+]
[02:10:34] Po pobycie w brzeskim więzieniu boh. chorował na tyfus. Mama przyjechała w maju 1940 r. Wysadzenie rodziny z transportu deportacyjnego – zachowanie komendanta pociągu. Ludzie jadący na zesłanie nie byli okradani przez konwojentów.
[02:13:20] Działalność ojca przed wojną – był prezesem Związku Inwalidów, brał udział w poświęceniu sztandaru 12 Pułku [Batalionu] Pancernego.
[02:14:50] Mieszkańcy Łucka: Żydzi, Polacy, Ukraińcy. Stanowiska zajmowane przez Polaków. Deportacje mieszkańców miasta, wielu kolegów boh. zesłano – korespondencja z kolegami w Kazachstanie. Wywiezienie rodzin policjantów i właściciela browaru narodowości czeskiej.
[02:17:20] Boh. chodził w Łucku do radzieckiej szkoły – z czwartej klasy polskiego gimnazjum trafił do ósmej klasy dziesięciolatki. System szkolnictwa w przedwojennym Łucku – trzy gimnazja. Boh. chodził do gimnazjum im. Tadeusza Kościuszki. Uczniowie szkół ukraińskich brali udział w obchodach świąt państwowych.
[02:19:35] Napływ uchodźców do miasta po wybuchu wojny. Powiększenie liczby uczniów w szkole o Żydów, uciekinierów z Warszawy. Obchody rocznicy Rewolucji Październikowej – skład pochodu, przejście krokiem defiladowym młodzieży z dawnego gimnazjum – brak odzewu na okrzyki wznoszone na cześć wodzów rewolucji. Niecenzuralny okrzyk i późniejsze dochodzenie w tej sprawie. [+]
[02:23:50] Próba utworzenia komsomołu, do którego zgłosili się Żydzi. Do szkoły wróciła młodzież wydalona przed wojną za działalność komunistyczną. Przynależność do komsomołu była warunkiem przyjęcia na studia – agitacja wśród młodzieży. Boh. wyjechał z Hrubieszowa do liceum budowlanego w Lublinie.
[02:26:35] Dywagacje na temat losów boh. w 1940 r. – uściślanie pytania zadanego przez prowadzącego rozmowę.
[02:28:12] Wyjazd z Niemiec 6 czerwca 1945 r. Trasa transportu na drodze do Siedlec, gdzie był garnizon 1 Dywizji i siedziba dowództwa. Struktura jednostki. Batalion Szkolny – system szkolenia podoficerów. Uzbrojenie dywizjonu artylerii samobieżnej – „samochodki”.
[02:32:40] Rozlokowanie Dywizji. Kwatery kompanii zwiadu – boh. mieszkał z chor. Wróblewskim, dowódcą plutonu konnego, przedwojennym ułanem z 4 Pułku Ułanów Zaniemeńskich – wyszkolenie plutonu, wyścigi konne.
[02:34:38] Handel żołnierzy rzeczami przywiezionymi z Niemiec: odzieżą, radiami. Ceny samogonu. Na posiedzeniu Miejskiej Rady zwrócono uwagę na treść piosenek (zbyt frywolnych) śpiewanych przez żołnierzy – prośba, by ich nie śpiewać. Łamanie rozkazu wychodzenia z koszar bez przepustki. [+]
[02:38:07] Choroba boh. – przemęczenie i apatia, obawa lekarzy przed chorobą zakaźną – boh. przebywał w namiocie stojącym 200 m od szpitala – rzadkie wizyty lekarza, pomoc oddelegowanego żołnierza. [+]
[02:40:24] Powrót do jednostki – akcje przeciwko partyzantom. Przyjazdy funkcjonariuszy UB, którzy opowiadali o swoich spotkaniach z partyzantką. Wyjazdy plutonów na wieś w towarzystwie ubeków.
[02:41:47] Złapanie przez UB partyzanta, który powiedział o bliskim stacjonowaniu plutonu żołnierzy, rozlokowanego w lesie, i oddziału partyzanckiego – podejrzenie o sprzedaż broni przez żołnierzy 1 plutonu. Kontakty z partyzantami z Brygady Wileńskiej. [+]
[02:44:24] Wyprawy wojska i UB przeciwko partyzantom. Okrążenie batalionu por. Tadeusza Cynkina przez partyzantów [z V Brygady Wileńskiej AK] – zawarcie porozumienia, rozejście się oddziałów.
[02:47:20] Spotkania żołnierzy z partyzantami, unikanie walk. Starcie żołnierzy 2 pułku z VI Brygadą Wileńską AK, zwrócenie broni żołnierzom.
[02:50:15] Zatrzymanie samochodu, którym jechał chor. Wróblewski – rozmowa z partyzantami, uszkodzenie samochodu i zabranie amunicji żołnierzom, oddanie pistoletu Wróblewskiemu. Surowe kary za utratę broni. Powojenne losy Wróblewskiego.
[02:54:21] Złapanie partyzantów, którzy zeznali, że nocowali w tej samej wsi, co pluton boh. – przesłuchanie żołnierzy w tej sprawie. Propaganda partyzancka.
[02:57:20] W październiku 1945 boh. został zwolniony z wojska na studia. Wyprawa 2 pułku, która odrzuciła Brygadę Wileńską za Bug.
[02:59:15] Stosunek żołnierzy do Armii Krajowej. Działania plutonu, którym dowodził boh. – „zaginięcie” kilku żołnierzy i ich odnalezienie – wzajemne podejrzenia. Postawa dowódcy mjr Minuczyca, jego śmierć w wypadku motocyklowym.
[03:03:30] Boh., mieszkającego w Lublinie, odwiedzali koledzy z kompanii – ich opowieści o „bandzie pozorowanej” – udziale w przebierance zorganizowanej na użytek miejscowej ludności. Połowę kompanii przebrano w cywilne ubrania, by udawała partyzantów, pozostali szukali ich w lasach. Badanie nastrojów ludności. [+]
[03:06:50] Wyjazdy na wieś na patrole i po samogon, kupowanie wódki przez żołnierzy.
[03:08:00] W starciach z partyzantami poległ zastępca dowódcy kompanii, oficer radziecki, który wcześniej zachowywał się jak enkawudzista – przeszukanie szafki boh. na kwaterze. Boh. miał notatki dotyczące działań wojennych, ale nie znaleziono w nich nic obciążającego. [+]
[03:10:31] W kompanii wiedziano o akowskiej przeszłości boh. i o tym, że unika wydawania rozkazu o otwarciu ognia, dlatego niechętnie zabierano go na akcje.
[03:11:32] Zatrzymanie samochodu, którym jechał pluton, w lasku koło Sielec – spotkanie z „bandą pozorowaną” – rozpoznanie przez boh. znajomego dowódcy 2 batalionu. Boh. nie znał sygnałów rozpoznawczych – zachowanie Dudziaka, dowódcy 1 plutonu, który nie wydał żadnych rozkazów, tylko uciekł do lasu. Zatuszowanie jego wpadki przez dowództwo. [+]
[03:20:12] Podejrzewanie żołnierzy o przekazywanie broni i amunicji partyzantom – oficer polityczny instruował żołnierzy jak powinni zeznawać na UB.
mehr...
weniger