Józef Walaszczyk (ur. 1919, Częstochowa) swoje dzieciństwo spędził w Warszawie, Aleksandrowie Kujawskim, Łowiczu i Piotrkowie Trybunalskim. Przed wojną zetknął się z postawami antysemickimi, m.in. podczas ćwiczeń wojskowych w Lidzbarku Warmińskim. Po wybuchu wojny odbył pełną niebezpieczeństw podróż do punktu mobilizacyjnego w Brześciu Litewskim, przerwaną wkroczeniem Armii Czerwonej na tereny Polski. Wrócił do Warszawy i zaangażował się w ruch oporu i w pomoc Żydom w getcie warszawskim, dokąd wielokrotnie przedostawał się z żywnością dla znajomych. Pomagał też swojej ukochanej Irenie Front i innym Żydom zatrudnionym w fabryce w majątku w Rylsku. Po wojnie pan Józef za uratowanie ponad 50 osób narodowości żydowskiej został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jest wiceprezesem Zarządu Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1919 r. w Częstochowie.
[00:00:18] W 1921 r. rodzina przeprowadziła się do Warszawy i zamieszkała przy ul. Kruczej. Ojciec zmarł w 1926 r. i matka podjęła pracę w szpitalu Św. Zofii – ucieczka boh. od Sióstr na Pradze i dotarcie do matki na ul. Emilii Plater. Pacjentowi Ludwikowi Okęckiemu spodobała się determinacja boh. i zaproponował matce pracę w swoim majątku w Rylsku Dużym.
[00:02:48] Boh. został umieszczony w szkole księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim – powody usunięcia z placówki. Edukację kontynuował w gimnazjum w Łowiczu, ale skonfliktował się z kierownikiem bursy i matka przeniosła go do szkoły w Piotrkowie Trybunalskim – mieszkanie u wuja, oficera 25 pp. Po małej maturze boh. wrócił do Warszawy, mieszkał w kawalerce przy ul. Kruczej i do wybuchu wojny uczył się w Liceum im. Komisji Edukacji Narodowej. Wizyty u matki w Rylsku na wakacje i święta – zainteresowanie pracami w gospodarstwie. Znajomość ze Stanisławem Okęckim i Żydami, którzy prowadzili interesy w majątku.
[00:06:15] Latem 1939 r. boh. był na ćwiczeniach wojskowych w Lidzbarku Warmińskim. Po wybuchu wojny boh. i Stanisław Okęcki zostali zmobilizowani i mieli się zgłosić w Brześciu – droga wozem konnym, niemieckie naloty na grupy uchodźców. Sytuacja po dotarciu do Brześcia – decyzja o wyjeździe do Rumunii. 17 września boh. znalazł się w majątku państwa Jezierskich koło Równego – wiadomość o wejściu Armii Czerwonej, powrót do domu. Włodzimierz Wołyński był opanowany przez miejscowych komunistów, którzy spalili most na Bugu – przejazd z polskim oddziałem nad Bug, przeprawa przez rzekę i przejście przez zaminowany brzeg. Spotkanie z Niemcami, którzy zatrzymali boh. i puścili Stanisława Okęckiego. Boh. przez trzy dni był w obozie koło Lublina – w Piaskach razem z inż. Kozłowskim uciekł z kolumny więźniów. [+]
[00:16:40] W Rylsku rozlokował się niemiecki sztab. Boh. został pełnomocnikiem pana Okęckiego, właściciela majątku – uruchomienie fabryki. Po upadku Warszawy boh. jeździł tam z zaopatrzeniem. Podczas pobytów w stolicy zatrzymywał się w pensjonacie pani Grabowskiej przy ul. Żurawiej – spotkania z Ireną Front, Żydówką, która nie miała dokumentów. Po rewizji w pensjonacie boh. umieścił Irenę w swoim mieszkaniu przy ul. Kruczej – wyrobienie dokumentów i fikcyjny ślub.
[00:23:30] Po aresztowaniu Ireny przez Niemców boh. skontaktował się z panem Klimowiczem, który pracował w gestapo i był wtyczką AK. Okazało się, że Irena została aresztowana razem z grupą Żydów – zebranie kilograma złota za uwolnienie 21 osób. Boh. przeprowadził się z Ireną na ul. Emilii Plater do willi, w której mieszkali niemieccy artyści. Z Ireną zamieszkały dwie koleżanki, również Żydówki – wizyty pana Władzia, który okazał się agentem Kripo. [+]
[00:31:40] Pan Wengrow, Żyd z Rawy Mazowieckiej, poprosił o zatrudnienie Żydów z rawskiego getta w fabryce i w majątku – załatwienie sprawy z dyrektorem Arbeitsamtu Millerem, łapówki za pozwolenie na pracę 30. osób. System zapewniania bezpieczeństwa Żydom, koniec współpracy z Millerem.
[00:37:05] Kontakty z kolegami w warszawskim getcie – wyprawy do getta z akowcami Podolskim i Tomaszewskim. Boh. chciał zabrać znajomych z getta, ale nikt się na to nie zdecydował.
[00:40:33] Boh. poszedł z Ireną do chorej matki – informacja od gospodyni o obławie na mieszkańców kamienicy. Okoliczności wyjścia z budynku. Ojciec Ireny miał przed wojną restaurację „Krzywa latarnia” na Starówce – spotkanie z szatniarzem, który nie lubił ojca. [+]
[00:45:43] Boh. zatrudnił w majątku wuja, przedwojennego oficera, oraz kuzyna Piórczyńskiego. Obydwaj działali w Armii Krajowej i boh. woził dla nich przesyłki z Warszawy. Obława na stacji kolejowej w Nowym Mieście nad Pilicą – spotkanie Niemca Hoffmanna, który dowodził zwalczaniem partyzantki w okolicy. Skazanie na karę śmierci przez sąd doraźny – zachowanie Hoffmanna, uwolnienie boh. [+]
[00:54:14] Okoliczności wyjazdu do Nowego Miasta, ostrzelanie auta przez Niemców – ucieczka do lasu. Działalność oddziałów partyzanckich. Zniszczenie szlabanu i przejazd przez zaminowany przez Niemców teren.
[00:59:02] Nadzorcą majątku był starszy Niemiec pan Albrecht – słuchanie radia w jego biurze. Pan Albrecht uratował boh. zatrzymanego w Nowym Mieście przez Hoffmanna. [+]
[01:00:42] Nocna wizyta ludowych partyzantów, którzy chcieli boh. zastrzelić – okoliczności ocalenia życia.
[koniec samodzielnej relacji- świadek odpowiada na pytania]
[01:03:26] Wuj Wacław Pytel był przed wojną oficerem 25 Pułku Piechoty w Piotrkowie Trybunalskim. Podczas okupacji działał w AK – postrzelenie w nogę przez partyzantów z Armii Ludowej. 8 grudnia 1944 r. boh. został zatrzymany przez gestapo, które szukało radia na terenie fabryki. Sprawdzenie pracowników – u wuja nocował dowódca oddziału leśnego i aresztowano go. Wuj uwolnił kolegę, który uciekł, a Niemcy wzięli zakładników, w tym wuja, pana Okęckiego i Irenę oraz boh. Aresztantów pilnowali własowcy i udało się wykupić część osób. [+]
[01:11:05] 15 stycznia 1945 r. boh. widział walkę Niemców z nacierającymi sowietami – rozbrojenie siedmiu Niemców, których Rosjanie potem zastrzelili. Na strychu ukryło się dwóch esesmanów i boh. nie wydał ich. W drodze do Kalenia boh. widział chowających się Niemców – ostrzelanie uciekających niemieckich żołnierzy przez radzieckie czołgi. Wieczorem boh. został uprzedzony przez pracowników, że szukało go NKWD – wyjazd z majątku. [+]
[01:19:10] W fabryce na terenie majątku produkowano mąkę ziemniaczaną. Wyjazdy z żywnością do Warszawy – fałszowanie zezwoleń. Incydent z niemieckimi oficerami, którzy podwieźli boh. do Warszawy. [+]
[01:25:24] Przed atakiem na Związek Radziecki Niemcy rekwirowali konie – skutki libacji z Niemcami, którzy mieli dokonać rekwizycji. Leczenie Niemca, który dostał zawału – list z Berlina. Fałszowanie niemieckich pozwoleń.
[01:28:16] Matką chorą na raka opiekował się prof. Choróbski. Powody przyjazdu do Nowego Miasta po incydencie z Niemcem Hoffmannem. Wuj, powstaniec śląski, zginął podczas ewakuacji Gross-Rosen.
[01:30:36] Zbieranie złota na okup za uwięzionych Żydów. Współczesne spotkanie z Amerykanami – datek na stowarzyszenie.
[01:33:42] Spotkania Żydów podczas okupacji. Wyjazdy na Litwę. Jeden ze znajomych Żydów pracował u Niemca – okoliczności wpadki. Tadeusz Leński zdobył szwajcarski paszport i namawiał boh. na wyjazd z Polski – losy Leńskiego i jego żony. Wyjazd grupy zamożnych Żydów zorganizowany przez Niemców.
[01:41:35] Boh. odwiedził w getcie znajomego lekarza – obrazki z getta, rozmowy Żydów. Leczenie tyfusu – zalecenia doktora Choróbskiego. Wspomnienie boksera Rotholca, którego uważano za niemieckiego agenta. [+]
[01:46:25] Gdy wybuchło powstanie warszawskie, boh. był w pociągu w okolicach Okęcia – wycofanie się do Ursusa. Boh. zatrzymał się w Podkowie Leśnej, potem wrócił do Rylska. Znajomy pocztowiec przywiózł radio zostawione przez uciekających Niemców.
[01:53:05] Nawiązanie kontaktu z ekspozyturą polskiego rządu. Boh. organizował wyprowadzanie ludzi z obozu w Pruszkowie, część z nich zabierał do Rylska – kontrole własowców. Boh. uwolnił z pruszkowskiego obozu Irenę Front i pana Okęckiego. Ukrywanie rannego powstańca pod podłogą domu.
[01:58:24] Ukrywanie grupy Żydów w pożydowskich domach w okolicach ulicy Wileńskiej. Innym miejscem było mieszkanie w kamienicy, w której mieścił się posterunek policji. Żydzi z rawskiego getta zatrudnieni w majątku przygotowali przedstawienie dla boh.
[02:04:40] Na kontrolę do majątku przyjechał Niemiec – skutki przejażdżki jego samochodem. Po latach boh. kupił sobie takie samo auto.
[02:09:00] Boh. współpracował z miejscowym oddziałem AK, komendantem był jego wuj – stosunki z ludową partyzantką. Poszukiwanie boh. przez NKWD, przesłuchanie przez ubeka majora Czaję. Powody nazwania boh. mianem „wroga Polski Ludowej”.
[02:13:15] Boh. uruchomił linię autobusową między Krakowem a Katowicami – spotkanie z Władkiem, dawnym agentem Kripo. Podróże po wojnie – boh. wsiadał oknem do pociągu i spotkał znajomego Niemca pana Compę, sąsiada z willi na ul. Emilii Plater, który uciekł na jego widok.
[02:16:10] Boh. nie brał udziału w akcjach partyzanckich. Irena Front zgłosiła do do Jad Waszem – odznaczenie medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Spotkania z prezydentem Lechem Kaczyńskim i Marią Kaczyńską oraz prezydentami Barackiem Obamą i Donaldem Trumpem.
[02:21:10] Jedna z uratowanych Żydówek wyjechała do USA i boh. utrzymywał z nią kontakt listowny, miał też kontakt z Ireną Front. Zatrzymanie kilku Żydów, którzy pracowali w majątku. Podczas okupacji boh. pomógł kilkudziesięciu Żydom. W sąsiednim majątku kierownikiem był pan Kowalski, Żyd mający polskie papiery.
[02:27:05] Mieszkając przed wojną w Piotrkowie boh. został wciągnięty do prawicowej organizacji – powody odejścia. Wystąpienia antyżydowskie. Pani Banaszewska, wychowawczyni w łowickim gimnazjum, przyprowadziła nowego kolegę, Żyda – reakcja boh. W ćwiczeniach w 1939 r. brał udział pluton z żydowskiego liceum – odpowiedź na pobicie kolegów przez członków orkiestry wojskowej. Przemowa płk Piwnickiego – zapłata za zniszczone instrumenty muzyczne.
[02:34:26] Boh. wysłał swoją książkę Romanowi Polańskiemu – jego odpowiedź. Po wojnie Irena Front nawiązała kontakt z ojcem, który był w Palestynie. Irena wyszła za kolegę boh., który wrócił z Anglii.
[02:37:25] Wspomnienia z dzieciństwa – kąpiele w morzu, wizyta w obozie Cyganów. Podczas przewrotu majowego do mieszkania sąsiadki wleciały kule. Spacery w parku Ujazdowskim – wspomnienie Józefa Piłsudskiego. Boh. brał udział w sypaniu Kopca Piłsudskiego. Rola Stanisława Okęckiego w życiu boh.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..