Józef Walaszczyk (ur. 1919, Częstochowa) swoje dzieciństwo spędził w Warszawie, Aleksandrowie Kujawskim, Łowiczu i Piotrkowie Trybunalskim. Przed wojną zetknął się z postawami antysemickimi, m.in. podczas ćwiczeń wojskowych w Lidzbarku Warmińskim. Po wybuchu wojny odbył pełną niebezpieczeństw podróż do punktu mobilizacyjnego w Brześciu Litewskim, przerwaną wkroczeniem Armii Czerwonej na tereny Polski. Wrócił do Warszawy i zaangażował się w ruch oporu i w pomoc Żydom w getcie warszawskim, dokąd wielokrotnie przedostawał się z żywnością dla znajomych. Pomagał też swojej ukochanej Irenie Front i innym Żydom zatrudnionym w fabryce w majątku w Rylsku. Po wojnie pan Józef za uratowanie ponad 50 osób narodowości żydowskiej został uhonorowany tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Jest wiceprezesem Zarządu Polskiego Towarzystwa Sprawiedliwych wśród Narodów Świata.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1919 r. w Częstochowie.
[00:00:18] W 1921 r. rodzina przeprowadziła się do Warszawy i zamieszkała przy ul. Kruczej. Ojciec zmarł w 1926 r. i matka podjęła pracę w szpitalu Św. Zofii – ucieczka boh. od Sióstr na Pradze i dotarcie do matki na ul. Emilii Plater. Pacjentowi Ludwikowi Okęckiemu spodobała się determinacja boh. i zaproponował matce pracę w swoim majątku w Rylsku Dużym.
[00:02:48] Boh. został umieszczony w szkole księży Salezjanów w Aleksandrowie Kujawskim – powody usunięcia z placówki. Edukację kontynuował w gimnazjum w Łowiczu, ale skonfliktował się z kierownikiem bursy i matka przeniosła go do szkoły w Piotrkowie Trybunalskim – mieszkanie u wuja, oficera 25 pp. Po małej maturze boh. wrócił do Warszawy, mieszkał w kawalerce przy ul. Kruczej i do wybuchu wojny uczył się w Liceum im. Komisji Edukacji Narodowej. Wizyty u matki w Rylsku na wakacje i święta – zainteresowanie pracami w gospodarstwie. Znajomość ze Stanisławem Okęckim i Żydami, którzy prowadzili interesy w majątku.
[00:06:15] Latem 1939 r. boh. był na ćwiczeniach wojskowych w Lidzbarku Warmińskim. Po wybuchu wojny boh. i Stanisław Okęcki zostali zmobilizowani i mieli się zgłosić w Brześciu – droga wozem konnym, niemieckie naloty na grupy uchodźców. Sytuacja po dotarciu do Brześcia – decyzja o wyjeździe do Rumunii. 17 września boh. znalazł się w majątku państwa Jezierskich koło Równego – wiadomość o wejściu Armii Czerwonej, powrót do domu. Włodzimierz Wołyński był opanowany przez miejscowych komunistów, którzy spalili most na Bugu – przejazd z polskim oddziałem nad Bug, przeprawa przez rzekę i przejście przez zaminowany brzeg. Spotkanie z Niemcami, którzy zatrzymali boh. i puścili Stanisława Okęckiego. Boh. przez trzy dni był w obozie koło Lublina – w Piaskach razem z inż. Kozłowskim uciekł z kolumny więźniów. [+]
[00:16:40] W Rylsku rozlokował się niemiecki sztab. Boh. został pełnomocnikiem pana Okęckiego, właściciela majątku – uruchomienie fabryki. Po upadku Warszawy boh. jeździł tam z zaopatrzeniem. Podczas pobytów w stolicy zatrzymywał się w pensjonacie pani Grabowskiej przy ul. Żurawiej – spotkania z Ireną Front, Żydówką, która nie miała dokumentów. Po rewizji w pensjonacie boh. umieścił Irenę w swoim mieszkaniu przy ul. Kruczej – wyrobienie dokumentów i fikcyjny ślub.
[00:23:30] Po aresztowaniu Ireny przez Niemców boh. skontaktował się z panem Klimowiczem, który pracował w gestapo i był wtyczką AK. Okazało się, że Irena została aresztowana razem z grupą Żydów – zebranie kilograma złota za uwolnienie 21 osób. Boh. przeprowadził się z Ireną na ul. Emilii Plater do willi, w której mieszkali niemieccy artyści. Z Ireną zamieszkały dwie koleżanki, również Żydówki – wizyty pana Władzia, który okazał się agentem Kripo. [+]
[00:31:40] Pan Wengrow, Żyd z Rawy Mazowieckiej, poprosił o zatrudnienie Żydów z rawskiego getta w fabryce i w majątku – załatwienie sprawy z dyrektorem Arbeitsamtu Millerem, łapówki za pozwolenie na pracę 30. osób. System zapewniania bezpieczeństwa Żydom, koniec współpracy z Millerem.
[00:37:05] Kontakty z kolegami w warszawskim getcie – wyprawy do getta z akowcami Podolskim i Tomaszewskim. Boh. chciał zabrać znajomych z getta, ale nikt się na to nie zdecydował.
[00:40:33] Boh. poszedł z Ireną do chorej matki – informacja od gospodyni o obławie na mieszkańców kamienicy. Okoliczności wyjścia z budynku. Ojciec Ireny miał przed wojną restaurację „Krzywa latarnia” na Starówce – spotkanie z szatniarzem, który nie lubił ojca. [+]
[00:45:43] Boh. zatrudnił w majątku wuja, przedwojennego oficera, oraz kuzyna Piórczyńskiego. Obydwaj działali w Armii Krajowej i boh. woził dla nich przesyłki z Warszawy. Obława na stacji kolejowej w Nowym Mieście nad Pilicą – spotkanie Niemca Hoffmanna, który dowodził zwalczaniem partyzantki w okolicy. Skazanie na karę śmierci przez sąd doraźny – zachowanie Hoffmanna, uwolnienie boh. [+]
[00:54:14] Okoliczności wyjazdu do Nowego Miasta, ostrzelanie auta przez Niemców – ucieczka do lasu. Działalność oddziałów partyzanckich. Zniszczenie szlabanu i przejazd przez zaminowany przez Niemców teren.
[00:59:02] Nadzorcą majątku był starszy Niemiec pan Albrecht – słuchanie radia w jego biurze. Pan Albrecht uratował boh. zatrzymanego w Nowym Mieście przez Hoffmanna. [+]
[01:00:42] Nocna wizyta ludowych partyzantów, którzy chcieli boh. zastrzelić – okoliczności ocalenia życia.
[koniec samodzielnej relacji- świadek odpowiada na pytania]
[01:03:26] Wuj Wacław Pytel był przed wojną oficerem 25 Pułku Piechoty w Piotrkowie Trybunalskim. Podczas okupacji działał w AK – postrzelenie w nogę przez partyzantów z Armii Ludowej. 8 grudnia 1944 r. boh. został zatrzymany przez gestapo, które szukało radia na terenie fabryki. Sprawdzenie pracowników – u wuja nocował dowódca oddziału leśnego i aresztowano go. Wuj uwolnił kolegę, który uciekł, a Niemcy wzięli zakładników, w tym wuja, pana Okęckiego i Irenę oraz boh. Aresztantów pilnowali własowcy i udało się wykupić część osób. [+]
[01:11:05] 15 stycznia 1945 r. boh. widział walkę Niemców z nacierającymi sowietami – rozbrojenie siedmiu Niemców, których Rosjanie potem zastrzelili. Na strychu ukryło się dwóch esesmanów i boh. nie wydał ich. W drodze do Kalenia boh. widział chowających się Niemców – ostrzelanie uciekających niemieckich żołnierzy przez radzieckie czołgi. Wieczorem boh. został uprzedzony przez pracowników, że szukało go NKWD – wyjazd z majątku. [+]
[01:19:10] W fabryce na terenie majątku produkowano mąkę ziemniaczaną. Wyjazdy z żywnością do Warszawy – fałszowanie zezwoleń. Incydent z niemieckimi oficerami, którzy podwieźli boh. do Warszawy. [+]
[01:25:24] Przed atakiem na Związek Radziecki Niemcy rekwirowali konie – skutki libacji z Niemcami, którzy mieli dokonać rekwizycji. Leczenie Niemca, który dostał zawału – list z Berlina. Fałszowanie niemieckich pozwoleń.
[01:28:16] Matką chorą na raka opiekował się prof. Choróbski. Powody przyjazdu do Nowego Miasta po incydencie z Niemcem Hoffmannem. Wuj, powstaniec śląski, zginął podczas ewakuacji Gross-Rosen.
[01:30:36] Zbieranie złota na okup za uwięzionych Żydów. Współczesne spotkanie z Amerykanami – datek na stowarzyszenie.
[01:33:42] Spotkania Żydów podczas okupacji. Wyjazdy na Litwę. Jeden ze znajomych Żydów pracował u Niemca – okoliczności wpadki. Tadeusz Leński zdobył szwajcarski paszport i namawiał boh. na wyjazd z Polski – losy Leńskiego i jego żony. Wyjazd grupy zamożnych Żydów zorganizowany przez Niemców.
[01:41:35] Boh. odwiedził w getcie znajomego lekarza – obrazki z getta, rozmowy Żydów. Leczenie tyfusu – zalecenia doktora Choróbskiego. Wspomnienie boksera Rotholca, którego uważano za niemieckiego agenta. [+]
[01:46:25] Gdy wybuchło powstanie warszawskie, boh. był w pociągu w okolicach Okęcia – wycofanie się do Ursusa. Boh. zatrzymał się w Podkowie Leśnej, potem wrócił do Rylska. Znajomy pocztowiec przywiózł radio zostawione przez uciekających Niemców.
[01:53:05] Nawiązanie kontaktu z ekspozyturą polskiego rządu. Boh. organizował wyprowadzanie ludzi z obozu w Pruszkowie, część z nich zabierał do Rylska – kontrole własowców. Boh. uwolnił z pruszkowskiego obozu Irenę Front i pana Okęckiego. Ukrywanie rannego powstańca pod podłogą domu.
[01:58:24] Ukrywanie grupy Żydów w pożydowskich domach w okolicach ulicy Wileńskiej. Innym miejscem było mieszkanie w kamienicy, w której mieścił się posterunek policji. Żydzi z rawskiego getta zatrudnieni w majątku przygotowali przedstawienie dla boh.
[02:04:40] Na kontrolę do majątku przyjechał Niemiec – skutki przejażdżki jego samochodem. Po latach boh. kupił sobie takie samo auto.
[02:09:00] Boh. współpracował z miejscowym oddziałem AK, komendantem był jego wuj – stosunki z ludową partyzantką. Poszukiwanie boh. przez NKWD, przesłuchanie przez ubeka majora Czaję. Powody nazwania boh. mianem „wroga Polski Ludowej”.
[02:13:15] Boh. uruchomił linię autobusową między Krakowem a Katowicami – spotkanie z Władkiem, dawnym agentem Kripo. Podróże po wojnie – boh. wsiadał oknem do pociągu i spotkał znajomego Niemca pana Compę, sąsiada z willi na ul. Emilii Plater, który uciekł na jego widok.
[02:16:10] Boh. nie brał udziału w akcjach partyzanckich. Irena Front zgłosiła do do Jad Waszem – odznaczenie medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata. Spotkania z prezydentem Lechem Kaczyńskim i Marią Kaczyńską oraz prezydentami Barackiem Obamą i Donaldem Trumpem.
[02:21:10] Jedna z uratowanych Żydówek wyjechała do USA i boh. utrzymywał z nią kontakt listowny, miał też kontakt z Ireną Front. Zatrzymanie kilku Żydów, którzy pracowali w majątku. Podczas okupacji boh. pomógł kilkudziesięciu Żydom. W sąsiednim majątku kierownikiem był pan Kowalski, Żyd mający polskie papiery.
[02:27:05] Mieszkając przed wojną w Piotrkowie boh. został wciągnięty do prawicowej organizacji – powody odejścia. Wystąpienia antyżydowskie. Pani Banaszewska, wychowawczyni w łowickim gimnazjum, przyprowadziła nowego kolegę, Żyda – reakcja boh. W ćwiczeniach w 1939 r. brał udział pluton z żydowskiego liceum – odpowiedź na pobicie kolegów przez członków orkiestry wojskowej. Przemowa płk Piwnickiego – zapłata za zniszczone instrumenty muzyczne.
[02:34:26] Boh. wysłał swoją książkę Romanowi Polańskiemu – jego odpowiedź. Po wojnie Irena Front nawiązała kontakt z ojcem, który był w Palestynie. Irena wyszła za kolegę boh., który wrócił z Anglii.
[02:37:25] Wspomnienia z dzieciństwa – kąpiele w morzu, wizyta w obozie Cyganów. Podczas przewrotu majowego do mieszkania sąsiadki wleciały kule. Spacery w parku Ujazdowskim – wspomnienie Józefa Piłsudskiego. Boh. brał udział w sypaniu Kopca Piłsudskiego. Rola Stanisława Okęckiego w życiu boh.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.