Mindziukiewicz Józef

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1039

23 listopada 2019, Warszawa

2:37

Jerzy Józef Mindziukiewicz (ur. 1927, Warszawa) spędził dzieciństwo w Warszawie, a wybuch II wojny światowej zastał go na wakacjach na Wileńszczyźnie, skąd rodzinie udało się powrócić do stolicy ostatnim kursującym pociągiem. Podczas okupacji niemieckiej pan Jerzy wstąpił do Szarych Szeregów, a następnie do organizacji Konfederacja Narodu. Brał udział w akcjach zdobywania broni i rozbrajaniu niemieckich kolejarzy. Po włączeniu do Armii Krajowej (batalion „Miotła”) kilkakrotnie uczestniczył w akcjach „małego sabotażu” oraz wykonywaniu wyroków śmierci. Jako kurier woził instrukcje dla Uderzeniowych Batalionów Kadrowych na Wileńszczyźnie. W czasie powstania warszawskiego nie brał udziału w walkach z powodu braku broni. Ranny odłamkiem, znalazł się w szpitalu Dzieciątka Jezus. Po wyjściu z Warszawy, w obozie przejściowym w Pruszkowie udało mu się z pomocą samitariuszek otrzymać skierowanie do szpitala w Milanówku, gdzie spotkał partyzantów z Wileńszczyzny. Razem pojechali do Częstochowy, a potem do Krakowa, gdzie z pomocą RGO boh. zamierzał odnależć rodzinę. Zadenuncjowany przez tajnaków trafił na przesłuchanie w gestapo, a następnie do obozu przejściowego Prądnik Czerwony, gdzie przechodził szkolenie ślusarskie przed wyjazdem na roboty do fabryki w III Rzeszy. Uniknął go dzięki ucieczce przez okno po prześcieradle. 17 stycznia 1945 wrócił do zrujnowanej Warszawy. Po wojnie pracował w przedsiębiorstwach „Inco” i „Veritas”, związanych ze stowarzyszeniem PAX, był współpracownikiem Bolesława Piaseckiego.
mehr...
weniger

00:00:10 Prezentacja boh. Siostra Leokadia młodsza 2 lata. Mieszkanie przy ul. Twardej, trzy przystanki tramwajem od Marszałkowskiej. Wieczorne spacery z ojcem po oświetlonej Warszawie (neon „Cinzano” u zbiegu ul. Widok i Marszałkowskiej).
00:02:16 Sceny warszawskie: z okien wychodzących na Srebrną oglądał dorożkarzy pojących konie wodą ze studni. Dużo ludzi na ulicach. Szkoła przy ul. Miedzianej 8, wysoki poziom, wychowanie patriotyczne. Składki w szkole: na karabin maszynowy, okręt podwodny itd. Hasła: Silni, zwarci i gotowi, pieśń o generale Edwardzie Śmigłym-Rydzu (Nikt nam nie zrobi nic...).
00:05:05 Wybuch wojny, gdy boh. ukończył szkołę powszechną (13 lat), rozczarowanie sytuacją Polski. Ojciec pod zaborami był żołnierzem w armii rosyjskiej, walczył na Dalekim Wschodzie. Zbombardowanie domu przez Niemców przy ul. Twardej 57, wszyscy zginęli, kolega przysypany gruzem, palony żywcem i zastrzelony. Wszechobecna śmierć od początku wojny. [+]
00:07:16 Wybuch wojny na Wileńszczyźnie w majątku rodziców koło Oszmiany. Powszechna mobilizacja.
00:08:28 Rodzice: ojciec urodzony w Wilnie, służył w wojsku. Mama urodzona w Oszmianie, brat Jan Pawłowski ściągnął ją do Warszawy, gdzie ukończyła szkołę pielęgniarską, pracowała w Szpitalu Dzieciątka Jezus. Ojciec wrócił dopiero po uzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r., poszedł do szkoły przyspieszonej, został urzędnikiem w kancelarii tego szpitala. Matka zaraziła się gruźlicą w pracy, poszła na rentę (120 zł), ojciec zarabiał ok. 300 zł, żyło im się nieźle. Ceny: ćwiartka wódki 1,1 zł, kilo cukru 1,2 zł.
00:11:24 Przedwojenne wakacje na Wileńszczyźnie. Rodzice chcieli tam wrócić na emeryturze. Po wojnie okazało się, że majątki przepadły (np. rodziny Czapulonisów, Chomskich), a właściciele zostali wywiezieni na Syberię. Targi w piątki w Oszmianie, 1 września 1939, piątek – zatrzymywano mężczyzn na targu i zabierano do wojska.
00:10:02 Wielu Żydów w Oszmianie – oni nie chcieli walczyć. Szybki wyjazd rodziny do Warszawy: stacja Murowana Oszmianka, pociąg towarowy do Wilna, ostatni pociąg do Warszawy 2 września.
00:15:05 Bombardowanie Warszawy (2 września), piękna pogoda. Ograniczenia wolności podczas okupacji. Mieszkanie blisko torów kolejowych – intensywne bombardowania. Brak żywności, włamania do wagonów przy ul Towarowej – boh. z mamą ukradł 2 worki pszenicy, mielona potem w młynku od kawy. Żywność na kartki.
00:19:36 Kapitulacja Warszawy, powszechny płacz, szykanowanie Żydów (bicie, opaski z gwiazdą Dawida), potem Polaków, propagandowe rozdawanie chleba.
00:20:54 Jesienią 1940 r. początek budowy muru getta przy Twardej 57, potem go zburzono i powstał u zbiegu Żelaznej, Złotej i Twardej. Mur betonowy wieńczyły wtopione w beton potłuczone butelki. Przejścia pilnowali granatowi policjanci i żandarmi. Droga do szkoły przez getto. Po kilku miesiącach widok Żydów zwożących wózkiem trupy z ulic: dzieci i dorosłych zmarłych z głodu. Droga przez pl. Grzybowski, wyjście przy ul. Królewskiej.
00:23:33 Szkoła Handlowa Zawodowa przy ul. Królewskiej 23, dyrektorem był Gąsecki. Komplety, tajne nauczanie w prywatnych mieszkaniach było niebezpieczne. Kurs gimnazjum. Kadra pedagogiczna (wychowawca Dubas, Wiśniewska – germanistka).
00:25:58 W 1942 r. nalot rosyjski – 5. piętro przy ul. Królewskiej 23 zostało zbombardowane, przeniesienie szkoły na ul. Sienkiewicza 14 róg Marszałkowskiej.
00:26:48 Widok zmarłych z głodu żydowskich dzieci. Brutalna policja żydowska z pałkami – pobite dzieci żydowskie na rogu Siennej i Twardej handlujące ziemniakami. Wyprowadzenie Żydów na stronę „aryjską”.[+]
00:28:44 Żydowscy sąsiedzi na ul. Twardej – biedna rodzina z trojgiem dzieci z sutereny, druga rodzina była zamożna, dzieci się nie bawiły ze sobą. Matka nie wypuszczała boh. na podwórko. Ogródek jordanowski na skwerku między szpitalem Dzieciątka Jezus a kliniką położniczą – wszyscy żydowscy sąsiedzi trafili do getta. Zamknięcie przejścia przez getto, przejazd tramwajami z zamalowanymi na niebiesko szybami ul. Twardą.
00:32:00 Żyd krawiec Sałata z ul. Śliskiej co roku namawiał ojca na nowe ubranie. W getcie boh. zachodził do niego z jedzeniem. Sąsiadki Bronowskie (matka i córka) ukrywały w szafie zięcia, Żyda Kozłowskiego. Uratowały go, w 1956 r.wyemigrowali do Paryża, utrzymywali kontakt z boh. Kozłowski zaproponował mu pozostanie i pracę w Paryżu. Boh. w tym czasie był na II roku studiów na SGH. Alienacja polskich Żydów w Paryżu lat 50. Podróże boh. po wojnie po Europie, miłość do Warszawy.
00:40:36 Początki konspiracji: Szare Szeregi. „Podręcznik dowódcy drużyny”. Patrol Feldgendarmerie, nosili blaszany ryngraf na piersi w kształcie półksiężyca. Zatrzymanie boh. przez patrol zwykłych żandarmów, podstawienie pod ścianą.
00:43:20 W II klasie „gimnazjum” (1942 r. ) zwerbowała go koleżanka Alicja Kucharczyk [Kucharek?] do Konfederacji Narodu – spotkanie z porucznikiem „Olgierdem”, kolegą z klasy Mirkiem Plewczyńskim ps. „Orsza”. KN powstała z przekształcenia m.in. tajnej organizacji oficerów polskich, składała się z pionu politycznego i zbrojnego. Bolesław Piasecki, przedwojenny przywódca „Falangi”, był w pionie zbrojnym.
00:46:32 Odejście z Szarych Szeregów. Nauka działania i obsługi broni: pistoletów vis, parabellum, granatów (obronny i zaczepny). Boh. wziął udział w trzech akcjach: dwukrotne rozbrojenie (z Mirkiem Klepczyńskim „Orszą” i Władysławem Żukowskim) Bahnschutzów (wartowników kolejowych ) idących do Dyrekcji Kolei Państwowych na rogu Koszykowej i Chałubińskiego (zabrali 2 pistolety). Latem 1943: rozplombowanie mieszkania aresztowanego krawca Zaremby z 2. piętra na tyłach kawiarni na rogu Chmielnej i Zgody, zabranie 80 tys. zł ze schowka pod podłogą, futer, płaszczy, garniturów. Wprowadzała Andrea Tonchu-Ru (żona koreańskiego dentysty). Sterroryzowanie dozorcy i mieszkańców. Zdobyte ubrania zawinięte w papier, wiezione na wózku do mieszkania „Stachiewicza” obok Teatru Polskiego. W akcji wzięli udział: Henryk Zwierzchowski, Eugeniusz Wrzosek, „Mirek” Mirosław Plewczyński „Orsza”, „Stachiewicz”, Władek Żukowski, Tonchu-ru, Kazimierz Michrowski (10-12 osób). Zaremba należał do podziemia, aresztowało go gestapo. [+]
00:54:23 Bolesław Piasecki w 1943 r. trafił do partyzantki na wschodzie – VII [VIII?] Uderzeniowy Batalion Kadrowy UBK AK – utworzony przez chłopców z Warszawy i miejscowych. Jesienią 1943 uroczyste włączenie KN do AK – 58 osób z plutonu „Niedźwiedzi” KN - do batalionu „Miotła” Armii Krajowej. Kolega Mieczysław Jagodziński. Przysięga na ul. Wąski Dunaj, mszę odprawiał kapelan „Ojciec Paweł” (Józef Warszawski), brat „Radosława” został dowódcą „Miotły”. [+]
00:57:31 Roman Barycki przyjmował przysięgę posłuszeństwa AK na Biblię. Poznawanie długiej broni (sten), szkolenie bojowe w Puszczy Białej za Wyszkowem (rzuty granatem).
01:00:50 Wola działania, brak strachu. Cd. opisu akcji u krawca Zaremby – z powodu braku sznurka zapakowali ubrania w papier i spięli szpilkami. Mirek Plewczyński, Władek Mirkowski i boh. Przejście Nowym Światem do pomnika Kopernika. Inna akcja, naprzeciwko WIG-u: Mirek Plewczyński i „Mirek Czarny” zabici, „Stachiewicz” ranny, zabrany na Pawiak. Ucieczka boh. do mieszkania-kryjówki przy ul. Łuckiej 18. Walka z pluskwami przez 10 dni.
01:05:17 Niebezpieczne momenty w czasie okupacji: w 1941 r. aresztowanie sąsiada Sterkowskiego, drukarza / rewizja, pobicie kolbą przez Niemców pod koniec 1940 r. / w 1943 r. w okolicy Wszystkich Świętych rozstrzeliwanie ludzi na ul. Towarowej przy Powązkach / pościg za Władkiem Mroczkowskim, który mieszkał na pl. Kazimierza Wielkiego 8 – Niemcy puścili ich wolno.
00:12:27 Ranienie odłamkiem w nogę. Służba w Szarych Szeregach, do których wprowadził boh. kolega Czesław Nowicki (syn zastępcy komisarza policji z ul. Miedzianej). Akcja oddawania aparatów radiowych (skrytka pod węglem).
01:16:09 Nauka przy lampach karbidowych (budowa lampy). Aresztowanie przez policję granatową Mirka Plewczyńskiego i koleżanki za malowanie „kotwic” Polski walczącej. Zwolnieni jako „smarkacze”.
01:19:54 Konfederacja Narodu: organizacja zakonspirowana, miała broń. Potrzeba działania boh. Akcje straszenia konfidentów, „Stachiewicz” straszył prostytutki. KN wydawała pisma „Bojowiec” oraz „Sztuka i Naród” – boh. kolportował je z lokalu przy ul. Lekarskiej. Punkt kolportażu na ul. Mariensztat. Gdy dr Hagmajer, zastępca Piaseckiego, tam przychodził, boh. był jego obstawą z bronią. Spotkania oddziału raz na 3 tygodnie.
01:22:46 W 1944 przechodzenie dwójkami pod więzieniem przy ul. Rakowieckiej. Dowódca „Olgierd” dołączył do oddziałów Piaseckiego na Wileńszczyźnie, zastąpił go jako dowódca Leszek Niżyński.
01:24:09 Zobowiązanie żołnierzy KN do pomocy Żydom. W czasie bombardowań sowieckich szewc Lipka złapał młodą Żydówkę, chciał od niej złoto, boh. kazał ją puścić wolno. Wg boh. Polacy pomagali Żydom (rzucali chleb, pomoc finansowa pomimo sankcji okupanta).
01:27:48 Znajomy z matką przechowywali Żydów (rodzice i 2 dzieci), wywiezieni do obozu koncentracyjnego w Niemczech, przeżyli. Prawdopodobnie zadenuncjowani przez dozorcę.
00:29:44 Szmalcownicy: matka kupiła worek węgla, szmalcownik ją szantażował. Wśród policjantów granatowych było wielu szmalcowników. Boh. po wojnie pałał chęcią zemsty na Ukraińcach: „wiecznie pijani, rabowali, gwałcili”.
01:32:03 Batalion „Miotła” do zwalczania konfidentów – „wymiatanie hołoty”. Boh. brał udział w goleniu kobiety (zadenuncjował ją kolega Krajewski, który mieszkał z nią na jednej klatce, obok mieszkał Afrykańczyk z buldogiem). Inna akcja: wykonywanie wyroku śmierci (boh. stał na obstawie). W 1943 r. po mszy w kościele św. Floriana gestapowcy aresztowali oficerów AK. W odwecie – zastrzelenie zakrystiana i jego syna, którzy „wystawili” akowców Niemcom. Henryk Zwierzchowski – „pierwszy wykonawca” – przez lata bardzo to przeżywał. Boh. stał na czatach pod zakrystią.
00:38:33 Akcje rabowania Reichsdeutscha, folksdojczów (zabieranie pieniędzy i broni) poprzedzone długotrwałą obserwacją. Pieniądze przeznaczono na zakup broni (pistolet vis kosztował 4,5 tys. zł, parabellum 5,5 tys.) oraz wydawanie prasy. Zakup pistoletów w kiosku z gazetami przez Andreę. Andrea po wojnie trafiła do więzienia, załamała się. W 1947 [1953] roku powiesiła się w toalecie redakcji „Słowa Polskiego” przy ul. Marszałkowskiej 81. Podczas powstania była łączniczką „Radosława”.
00:44:20 Akcja KN rabowania broni Niemcom – niektórzy oddawali także dodatkową broń osobistą. W AK takich akcji już nie organizowano. Akcja „Parasola” na okrutnego Bahnschutza, tzw. „Czarnego Franka” z ul. Miedzianej. Jednemu z Bahnschutzów akowiec darował życie, potem został przez niego rozpoznany i aresztowany, zginął na Pawiaku.
01:47:00 Nigdy nie kwestionowano wyroków, nie opowiadano o akcjach. Broń przed akcją donosiły dziewczyny. Punktualność była kluczowa – decydowała o powodzeniu akcji. Akcję likwidacji zakrystiana miał pierwotnie wykonywać „Parasol”. Akcje trwały krótko, u krawca Zaremby wyjątkowo długo – ok. 2 godzin w ciągu dnia. Przed strzałem był wygłaszany wyrok sądu podziemnego AK. Czasem było kilka akcji likwidacyjnych jednego dnia.
01:55:00 Warszawiacy widzieli rezygnację Niemców, którzy wyjeżdżali furmankami, wioząc rannych i dobytek. Stan alarmu (do powstania) 25 lipca 1944 r.: zbiórka na ul. Żabiej 8, czuwanie. 1 sierpnia 1944 ok. godziny 13 łączniczki dostały rozkaz do powstania ̶ nie zdążyły powiadomić wszystkich, dezorganizacja w oddziałach. Boh. nie miał informacji od łączniczki, rozpacz, przejście na Wolę z kolegą Stanisławem Polubcem (jego mama miała sklep kolonialny). Noszenie ze szpitala Dzieciątka Jezus na ul. Wolność 14 paczek (instrumenty medyczne, opatrunki, itp.) dla zakonnic.
01:59:50 Początek powstania – ostrzał z bunkra niemieckiego na rogu Żelaznej i Chłodnej i z fabryki Telefunkena przy Okopowej. Ukrycie się w zaułku żydowskiego kina „Aaron”. Werbunek żołnierzy na Dworcu Pocztowym – nie chcieli go przyjąć do oddziału, bo nie miał broni („ochotników mamy wielu, tylko broni brakuje”). Ojciec mu dał pistolet i granaty, które były schowane w piwnicy.
02:01:25 Ostrzał barykady z czołgu – noszenie butelek z benzyną przez most nad torami kolejowymi, trafienie odłamkiem w nogę. Pomoc w Szpitalu Dzieciątka Jezus, dr Marcinek z pawilonu II, zastrzyki przeciwtężcowe. 4 sierpnia do szpitala weszli Niemcy i Ukraińcy, którzy rabowali i mordowali, gwałcili. Pijani młodzi Ukraińcy, zdziczali, krzyki kobiet, rozstrzeliwanie. [++]
02:08:30 Boh. schował się w pawilonie II, w tunelu podziemnym. 28 sierpnia zgromadzenie wszystkich mężczyzn na placu, wyprowadzenie ul. Koszykową, Suchą, Filtrową, upchnięcie w akademiku przy pl. Narutowicza. Kubeł na odchody, Niemcy wymagali zachowania porządku – wycieranie podłogi koszulami. [+]
02:13:08 Odliczanie na podwórku, wyprowadzenie do Dworca Zachodniego. Droga pośród trupów na ulicy Grójeckiej.
02:14:39 Powrót do Warszawy po wyzwoleniu 17 stycznia 1945 r. – jako jeden z pierwszych – podwieźli go żołnierze czołgiem, puste miasto zasypane śniegiem.
02:15:23 Z Zachodniego przejazd do Pruszkowa, hala nr 1, oczekiwanie na wywiezienie do Niemiec. Wyżywienie – furgon z makaronem przygotowany przez RGO (biała opaska z napisem „Kichy” na rękawie). Rozmowa z „dobrym Niemcem”. Zatrudnienie przy wydawaniu makaronu, pomoc sanitariuszek przy ucieczce z dulagu – udawał chorego z atakiem wyrostka, skierowanie do szpitala („Verfügung – Krankenhaus Milanówek”). [+]
00:20:13 Przygarnięcie przez żołnierzy od porucznika „Doliny” z Wileńszczyzny, którzy dochodzili do zdrowia w willi p.Pader. Każdy dostał po 200 dolarów. Łapanki młodych mężczyzn przez Niemców.
02:22:57 Wyjazd do Krakowa (przez Częstochowę), by przez RGO odszukać rodzinę. Nieznana kobieta w Częstochowie pomogła im dostać się na pociąg do Krakowa. Nocleg w baraku w Krakowie. Zatrzymanie u nazaretanek przy ul. Dieltla 73, pierwsza noc na jednym sienniku z księciem Świętopełkiem Mirskim.
02:25:20 Zaatakowanie w drodze po bajgle przez tajniaków, zatrzymanie, przesłuchania 4 dni przez Kriminalpolizei (przy ul. Na Szlaku), przewiezienie do obozu na Prądniku Czerwonym, potem do domu akademickiego i do fabryki – szkolenie stolarskie kobiet i ślusarskie mężczyzn. Pierwsze kontakty z dziewczętami. Ucieczka na prześcieradłach, pomoc nazaretanek, ukrywanie się przez 4 dni na strychu budynku przy ul. Dietla 4. Czyścił tam naboje do karabinów. [+]
02:30:48 Pomoc lekarza (założenie gipsu) w powrocie do Warszawy. Poszukiwania rodziny: ojciec z siostrą byli we wsi Kały [?] koło Raszyna, matkę zabrano na roboty przymusowe do Westfalii, wróciła po 2 latach.
01:31:52 17 stycznia 1945 r. powrót do Warszawy polskim czołgiem. Opustoszałe, zasypane śniegiem miasto, w domu wybite szyby, brak sprzętów, została tylko szafa. Schronienie w piwnicy Domu Kolejowego. Opowieść polskiego oficera o życiu w ZSRR. Zaniesienie kosza ze znalezionymi sprzętami do domu. Powrót ojca do domu, obrona przed szabrownikami.
02:36:20 Solidarność Polaków w czasie okupacji. Szkoła [I Miejskie Gimnazjum Kupieckie i Liceum Handlowe] przy ul. Brzeskiej 9, dyrektor Tyras.

mehr...
weniger

Łapińska Iga

FREITAG Iga Łapińska

Instytut Pileckiego

Film