Danuta Zawko (ur. 1931, Starzawa) jest córką kapitana Wojska Polskiego, obrońcy Lwowa, rozstrzelanego przez Rosjan po 17 września 1939. Główna część relacji skupia się na opisie deportacji do Kazachstanu w kwietniu 1940, życia codziennego na zesłaniu, warunków mieszkalnych, pogodowych, chorób itd.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. – urodziła się w 26 grudnia 1931 r. we Lwowie.
[00:00:27] Ojciec był oficerem Wojska Polskiego, mama prowadziła dom. Rodzina mieszkała w kamienicy przy ul. Akademickiej 4. W 1939 r. brat miał 12 lat, boh. 8. Starsza siostra była żoną kolejarza i już nie mieszkała z rodzicami. Wyjazdy do babci mieszkającej w Sądowej Wiszni, gdzie ojciec także miał dom.
[00:02:58] Wybuch wojny: rano przyszła siostra pracująca w Czerwonym Krzyżu i powiedziała co się stało, ale już słychać było odgłosy wybuchów. Ojciec był zmobilizowany i nie było go w domu. Boh. miała we wrześniu [1939] rozpocząć naukę w szkole powszechnej.
[00:04:30] Ewakuacja ze Lwowa: dobytek rodziny został spakowany na forszpan (furmankę) i wyruszono za wojskiem. Zawrócenie rodziny „tam gdzie były nafty” [rejon Drohobycz – Borysław] i powrót do Lwowa.
[00:05:47] Po zajęciu Lwowa przez sowietów w mieście było mnóstwo żołnierzy [polskich]. Aresztowania: na stacji stały wagony, do których wsadzano żołnierzy, aresztowanych oficerów przetrzymywano w więzieniu. Szwagier był kolejarzem i mówił mamie o tym, co się dzieje.
[00:06:50] Listopad 1939 – wywożenie polskich oficerów, potem żołnierzy. Dopóki wagony z przetrzymywanymi żołnierzami stały na stacji, szwagier i siostra nosili tam nocami żywność.
[00:07:25] Rosjanie zajęli na sztab mieszkanie rodziny, która musiała wyprowadzić się do piwnicy. Represje wobec rodziny (mama, brat, boh. i jej niania): częste rewizje w piwnicy, drobiazgowe przeglądanie papierów i wypytywanie o ojca, bicie mamy i brata kolbami. Rodzina miała w piwnicy bardzo mało rzeczy, bo Rosjanie nie pozwolili prawie niczego zabrać z mieszkania. Podczas wywózki mama prosiła o możliwość zabrania kilku zdjęć z szuflad, ale na to nie pozwolono. Nękanie, groźby uwięzienia i zabrania dzieci do ochronki. [+]
[00:09:35] Ojciec, kapitan WP, walczył we wrześniu 1939 w obronie Lwowa, złapany przez Rosjan, został rozstrzelany. Świadek zdarzenia przyniósł siostrze kartkę z adresem kamienicy, gdzie ojca rozstrzelano. Mieszkańcy domu nie chcieli o tym rozmawiać, ale potem pokazali miejsce pochówku. Mama wiedziała o śmierci ojca, ale nie przyznawała się do tego podczas przesłuchań. [+]
[00:13:00] 13 kwietnia 1940 – łomot do drzwi i wtargnięcie do piwnicy. Boh. była chora, więc mama zabrała ją owiniętą w pierzynę (boh. nie miała butów i chodziła w wagonie boso). Podróż w tłoku, w wagonie bez okien, brat spał na podłodze i zachorował na zapalenie płuc. Wyżywienie podczas transportu: czasem zupa rybna, kipiatok. Śmierć dziecka w wagonie, wyrzucenie zwłok.
[00:16:25] Przyjazd do Kustanaju w Kazachstanie. Dalsza podróż 300 km na północ: samochodami, potem wozami ciągniętymi przez woły. Przyjazd do posiołka, zamknięcie czterdziestu zesłańców w baraku, brak prycz: spanie na podłodze, prowizoryczna toaleta, brak żywności. Mama zabrała na zesłanie worek jęczmienia i dzieliła się nim z innymi.
[00:18:43] Zesłańcy Rosjanie, którzy już byli w posiołku, przynosili ukradkiem jedzenie do baraku. Gdy potem kobiety im dziękowały, nikt nie przyznał się do pomocy. Polki podarowały Rosjanom rzeczy przywiezione z kraju: odzież, prześcieradła. [+]
[00:19:33] Mama i żona pułkownika poszły prosić o pracę. Zesłańców rozwieziono do różnych miejsc i wysłano ich do pracy. Rodzina została przewieziona do obozu (specposiołka) – praca w gospodarstwie hodowlanym: pasienie krów w stepie, dojenie. Do obozu przywieziono dwie polskie rodziny, które musiały wykopać sobie ziemiankę – konstrukcja budowli.
[00:22:00] Skromne racje żywnościowe, dotkliwe kary: pozbawianie jedzenia za drobne przewinienia – ukaranie trzynastoletniego brata. W obozie była ziemianka, w której raz na tydzień można się było wykąpać. Jedną z kar był zakaz kąpieli. [+]
[00:23:02] Nieregularne dostarczanie żywności dla zesłańców.
[00:23:20] Do zesłańców nie dotarła wieść o formowaniu się Armii Andersa, natomiast w 1943 dotarła wiadomość o powstawaniu Armii Berlinga – szesnastoletni brat dostał powołanie do wojska i wyjechał. Mama i boh. zostały w posiołku.
[00:24:05] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:25:15] W listopadzie 1945 zesłańców przewieziono na Ukrainę w okolice Kijowa. W lutym 1946 repatriowano do Polski. Mama jeździła do Kijowa na rozmowy z Wandą Wasilewską, by uzgodnić sprawy dotyczące transportu.
[00:26:30] Wyjazd ze stacji w Korsuniu Szewczenkowskim. W czasie podróży do Polski NKWD aresztowało mamę – skutą kajdankami położono na noszach i wyniesiono z wagonu. Trauma wydarzenia pozbawiła boh. pamięci. [+]
[00:27:45] Na stacji, na której zabrano mamę, pan Michotek, były więzień łagrów, który pełnił funkcję wice-kierownika transportu, umieścił boh. w sierocińcu, który jechał do kraju w drugim pociągu. Niemiłe przyjęcie przez dzieci z sierocińca. [+]
[00:28:44] Przyjazd do Domu Dziecka w Gostyninie. Chora boh. trafiła do szpitala, po wyleczeniu wysłano ją wraz z grupą dzieci do Wrocławia i dalej do Piławy Górnej, gdzie był dom dziecka i szkoła. Nauka w trybie przyspieszonym, powrót do Wrocławia.
[00:30:20] Mama odszukała boh. w domu dziecka w Piławie Górnej. Nie rozpoznały się, bo boh. miała włosy, których nie miała na zesłaniu, a mama postarzała się. [+]
[00:32:50] Kierowniczka domu dziecka zatrzymała boh., bo mama (po pobycie w więzieniu i szpitalu) była osłabiona i nie mogła zapewnić utrzymania córce.
[00:33:55] Dom dziecka we Wrocławiu. Po maturze boh. zamieszkała z mamą.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:34:50] Zesłańcy wiedzieli o wybuchu wojny niemiecko-rosyjskiej, słyszeli o amnestii, ale w ich przypadku nic się nie zmieniło.
[00:35:18] Poprawa warunków życiowych na Ukrainie. Boh. i mama pracowały w cukrowni, mama szyła odzież roboczą.
[00:36:00] Po wyjeździe z Ukrainy przyszło tam zawiadomienie, że brat, artylerzysta, zginął pod Berlinem. Jedna z Polek przekazała je do Czerwonego Krzyża. Nie znaleziono miejsca pochówku brata – informacje od [Andrzeja] Przewoźnika.
[00:37:45] Urągające warunki higieniczne – pranie w wodzie, w której moczono węgiel drzewny. Wszechobecne wszy, komary. Brak artykułów higienicznych dla kobiet. Brak mydła. W gospodarstwie hodowano owce. Mama podbierała wełnę i z niej robiła bieliznę. Zesłańcy mieli jeden widelec i używali go do czesania włosów.
[00:40:27] Warunki pogodowe: krótka pora upałów i dotkliwe mrozy. Na zimę wydawano zesłańcom wełniane walonki. Boh. miała odmrożoną twarz – długie leczenie. Brat miał odmrożony nos i ucho. Wielu zesłańców cierpiało na odmrożenia.
[00:43:12] Dojmujący głód, opuchlizna głodowa, owrzodzenia.
[00:44:00] Na stepie nie padały deszcze.
[00:44:22] Mama podczas śledztwa była bita i torturowana. Już podczas pobytu na zesłaniu miała „numer 59” [paragraf 58]. Pytano ją, kim była, kim był ojciec, jakie miał zdanie na temat komunizmu. [+]
[00:46:15] Boh. była w domach dziecka do 1952 r. Po roku w Piławie Górnej poszła do sierocińca we Wrocławiu. Po dobrze zdanej maturze mogła iść na studia bez egzaminu, ale musiała iść do pracy, by zapewnić utrzymanie sobie i mamie.
[00:47:55] Boh. ukończyła zaocznie AWF w Warszawie. W 1955 wyszła za mąż. W 1966 zmarła mama. Boh. nie należała do partii.
[00:49:05] Mama odnalazła boh. w 1947 r. Pierwszy przyjazd do Wrocławia – boh. pamięta tylko dom dziecka na Biskupinie, gry w siatkówkę.
[00:49:52] Ósma klasa była tylko w jednej szkole we Wrocławiu – chodziły do niej dzieci z domu dziecka. Boh. uczyła się w gimnazjum ciężkich maszyn (handlowym). Zaoczne studia na AWF.
[00:51:10] Śmierć Stalina – boh. głośno śmiała się na ulicy i została zatrzymana przez obcego mężczyznę, który zabrał ją na komendę milicji. Przesłuchania. Pomoc wicedyrektora szkoły, świadka Jehowy. [+]
[00:53:36] Dyrektor szkoły należał do partii, był niskim mężczyzną i w 1952 wyprowadzał wysokiego księdza za ucho ze szkoły.
[00:54:35] Pobyt w milicyjnym areszcie – postawy milicjantów wobec boh. Wszyscy chłopcy z domu dziecka zostali zabrani do szkoły milicyjnej.
[00:55:25] Praca w firmie hydro-geologiczno-górniczej, boh. znała język rosyjski i współpracowała z legnickim sztabem kolejowym – wezwania na milicję.
[00:56:53] Boh. należała do Solidarności, miała notatki, gdzie występowały cyfry – zatrzymanie do wyjaśnienia, bez powiadomienia rodziny.
[00:57:55] Podczas stanu wojennego boh. była na emeryturze.
[00:58:20] Boh. przedstawia się raz jeszcze – urodziła się w leśniczówce w Starzawie (pow. przemyski), gdzie rodzice Maria i Michał wyjechali na Boże Narodzenie. Miała pięciu chrzestnych. Tata produkował alkohol, ale go nie pił, tylko odstawiał do piwnicy.
[01:00:50] Tato był kapitanem WP, mama zajmowała się domem i pracowała charytatywnie. W domu były służące, boh. miała nianię. Tata zapraszał na Wigilię obce osoby z ulicy.
[01:01:50] Biorąc ślub boh. była tak biedna, że narzeczony kupił jej sukienkę. Dziewczyny z sierocińca zaręczały się w jej domu – pamięć o mamie.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..