Kacprowicz Stanisław

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0023

7 maja 2018, Warszawa

1:09

Stanisław Kacprowicz (ur. 1936, Zbytki) pochodzi z okolic warszawskiego Wawra, który przed wojną leżał poza granicami stolicy. Rodzice pana Stanisława, jak większość okolicznych mieszkańców, zajmowali się hodowlą krów. Oprócz pana Stanisława posiadali jeszcze kilkoro starszych dzieci. Pan Stanisław miał 3 lata, gdy wybuchła wojna. Niedługo po jej rozpoczęciu w tzw. rzezi wawerskiej został zamordowany mąż jego chrzestnej matki. Ojciec został wywieziony na przymusowe roboty do bauera w okolice Kaliningradu. Po pewnym okresie pracy udało mu się dostać przepustkę do domu, z której już nie wrócił do pracy i musiał się ukrywać. Traumatycznym wydarzeniem było we wrześniu 1944 uderzenie radzieckiego pocisku w dom, w którym pan Stanisław mieszkał z rodzicami i rodzeństwem. Zginęli matka pana Stanisława, jego starszy brat oraz siostra z malutkim synkiem. Pan Stanisław opisuje swoje powojenne losy: edukację szkolną w okresie stalinizmu oraz liczne przypadki śmierci lub kalectwa młodzieży, która próbowała rozbrajać miny.
więcej...
mniej

00:00:10 Bohater urodził się w 1936 r. we wsi Zbytki, która w tamtym czasie leżała w gminie Wawer, powiecie otwockim, województwie warszawskim. Pochodzenie rodziny boh. Bliscy boh. w czasie okupacji chodzili pieszo do Krasnegostawu, aby zdobyć choć odrobinę jedzenia.
00:02:00 Przed wojną rodzina boh., podobnie jak wszyscy w okolicy, hodowała krowy, na okolicznych pastwiskach pasły się ich setki. Hodowano też konie. Gdy przyszła wojna, Niemcy wszystko zabrali. Boh. miał 3 lata, gdy wybuchła wojna. Pierwsze obrazy z dzieciństwa, przepustka ojca z robót przymusowych.
00:04:00 Gdy wybuchła wojna, wszystkich mężczyzn z okolicy zabrano i przegnano za Warszawę w kierunku północnym. Ojciec trafił do bauera, który miał ziemię w okolicy Kaliningradu, nazywał się Eś. Prace wykonywane przez ojca. Oprócz ojca w niewoli pracowali też inni, był tam Francuz i Niemka, służąca. Niemka kazała ojcu napoić spoconego konia zimną wodą i koń zdechł. Służąca oskarżyła ojca o śmierć konia, za co groziła mu również śmierć. Za ojcem wstawiła się żona bauera, z którą się lubili, i uratowała go. [+]
00:08:00 Któregoś dnia u bauera zapukał w okno nieżyjący dziadek trzykrotnie wołając ojca po imieniu. Ojciec zrozumiał, że coś się stało z dziadkiem i wystąpił o przepustkę. Boh. pamięta, jak ojciec wrócił wówczas do domu i stał się wielką pomocą dla rodziny. Do bauera już nie wrócił, musiał się ukrywać. Ojca szukano, nachodzono rodzinę. Wizyta sołtysa z funkcjonariuszami i przeszukiwanie domu. Ukrycie się ojca w piwnicznej spiżarni, w której niemiecki pies wywęszył mięso, a ojciec pozostał niezauważony.
00:12:50 Szkoła w okresie okupacji - boh. poszedł do klasy pierwszej w 1943 r. Nauczycielem był p. Wacław Wojtyszko, uwielbiany przez społeczność i uczniów. Postać nauczyciela i nauczanie przez niego polskości z narażeniem życia. Opis budynku i okolicy szkoły.
00:16:00 Kontuzja boh. podczas zabawy i karny klaps od nauczyciela. Żona nauczyciela, także nauczycielka. Wojtyszko był doskonałym przyrodnikiem, opowiadał o przyrodzie w sposób pobudzający wyobraźnię. Był prawdopodobnie związany z AK.
00:20:15 Sierpień 1944 r. – było ciepło, boh. z ojcem przygotowali się na podwórku do wykonywania wyrobów z wikliny. Kosałka - teczka z uchwytami. Zobaczyli dużo niemieckich samochodów ciężarowych z żołnierzami. Na asfaltowanym Wale Miedzeszyńskim wozy wojskowe – wszystko jechało na Warszawę.
00:24:00 Rodzinę boh. przeniesiono niebawem do gospodarstwa państwa Piaseckich mieszkających kilkaset metrów dalej. Na ich posesji mieszkali również Niemcy, jeden z Niemców rzucił cukierka bawiącemu się boh.
00:27:00 Po jakimś czasie rodzina boh. została ponownie przesiedlona. Zanim to nastąpiło, ojciec zabrał boh. za stodołę p. Piaseckich i pokazał mu armatę, która stała w wykopanym dole.
00:28:00 Przesiedlenie rodziny boh. do miejscowości Las. Boh. z kolegami obserwował pikowanie samolotów nad Starym Miastem, ogniste wybuchy i "latające miliony papierków". Czasem obok chłopców przechodzili wałem uzbrojeni Niemcy ustawiający tam swoje karabiny i strzelali w kierunku Rosjan.
00:32:00 Ówczesna sytuacja wojskowa na Gocławiu, ruchy armii radzieckiej i niemieckiej. Rodzina boh. miała umysłowo chorą sąsiadkę. Kiedyś zabłąkała się, znaleźli ją Niemcy i przywieźli wozem do domu.
00:34:00 Wycofywanie się wojski niemieckich i przyjście Rosjan. Komentarz ojca boh. o „wyzwolicielach”.
00:35:00 12 września 1944 – uderzenie pocisku z „katiuszy” w dom. Boh. znalazł się na belce, z gruzów wystawały mu tylko nogi. Nic nie widział, to uratowało go przed szaleństwem. Drastyczny widok matki z przestrzeloną pociskiem głową boh. zna z opowiadań. Uderzenie pocisku przeżyli tylko ci, którzy w momencie uderzenia odgrzebywali piwnicę. Wszyscy znajdujący się wyżej zginęli: matka, brat, siostra i jej 3-miesięczny synek. [++]
00:38:00 Po uderzeniu katiuszy boh. słyszał, jak ludzie ratowali rannych. Na skutek wybuchu zawaliła się piwnica, na boh. osunęły się schody. Druga siostra boh., brat i ojciec byli ranni. Boh. stracił przytomność. Gdy się ocknął, był w szopie z innymi ludźmi.
00:40:45 Pod szopę przyszło kilku Niemców i zaczęło poddawać się rzucając broń. Jeden z nich był felczerem, teczkę z lekarstwami rzucił zakrwawionemu boh. Potem wpadł starszy Niemiec z pistoletem i rozkazał Niemcom uciekać. Nie zdążyli, bo zjawili się Rosjanie. Podobno stary Niemiec został przez nich zabity, reszcie kazali zdjąć buty i pognali dalej.
00:43:00 Ocalali członkowie rodziny (ojciec, brat Józio, siostra Stasia) uciekli w stronę rodzinnej wsi Zbytki. Trwał atak wojsk radzieckich, ale Rosjanie z bagnetami nie zatrzymywali ich. W Warszawie-Kątach spotkali polskich artylerzystów, którzy dali im bochenek razowego chleba.
00:45:00 Dotarli do swojej wsi. Dom Prokosińskich dopalał się, dom rodzinny był częściowo naruszony i doszczętnie okradziony. Od września [1944] rodzina boh. zamieszkała w piwnicy domu w Międzylesiu. Postać właścicielki domu.
00:48:45 Pochówek matki i rodzeństwa odbył się po wyzwoleniu Warszawy. Boh. przez dłuższy czas myślał, że matka i rodzeństwo (którzy zginęli w wybuchu) wyjechali. Boh. opiekowała się potem jego siostra. Ostrzał w Międzylesiu i schronienie się z siostrą w piwnicy. Ostrzał okazał się eksplozjami niszczonej przez wycofujących się Niemców amunicji.
00:53:00 Po wyzwoleniu Warszawy boh. z rodziną opuścili piwnicę w Międzylesiu i wrócili do swojego domu.
00:54:00 27 grudnia 1939 – śmierć męża matki chrzestnej boh., jednej z ofiar egzekucji w Wawrze. Pogrzeb matki i rodzeństwa: dalsza rodzina z Kątów zbiła skrzynie, w których umieścili parami ciało matki i brata boh. oraz siostry z jej synkiem. Boh. i ojciec nie byli na pogrzebie, nie dostali o nim informacji.
00:57:10 Definicja bauera: niemiecki rolnik-gospodarz.
00:58:00 Stosunek rodziny boh. i lokalnej ludności do powojennej władzy w Polsce. Nauczyciel boh., pan Kałęcki, był kierownikiem szkoły i gorącym wyznawcą Stalina. Jego syn należał do AK. Kałęcki indoktrynował uczniów stalinowsko, ale jednocześnie zgadzał się na obecność w szkole pana Wojtyszki.
01:01:00 Patriotyzm ojca boh. Nastroje po wyzwoleniu Warszawy i powrocie do domu. Zaminowanie terenu po wojnie i ograniczenia w poruszaniu się. Szkoła boh. w Międzylesiu przy przystanku kolei wąskotorowej. Podczas zajęć dostali informację, że w ubikacji powiesił się człowiek w oficerkach, boh. z klasą poszli go oglądać. System klasowy i szkolny.
01:05:00 Ok. 1950 przy wjeździe na cmentarz eksplozja miny. W tamtym okresie dużo młodzieży chodziło rozminowywać teren, były liczne wypadki śmiertelne „na minach”. Zaminowana posiadłość sąsiada Szulca, który poszedł tam z kolegą i nigdy nie wrócili.
01:08:00 Mąż chrzestnej matki boh. nazywał się Onufry Gawryszewski [zginął w egzekucji wawerskiej].

więcej...
mniej

Czerniak Grzegorz

Czerniak Grzegorz

Instytut Pileckiego