Tarnawska Wanda cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1933

12 lipca 2023, Rzeszów

2:15

Wanda Tarnawska (ur. 1958, Rzeszów), germanistka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Maturę zdała w I Liceum Ogólnokształcącym im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie, następnie rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie na Wydziale Humanistycznym, na kierunku filologia germańska (ukończyła w 1981 r.). W 1980 r. współzakładała Niezależne Zrzeszenie Studentów na WSP w Rzeszowie, a także Biuro Prasowe NZS oraz Centrum Informacji Akademickiej NZS przy WSP w Rzeszowie. W 1981 r. współzałożycielka i redaktorka pism NZS „Kontrapunkt” i „CIA. Centrum Informacji Akademickiej. Biuletyn Informacyjny”. W latach 1980-1981 współredaktorka tekstu postulatów rolników bieszczadzkich. Od września 1981 r. zatrudniona w Biurze Rzecznika Prasowego MKR Regionu Rzeszowskiego, asystentka, współpracowniczka biuletynu niezależnego „Solidarność Rzeszowska”. Od marca 1982 r. do 1989 r. współpracowniczka RKW „Solidarność” Rzeszów, redaktorka i maszynistka podziemnego pisma RKW „Solidarność Trwa”, kolporterka wydawnictw podziemnych. Była także społeczną pracowniczką Komitetu Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Skazanym i Pozbawionym Pracy oraz ich Rodzinom przy klasztorze oo. bernardynów w Rzeszowie, następnie udzielała się w Diecezjalnym Zespole Charytatywno-Społecznym. W 1982 r. została zatrudniona w IV LO w Rzeszowie, następnie w latach 1982-1983 pracowała w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej przy tej szkole. Od 1983 r. do 1991 r. pracowała w Muzeum Okręgowym, a w latach 1986-1988 w Zespole Szkół Muzycznych. W latach 1983-1986 była współpracowniczką Pracowni Badań Regionalnych Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1984 r. organizatorka spotkań i wystaw w ramach duszpasterstwa ludzi pracy przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego oraz w latach 1985-1988 Katolickich Tygodni Historycznych. Od 1985 r. do 1990 r. współtwórczyni i redaktorka serii wydawniczej „Biblioteczka Przemyska”, od 1985 r. członek Zespołu Niezależnych Historyków, działającego pod patronatem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1987-1989 pełniła funkcję redaktorki diecezjalnego pisma „Rola Katolicka” pod patronatem biskupa Ignacego Tokarczuka. W latach 1988-1989 współzałożycielka i redaktorka podziemnego kwartalnika społecznego „Ultimatum”. Od 1988 r. do 1992 r. działała w Diecezjalnej Radzie Kultury przy biskupie ordynariuszu przemyskim. W lutym 1989 r. była współzałożycielką KO przy RKW „Solidarność” w Rzeszowie, przekształconego w kwietniu 1989 r. w Rzeszowski KO „Solidarność”. Od października 1989 do 1991 r. współzałożycielka, z-ca redaktora naczelnego, sekretarz redakcji tygodnika społecznego „San”. W 1990 r. współzałożycielka i członek władz Oddziału Rzeszowskiego Stowarzyszenia Wspólnota Polska, od 1991 r. Stowarzyszenia Współpracy Narodów Europy Wschodniej Zbliżenie w Warszawie. W latach 1992-1993 zatrudniona w Instytucie Obywatelskim w Warszawie, w latach 1993-1994 sekretarz redakcji „Gazety Codziennej Nowiny” w Rzeszowie. W 1994 r. założyła z Andrzejem Maderą „Rocznik Wschodni”, od 2000 r. była jego wydawcą. W latach 1997-2000 członek Rady Nadzorczej Radia Rzeszów SA. Od 1997 r. współzałożycielka Instytutu Europejskich Studiów Społecznych w Rzeszowie, od 1998 r. Społecznego Komitetu Wydania Dzieł Franciszka Kotuli, współzałożycielka Klubu Dziennikarzy Europy Środkowej i Wschodniej (1999) oraz polskiej grupy MRA (międzynarodowy ruch Moral Re-Armament, obecnie Initiatives of Change). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (2001), Krzyżem Wolności i Solidarności (2016), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2017). Źródła: Encyklopedia Solidarności (https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/19139,Tarnawska-Wanda.html – dostęp: 06.11.2023), wywiad własny.
więcej...
mniej

[00:00:10] Prewencyjne zatrzymanie w sierpniu 1982 r. ok. 200 czołowych działaczy okręgu rzeszowskiego. Po mszy rocznicowej manifestacja na Placu Farnym, boh. zatrzymana w areszcie. Obserwowanie przygotowań ZOMO do stłumienia manifestacji. Przekonanie o stymulacji farmakologicznej zomowców. Systematyczne nękanie boh., przesłuchania. Stała inwigilacja środowiska komitetu pomocy przy klasztorze bernardynów przez SB. Zaskoczenie liczbą obserwatorów i donosicieli wokół boh. zamieszczonych w archiwach IPN., [00:04:18] Odsunięcie boh. od środowiska rzeszowskiego poprzez skierowanie do pracy w „muzeum” w „domu rodzinnym” Juliana Przybosia w Gwoźnicy: w nieoryginalnym budynku znajdowały się jedynie fotokopie utworów. [+]
[00:07:12] Trudności ze znalezieniem pracy, epizod zatrudnienia w szkole. Przeniesienie do filii biblioteki wojewódzkiej dzięki Franciszkowi Kotuli, a następnie do biblioteki przy domu kultury, dogodne warunki do pisania matryc do prasy podziemnej. [+]
[00:13:13] Przeniesienie do pracy przy spuściźnie po Franciszku Kotuli po jego śmierci – od 1983 r. Poznanie Kotuli dzięki zbiegowi okoliczności: ojciec mamy (cieśla), rodzina Kotuli zajmowała się ciesielstwem. Praktyki studenckie po kolejnych latach studiów: robotnicza w Alimie, praktyka językowa, kolonijna na wsi pod Mielcem [Chorzelów]: „wszystko było daleko”.
[00:19:07] Wizyta na plebanii w Chorzelowie, ksiądz pasjonata – ekspozycja sprzętów wiejskich – zaprzyjaźniony z Kotulą. Obraz Matki Boskiej Dzikowskiej i Matki Boskiej Chorzelowskiej. Władysław Sikorski urodzony w Tuszowie Narodowym, ochrzczony w Chorzelowie.
[00:22:20] Uroczyste obchody setnej rocznicy chrztu Sikorskiego w 1981 r. sfilmowane przez studentów NZS – „pierwsze wyciągniecie Sikorskiego z PRL-owskiego niebytu”. Skonfiskowanie filmu podczas rewizji u księdza.
[00:24:40] Początek współpracy z Kotulą, monografie Głogowa Małopolskiego i Rzeszowa autorstwa Kotuli, przepisywane przez boh. na maszynie do pisania. Wiadomość o śmierci Kotuli.
[00:28:20] Opracowanie spuścizny po Kotuli, syn Sławomir Kotula. Kierownik Muzeum Etnograficznego Krzysztof Ruszel, wychowanek Kotuli. Zatrudnienie boh. w muzeum, opracowywanie ogromu materiału w domu badacza, „mrówcza praca” przez wiele lat.
[00:34:53] Nachodzenie boh. przez esbeków w pracy. Zbigniew Sieczkoś mieszkał w tej samej klatce., [00:37:14] W 1989 r. odbudowywanie struktur „S”, powstanie niezależnego tygodnika kulturalno-społecznego „San”, dystrybuowanego przez parafię (pomoc bpa Tokarczuka). Utrudnianie dystrybucji i sprzedaży tygodnika, duże zwroty.
[00:40:00] Spuścizna etnograficzna po Kotuli – zapis relacji świadków historii XIX wieku. Lekceważenie intuicji naukowej i wskazówek Kotuli przez ówczesnych naukowców. Detaliczne rysunki Kotuli (kowalstwo wiejskie). Brak zainteresowania władz muzeum digitalizacją prac Kotuli.
[00:44:45] „Dziennik okupacyjny” – zeskanowanie „półoficjalnie”. Syn Bogusław Kotula. Zakupienie dziennika przez IPN, pierwszy tom przygotowany do wydania. Przepisanie pamiętnika przez boh.
[00:49:00] Fenomen „Dziennika...” ‒ pisany na bieżąco, w czasie okupacji, dokumentacja wypowiedzi ludzi, zasłyszane poglądy, zapis stanu świadomości ówczesnego społeczeństwa. Zbierane przez Kotulę afisze i ogłoszenia niemieckie, przechowanie głowy płk. Lisa-Kuli z pomnika rozmontowanego przez Niemców.
[00:51:50] Po rozpoczęciu okupacji niemieckiej władze Rzeszowa stanowili Austriacy – kontakty z Kotulą, przyznanie pożydowskiego budynku na siedzibę muzeum etnograficznego, zatrudnianie Żydów pobliskiego getta do pracy w muzeum. [++]
[00:55:25] Uzupełnianie treści „Dziennika okupacyjnego” o losy opisywanych osób po wojnie. [+] Obraz świadomości społecznej czasu wojny („ludzie mówią”) i powojnia – świadectwo czasu.
[00:59:33] Zarządzenie niemieckie zbiórki metali w Rzeszowie – zapisane w „Dzienniku…” drobiazgowe wyliczenia Kotuli. Zabranie pomnika Lisa-Kuli do przetopienia, rozpoznany przez rzeszowskich robotników przymusowych w III Rzeszy. Akcja zamiany głowy Lisa-Kuli na kupkę metalu. [+]
[01:01:15] Uratowanie archiwum Rzeszowa, mieszczącego się na strychu ratusza – przeniesienie do muzeum. Uratowanie części biblioteki TSL [Towarzystwo Szkoły Ludowej]. Brawurowa metoda postępowania Kotuli z Niemcami. [+]
[01:03:20] 11 teczek z pamiętnikiem „Kotuli”. Tom I kończy się na wybuchu wojny III Rzesza–ZSRR. Opis zawartości pamiętnika, poruszane zagadnienia i chronologia wydarzeń. W miarę upływu czasu sukcesywne uświadamianie sobie przez ludzi w Polsce, czym była okupacja niemiecka. Stosunek Niemców i Kotuli do działalności Żydów w Rzeszowie, pochwalanie przez Kotulę niemieckich „porządków” w mieście.
[01:08:38] Oddzielny zeszyt opisujący zagładę Żydów. Powstanie Społecznego Komitetu Wydania Dzieł F. Kotuli. Działania urbanizacyjne Niemców w Rzeszowie, malowanie kamienic, brukowanie ulic [macewami], plusy i minusy okupacji.
[01:11:00] Inne publikacje wydane przez komitet, teksty publikowane w latach 70. w oficjalnym piśmie „Wrocławski Tygodnik Katolików” – efekt badań terenowych Kotuli, potem wydane w książce „Zapisane w terenie”. Książka „Po rzeszowskim Podgórzu błądząc”. Opis prowadzenia badań etnograficznych i dokumentacji.
[01:16:21] Zainteresowania etnograficzne studentów historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Korespondencja Kotuli z naukowcami polskimi (Gieysztor, Fastnacht). Spór o park „Retyrada” pani Urszuli Lubomirskiej (prof. Półćwiartek).
[01:21:15] Metoda zdobywania materiałów w archiwach parafialnych zalecana przez Półćwiartka („zabierać, wycinać”), ks. Kociubiński. Utrudnianie pracy kolegom historykom – nadawanie złych sygnatur dokumentom przez historyków.
[01:23:40] Droga zawodowa boh.
od germanistki do redagowania tekstów, obserwacja: „ludzie piszą coraz gorzej”.
[01:25:15] Brak zaufania historyków w Polsce do historii mówionej. Pilna potrzeba dokumentowania historii z czasu „Solidarności”, niewiele spisanych wspomnień. Rozważania na temat metodyki prowadzenia badań historycznych.
[01:30:46] Historia działalności w Komitecie Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Skazanym, Pozbawionym Pracy oraz ich Rodzinom [Diecezjalny Zespół Charytatywno-Społeczny] przy klasztorze oo. bernardynów w Rzeszowie: uzyskiwanie wsparcia prawników, zdobywanie funduszy na grzywny i kaucje, pomoc żywnościowa i rzeczowa, współpraca z rolnikami.
[01:34:39] Udział działaczy w rozprawach sądowych i kolegiach w charakterze obserwatorów społecznych. Przeznaczanie części funduszy z tacy podczas mszy na potrzeby internowanych. Organizacja wydarzeń kulturalnych, Katolicki Tydzień Historyczny w domu parafialnym kościoła farnego – za przyzwoleniem SB.
[01:38:05] Podróże po kraju. Poznanie Wojciecha Ziembińskiego. Ożywienie się środowisk AK, dzięki wsparciu biskupa Tokarczuka rozpoczęcie prac nad historią diecezji w czasie II wojny pod kierunkiem prof. Kłoczowskiego, monografie zakonów, praca Dionizego Garbacza o Stalowej Woli.
[01:44:39] Środki komunikacji w PRL, wyświetlanie filmów II obiegu w parafiach [+].
[01:46:00] Powstawanie pism podziemnych, „wszyscy się zajmowali kolportażem”. Gazetka „Solidarność trwa” wydawana dwa razy w tygodniu (Marek Wójcik), kanały kolportażu „Tygodnika Mazowsze”, współpraca studentów, kleryków
[01:50:29] Znaczki poczty podziemnej. Ryszard Rogoziński.
[01:52:42] Lista „donosicieli” znaleziona w IPN: rozczarowanie. Sąsiad donosiciel, współpracownik ojca. Nielubiany, niekoleżeński kolega ze studiów i NZS, współpracownik SB – po 1989 r. skorzystał z pomocy SB do założenia własnej firmy poligraficznej.
[01:58:42] Działacz Kopaczewski – wyrazisty charakter, ukształtowany patriotycznie w domu. Adam Matuszczak, Adam Śnieżek – wspaniali działacze bez charyzmy. Poezje Kopaczewskiego.
[02:02:37] Przemiany roku 1989: „całe mnóstwo nadziei”. Założenie 3-osobowej komisji zakładowej „S” w bibliotece muzeum okręgowego. Powstanie Komitetu Obywatelskiego przy kościele farnym, siedziba komitetu wyborczego w wodociągach miejskich przy ul. Lenartowicza (Zbigniew Wójcik, Stanisław Łakomy), akcje ulotkowe, instrukcje głosowania, fotografie z Wałęsą – mobilizacja ruchu społecznego.
[02:07:05] Po wyborach przywracanie struktur „S”. Szkolenie dla nowo powstających komisji zakładowych w Gdańsku. Powstawanie nowych pism „Dziennik obywatelski AZ”, kwartalnik publicystyczny „Ultimatum”, tygodnik „San” – pierwszy drukowany na offsecie.
[02:11:07] Zamknięcie tygodnika po ok. 2 latach (1989-92), utrudnianie dystrybucji w kioskach. Zdolni dziennikarze Tadeusz Zaręba (potem rzecznik prasowy wojewody), Jolanta Zaręba, Ewa Niedziołek. Felietony księdza, „asystenta kościelnego” w piśmie.
więcej...
mniej

Bolesławski Bartosz

Bolesławski Bartosz

Instytut Pileckiego

Film