Wanda Tarnawska (ur. 1958, Rzeszów), germanistka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Maturę zdała w I Liceum Ogólnokształcącym im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie, następnie rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie na Wydziale Humanistycznym, na kierunku filologia germańska (ukończyła w 1981 r.). W 1980 r. współzakładała Niezależne Zrzeszenie Studentów na WSP w Rzeszowie, a także Biuro Prasowe NZS oraz Centrum Informacji Akademickiej NZS przy WSP w Rzeszowie. W 1981 r. współzałożycielka i redaktorka pism NZS „Kontrapunkt” i „CIA. Centrum Informacji Akademickiej. Biuletyn Informacyjny”. W latach 1980-1981 współredaktorka tekstu postulatów rolników bieszczadzkich. Od września 1981 r. zatrudniona w Biurze Rzecznika Prasowego MKR Regionu Rzeszowskiego, asystentka, współpracowniczka biuletynu niezależnego „Solidarność Rzeszowska”. Od marca 1982 r. do 1989 r. współpracowniczka RKW „Solidarność” Rzeszów, redaktorka i maszynistka podziemnego pisma RKW „Solidarność Trwa”, kolporterka wydawnictw podziemnych. Była także społeczną pracowniczką Komitetu Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Skazanym i Pozbawionym Pracy oraz ich Rodzinom przy klasztorze oo. bernardynów w Rzeszowie, następnie udzielała się w Diecezjalnym Zespole Charytatywno-Społecznym. W 1982 r. została zatrudniona w IV LO w Rzeszowie, następnie w latach 1982-1983 pracowała w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej przy tej szkole. Od 1983 r. do 1991 r. pracowała w Muzeum Okręgowym, a w latach 1986-1988 w Zespole Szkół Muzycznych. W latach 1983-1986 była współpracowniczką Pracowni Badań Regionalnych Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1984 r. organizatorka spotkań i wystaw w ramach duszpasterstwa ludzi pracy przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego oraz w latach 1985-1988 Katolickich Tygodni Historycznych. Od 1985 r. do 1990 r. współtwórczyni i redaktorka serii wydawniczej „Biblioteczka Przemyska”, od 1985 r. członek Zespołu Niezależnych Historyków, działającego pod patronatem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1987-1989 pełniła funkcję redaktorki diecezjalnego pisma „Rola Katolicka” pod patronatem biskupa Ignacego Tokarczuka. W latach 1988-1989 współzałożycielka i redaktorka podziemnego kwartalnika społecznego „Ultimatum”. Od 1988 r. do 1992 r. działała w Diecezjalnej Radzie Kultury przy biskupie ordynariuszu przemyskim. W lutym 1989 r. była współzałożycielką KO przy RKW „Solidarność” w Rzeszowie, przekształconego w kwietniu 1989 r. w Rzeszowski KO „Solidarność”. Od października 1989 do 1991 r. współzałożycielka, z-ca redaktora naczelnego, sekretarz redakcji tygodnika społecznego „San”. W 1990 r. współzałożycielka i członek władz Oddziału Rzeszowskiego Stowarzyszenia Wspólnota Polska, od 1991 r. Stowarzyszenia Współpracy Narodów Europy Wschodniej Zbliżenie w Warszawie. W latach 1992-1993 zatrudniona w Instytucie Obywatelskim w Warszawie, w latach 1993-1994 sekretarz redakcji „Gazety Codziennej Nowiny” w Rzeszowie. W 1994 r. założyła z Andrzejem Maderą „Rocznik Wschodni”, od 2000 r. była jego wydawcą. W latach 1997-2000 członek Rady Nadzorczej Radia Rzeszów SA. Od 1997 r. współzałożycielka Instytutu Europejskich Studiów Społecznych w Rzeszowie, od 1998 r. Społecznego Komitetu Wydania Dzieł Franciszka Kotuli, współzałożycielka Klubu Dziennikarzy Europy Środkowej i Wschodniej (1999) oraz polskiej grupy MRA (międzynarodowy ruch Moral Re-Armament, obecnie Initiatives of Change). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (2001), Krzyżem Wolności i Solidarności (2016), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2017). Źródła: Encyklopedia Solidarności (https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/19139,Tarnawska-Wanda.html – dostęp: 06.11.2023), wywiad własny.
more...
less
[00:00:10] Prewencyjne zatrzymanie w sierpniu 1982 r. ok. 200 czołowych działaczy okręgu rzeszowskiego. Po mszy rocznicowej manifestacja na Placu Farnym, boh. zatrzymana w areszcie. Obserwowanie przygotowań ZOMO do stłumienia manifestacji. Przekonanie o stymulacji farmakologicznej zomowców. Systematyczne nękanie boh., przesłuchania. Stała inwigilacja środowiska komitetu pomocy przy klasztorze bernardynów przez SB. Zaskoczenie liczbą obserwatorów i donosicieli wokół boh. zamieszczonych w archiwach IPN., [00:04:18] Odsunięcie boh. od środowiska rzeszowskiego poprzez skierowanie do pracy w „muzeum” w „domu rodzinnym” Juliana Przybosia w Gwoźnicy: w nieoryginalnym budynku znajdowały się jedynie fotokopie utworów. [+]
[00:07:12] Trudności ze znalezieniem pracy, epizod zatrudnienia w szkole. Przeniesienie do filii biblioteki wojewódzkiej dzięki Franciszkowi Kotuli, a następnie do biblioteki przy domu kultury, dogodne warunki do pisania matryc do prasy podziemnej. [+]
[00:13:13] Przeniesienie do pracy przy spuściźnie po Franciszku Kotuli po jego śmierci – od 1983 r. Poznanie Kotuli dzięki zbiegowi okoliczności: ojciec mamy (cieśla), rodzina Kotuli zajmowała się ciesielstwem. Praktyki studenckie po kolejnych latach studiów: robotnicza w Alimie, praktyka językowa, kolonijna na wsi pod Mielcem [Chorzelów]: „wszystko było daleko”.
[00:19:07] Wizyta na plebanii w Chorzelowie, ksiądz pasjonata – ekspozycja sprzętów wiejskich – zaprzyjaźniony z Kotulą. Obraz Matki Boskiej Dzikowskiej i Matki Boskiej Chorzelowskiej. Władysław Sikorski urodzony w Tuszowie Narodowym, ochrzczony w Chorzelowie.
[00:22:20] Uroczyste obchody setnej rocznicy chrztu Sikorskiego w 1981 r. sfilmowane przez studentów NZS – „pierwsze wyciągniecie Sikorskiego z PRL-owskiego niebytu”. Skonfiskowanie filmu podczas rewizji u księdza.
[00:24:40] Początek współpracy z Kotulą, monografie Głogowa Małopolskiego i Rzeszowa autorstwa Kotuli, przepisywane przez boh. na maszynie do pisania. Wiadomość o śmierci Kotuli.
[00:28:20] Opracowanie spuścizny po Kotuli, syn Sławomir Kotula. Kierownik Muzeum Etnograficznego Krzysztof Ruszel, wychowanek Kotuli. Zatrudnienie boh. w muzeum, opracowywanie ogromu materiału w domu badacza, „mrówcza praca” przez wiele lat.
[00:34:53] Nachodzenie boh. przez esbeków w pracy. Zbigniew Sieczkoś mieszkał w tej samej klatce., [00:37:14] W 1989 r. odbudowywanie struktur „S”, powstanie niezależnego tygodnika kulturalno-społecznego „San”, dystrybuowanego przez parafię (pomoc bpa Tokarczuka). Utrudnianie dystrybucji i sprzedaży tygodnika, duże zwroty.
[00:40:00] Spuścizna etnograficzna po Kotuli – zapis relacji świadków historii XIX wieku. Lekceważenie intuicji naukowej i wskazówek Kotuli przez ówczesnych naukowców. Detaliczne rysunki Kotuli (kowalstwo wiejskie). Brak zainteresowania władz muzeum digitalizacją prac Kotuli.
[00:44:45] „Dziennik okupacyjny” – zeskanowanie „półoficjalnie”. Syn Bogusław Kotula. Zakupienie dziennika przez IPN, pierwszy tom przygotowany do wydania. Przepisanie pamiętnika przez boh.
[00:49:00] Fenomen „Dziennika...” ‒ pisany na bieżąco, w czasie okupacji, dokumentacja wypowiedzi ludzi, zasłyszane poglądy, zapis stanu świadomości ówczesnego społeczeństwa. Zbierane przez Kotulę afisze i ogłoszenia niemieckie, przechowanie głowy płk. Lisa-Kuli z pomnika rozmontowanego przez Niemców.
[00:51:50] Po rozpoczęciu okupacji niemieckiej władze Rzeszowa stanowili Austriacy – kontakty z Kotulą, przyznanie pożydowskiego budynku na siedzibę muzeum etnograficznego, zatrudnianie Żydów pobliskiego getta do pracy w muzeum. [++]
[00:55:25] Uzupełnianie treści „Dziennika okupacyjnego” o losy opisywanych osób po wojnie. [+] Obraz świadomości społecznej czasu wojny („ludzie mówią”) i powojnia – świadectwo czasu.
[00:59:33] Zarządzenie niemieckie zbiórki metali w Rzeszowie – zapisane w „Dzienniku…” drobiazgowe wyliczenia Kotuli. Zabranie pomnika Lisa-Kuli do przetopienia, rozpoznany przez rzeszowskich robotników przymusowych w III Rzeszy. Akcja zamiany głowy Lisa-Kuli na kupkę metalu. [+]
[01:01:15] Uratowanie archiwum Rzeszowa, mieszczącego się na strychu ratusza – przeniesienie do muzeum. Uratowanie części biblioteki TSL [Towarzystwo Szkoły Ludowej]. Brawurowa metoda postępowania Kotuli z Niemcami. [+]
[01:03:20] 11 teczek z pamiętnikiem „Kotuli”. Tom I kończy się na wybuchu wojny III Rzesza–ZSRR. Opis zawartości pamiętnika, poruszane zagadnienia i chronologia wydarzeń. W miarę upływu czasu sukcesywne uświadamianie sobie przez ludzi w Polsce, czym była okupacja niemiecka. Stosunek Niemców i Kotuli do działalności Żydów w Rzeszowie, pochwalanie przez Kotulę niemieckich „porządków” w mieście.
[01:08:38] Oddzielny zeszyt opisujący zagładę Żydów. Powstanie Społecznego Komitetu Wydania Dzieł F. Kotuli. Działania urbanizacyjne Niemców w Rzeszowie, malowanie kamienic, brukowanie ulic [macewami], plusy i minusy okupacji.
[01:11:00] Inne publikacje wydane przez komitet, teksty publikowane w latach 70. w oficjalnym piśmie „Wrocławski Tygodnik Katolików” – efekt badań terenowych Kotuli, potem wydane w książce „Zapisane w terenie”. Książka „Po rzeszowskim Podgórzu błądząc”. Opis prowadzenia badań etnograficznych i dokumentacji.
[01:16:21] Zainteresowania etnograficzne studentów historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. Korespondencja Kotuli z naukowcami polskimi (Gieysztor, Fastnacht). Spór o park „Retyrada” pani Urszuli Lubomirskiej (prof. Półćwiartek).
[01:21:15] Metoda zdobywania materiałów w archiwach parafialnych zalecana przez Półćwiartka („zabierać, wycinać”), ks. Kociubiński. Utrudnianie pracy kolegom historykom – nadawanie złych sygnatur dokumentom przez historyków.
[01:23:40] Droga zawodowa boh.
od germanistki do redagowania tekstów, obserwacja: „ludzie piszą coraz gorzej”.
[01:25:15] Brak zaufania historyków w Polsce do historii mówionej. Pilna potrzeba dokumentowania historii z czasu „Solidarności”, niewiele spisanych wspomnień. Rozważania na temat metodyki prowadzenia badań historycznych.
[01:30:46] Historia działalności w Komitecie Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Skazanym, Pozbawionym Pracy oraz ich Rodzinom [Diecezjalny Zespół Charytatywno-Społeczny] przy klasztorze oo. bernardynów w Rzeszowie: uzyskiwanie wsparcia prawników, zdobywanie funduszy na grzywny i kaucje, pomoc żywnościowa i rzeczowa, współpraca z rolnikami.
[01:34:39] Udział działaczy w rozprawach sądowych i kolegiach w charakterze obserwatorów społecznych. Przeznaczanie części funduszy z tacy podczas mszy na potrzeby internowanych. Organizacja wydarzeń kulturalnych, Katolicki Tydzień Historyczny w domu parafialnym kościoła farnego – za przyzwoleniem SB.
[01:38:05] Podróże po kraju. Poznanie Wojciecha Ziembińskiego. Ożywienie się środowisk AK, dzięki wsparciu biskupa Tokarczuka rozpoczęcie prac nad historią diecezji w czasie II wojny pod kierunkiem prof. Kłoczowskiego, monografie zakonów, praca Dionizego Garbacza o Stalowej Woli.
[01:44:39] Środki komunikacji w PRL, wyświetlanie filmów II obiegu w parafiach [+].
[01:46:00] Powstawanie pism podziemnych, „wszyscy się zajmowali kolportażem”. Gazetka „Solidarność trwa” wydawana dwa razy w tygodniu (Marek Wójcik), kanały kolportażu „Tygodnika Mazowsze”, współpraca studentów, kleryków
[01:50:29] Znaczki poczty podziemnej. Ryszard Rogoziński.
[01:52:42] Lista „donosicieli” znaleziona w IPN: rozczarowanie. Sąsiad donosiciel, współpracownik ojca. Nielubiany, niekoleżeński kolega ze studiów i NZS, współpracownik SB – po 1989 r. skorzystał z pomocy SB do założenia własnej firmy poligraficznej.
[01:58:42] Działacz Kopaczewski – wyrazisty charakter, ukształtowany patriotycznie w domu. Adam Matuszczak, Adam Śnieżek – wspaniali działacze bez charyzmy. Poezje Kopaczewskiego.
[02:02:37] Przemiany roku 1989: „całe mnóstwo nadziei”. Założenie 3-osobowej komisji zakładowej „S” w bibliotece muzeum okręgowego. Powstanie Komitetu Obywatelskiego przy kościele farnym, siedziba komitetu wyborczego w wodociągach miejskich przy ul. Lenartowicza (Zbigniew Wójcik, Stanisław Łakomy), akcje ulotkowe, instrukcje głosowania, fotografie z Wałęsą – mobilizacja ruchu społecznego.
[02:07:05] Po wyborach przywracanie struktur „S”. Szkolenie dla nowo powstających komisji zakładowych w Gdańsku. Powstawanie nowych pism „Dziennik obywatelski AZ”, kwartalnik publicystyczny „Ultimatum”, tygodnik „San” – pierwszy drukowany na offsecie.
[02:11:07] Zamknięcie tygodnika po ok. 2 latach (1989-92), utrudnianie dystrybucji w kioskach. Zdolni dziennikarze Tadeusz Zaręba (potem rzecznik prasowy wojewody), Jolanta Zaręba, Ewa Niedziołek. Felietony księdza, „asystenta kościelnego” w piśmie.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.