Szternfeld Janina cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1965

22 listopada 2023, Niemcza

2:13

Janina Szternfeld z d. Skotnicka (ur. 1949, Biernacice) pochodzi z rodziny rolniczej, przesiedlonej po wojnie z Kresów Wschodnich do Biernacic na Ziemiach Zachodnich, gdzie otrzymali 10-hektarowe gospodarstwo. Ukończyła liceum pedagogiczne w Kłodzku i w 1968 roku rozpoczęła pracę w Niemczy jako nauczycielka matematyki. W następnych latach rozszerzała wykształcenie, kończąc studium matematyczne dla klas 4-6, studium dla nauczycieli klas 1-3 oraz studia na kierunku nauczanie początkowe i pedagogika na Uniwersytecie Wrocławskim (magisterium w 1987). Przebyła chorobę nowotworową. Przeszła na emeryturę w 2007 roku po 39 latach pracy nauczycielskiej. Zajmuje się pracą społeczną, jest członkinią Klubu Seniora. W 1973 r. wyszła za mąż za Piotra Szternfelda. Mają dwóch synów: Macieja (ur. 1974) i Grzegorza (1975). Mieszka w Niemczy.

[00:00:09] Ur. 20 marca 1949 r. w Biernacicach k. Ziębic, pow. Ząbkowice Śląskie. Biernacice to kolonia wybudowana w 1939 r. przez Niemców. Rodzice przyjechali pociągiem po wojnie z Kresów Wschodnich ze wsi Petlikowce Stare w woj. tarnopolskim. Po wojnie rodzice, niezadowoleni z pierwszej lokalizacji w Goleniowie pod Szczecinem, przenieśli się do Biernacic. Początkowo wspólne mieszkanie przez rok z niemiecką rodziną Buchta. Gospodarstwo rodziców 10,5 ha.
[00:01:52] Ciężkie dzieciństwo, „miałam tylko jedną lalkę”, w czasie pracy rodziców, babci, wujów w polu samotne spędzanie czasu w domu, częste ucieczki z domu, porzucenie również przedszkola w Biernacicach. Przyjście na świat siostry w 1953 r.
[00:03:00] Zabawy na podwórku, szkoła oddalona o 3 km. Ojciec ukończył szkołę podstawową, pracował w zakładach ceramicznych w Dziedzicach, porzucił pracę za namową mamy, by pracować na mało wydajnej i nieurodzajnej ziemi. Praca dzieci na polu także w czasie roku szkolnego: sianie warzyw, przerywanie i hakowanie buraków, przetwory zimowe, kiszenie kapusty, żniwa. „Wakacji nie miałam prawie wcale”. [+]
[00:05:11] Rozkład dnia w czasie żniw: pobudka o godz. 5. Ekstensywne, zacofane rolnictwo galicyjskie na Kresach, w Biernacicach znaczny stopień mechanizacji, konieczność poznania nowych technologii uprawy. Obsługa maszyn rolniczych: pług, brona, kultywator, siewnik, młockarnia, silnik elektryczny, snopowiązałka, kosiarka do trawy, wialnia („młynek”) do ziarna [+]. Opis przygotowania do zbioru zboża, ubrania. Cała rodzina pracowała na polu, zestawianie snopków w kopki itd.
[00:08:10] Wyczerpująca pomoc w domu – szorowanie szczotką ryżową podłóg z surowego drewna – obowiązek boh., „nauka, praca i tyle”. W czasie żniw boh. podawała widłami snopki na wóz drabiniasty, a potem w stodole – z wozu do sąsieka. Opis młócki ziarna i formowania słomy w brykiety, układanie w stodole. [+]
[00:10:15] Opis wykopywania buraków i obcinania liści sierpem. Z powodu słabej jakości gleb „w domu nie przelewało się”. Współpraca sąsiadów przy wykopkach ziemniaków – bułki pieczone przez babcię jedzone na polu w czasie wykopków.
[00:12:23] Obowiązkowy kontyngent na rzecz państwa: zboże, byk, świnie. Pasza dla świń: ziemniaki, śrutowane zboże, pokrzywy lub liście buraków. Ziemniaki przechowywane w piwnicy. Opis technologii parowania ziemniaków dla świń i przygotowywania mieszanki paszowej – obowiązek dzieci. [+] Niewielki zarobek z kontyngentu.
[00:14:28] Chów krów mlecznych – dojone przez mamę i babcię. Odciąganie śmietany w centryfudze, ubijanie masła w drewnianej maselnicy przez boh., sprzedaż masła, śmietany , sera i jaj na targu przez mamę. Rosół z kury co niedziela.
[00:16:00] Wożenie zboża do młyna. Obsiewanie części pola prosem (kasza jaglana) i gryką (kasza gryczana). Zapasy na zimę: worki z mąką i kaszami, jagody leśne w cukrze, miód z własnych uli. Pasanie krów przez boh. Wujek młodszy od boh. o rok.
[00:17:45] Dobre oceny w szkole, uciążliwa codzienna droga do szkoły. Ojciec umiał naprawiać buty, zelowanie blaszką. Przydział na materiał ubraniowy w Bielawie – szycie sukienek przez mamę. [+]
[00:19:15] Decyzja boh. o podjęciu nauki w liceum pedagogicznym. Jednakowe domki mieszkalne w kolonii Biernacice, opis domu. Badanie słuchu przed egzaminem wstępnym do szkoły – samodzielna wyprawa z koleżanką pociągiem do Kłodzka. Przesłuchanie u profesora muzyki, ocena 3+. Duża konkurencja: pięć osób na miejsce, doskonałe przygotowanie dzięki wysokiemu poziomowi nauki w szkole podstawowej (matematyka, geografia): bicie „po łapach” za każdą pomyłkę. Litwinka ucząca rosyjskiego w szkole podstawowej.
[00:23:40] Długa droga z domu do szkoły w Kłodzku: pociąg ze Starczowa, zamieszkanie w internacie w Kłodzku, 12 osób w pokoju, dyscyplina. Opłata za internat: 480 zł. Niedobory finansowe: 20 zł kieszonkowego miesięcznie, wydzielanie sobie po 1 cukierku dziennie. Nauka gry na skrzypcach, śpiewu, solfeżu, przygotowanie zawodowe: pedagogika, psychologia, metodyka.
[00:26:10] Stryj uczestnik walk o Monte Cassino i bitwy o Anglię, odznaczony Orderem Virtuti Militari. Prawda o Katyniu przekazana przez ojca, niedowierzanie boh. – indoktrynacja w szkole. Przyjazd stryja do wsi boh. Słuchanie nocami Radia Wolna Europa, „nie można było spać” – wytłumienie głośnika pierzyną. Brat babci zadenuncjowany przez sąsiada dostał wyrok 5 lat więzienia za słuchanie Wolnej Europy, pomimo zachorowania na gruźlicę przeżył 92 lata.
[00:29:49] Obóz sportowy w Lubawce w czasie wakacji, przygotowanie do harcerstwa. Praktyka na koloniach letnich z dziećmi pracowników fabryki Diory w Dzierżoniowie. W piątej klasie studium pedagogicznego miesięczna praktyka w szkole – prowadzenie lekcji w I klasie szkoły podstawowej, opieka wychowawcza, potem w starszych klasach. Szkoła ćwiczeń w Kłodzku.
[00:31:33] Po maturze giełda pracy – oferty pracy przedstawiane przez wizytatorów z kuratorium. Rozpoczęcie pracy w szkole w Niemczy w 1968 r. jako nauczycielka matematyki przez 15 lat. Pogłębianie wykształcenia: studium matematyczne dla klas 4-6, studium dla nauczycieli klas 1-3, studia na kierunku nauczanie początkowe i pedagogika na Uniwersytecie Wrocławskim – krępujące egzaminy wstępne po 15 latach pracy nauczycielskiej, „coś strasznego”. [+]
[00:35:04] Praca w szkole przez 39 lat, przejście na emeryturę w 2007 r. Specyfika pracy nauczyciela: codzienne konspekty przygotowywane przez trzy lata. Warunki lokalowe: zakwaterowanie w szkolnym gabinecie lekarskim, otrzymanie mieszkania na poddaszu razem z koleżanką, pokój z kuchnią opalany kozą – 28 mkw.
[00:37:30] Otrzymanie własnego mieszkania w budynku dawnej szkoły. Mianowanie na nauczyciela po trzech latach nauczania, komisja egzaminacyjna w składzie: metodyk, związkowiec, wizytator, kurator i dyrektor, egzamin praktyczny i teoretyczny.
[00:40:00] Aktywne życie na emeryturze
ogrodnictwo, działalność w związkach zawodowych, komisji socjalnej dla emerytowanych nauczycieli, „latam dalej do tej szkoły”. Zasady naliczania funduszu socjalnego, pożyczki oprocentowane na 1 proc., konflikt interesów między nauczycielami czynnymi zawodowo a emerytami. Aktywna działalność w klubie seniora, pogodne życie.
[00:44:00] Rodziny obojga rodziców osiedliły się w jednej wsi Petlikowce Stare. Siedmioro rodzeństwa babci, czwórka u dziadka. Dziadek szewc. Śmierć babci w wieku 51 lat, wyniszczenie ciężarami pracy w gospodarstwie i prowadzeniem domu. Duża wieś babci: dwie szkoły (polska i ukraińska), kościół polski, cerkiew, zgoda wśród mieszkańców, „nie było rzezi”.
[00:46:20] Osiedlenie się po sąsiedzku w Biernacicach rodzin z Kresów, spośród trzynastu domów siedem zajmowała bliższa lub dalsza rodzina boh., która przybyła jednym transportem. Mama Antonina dd. Pfeifer, praprapradziadek, specjalista od budowy kół młyńskich, przyjechał do wsi z Wiednia. Ojciec Edward Skotnicki.
[00:48:06] Dziadek ze strony ojca, szewc Mateusz Skotnicki, babcia Karolina dd. Hreczyńska. Dziadkowie ze strony mamy: Michalina Pfeifer dd. Skotnicka, Ksawery Pfeifer. Stryj Jan Skotnicki osiedlił się we wsi Niedźwiedź po powrocie z Anglii, zmarł na gruźlicę w 1957 r. Jego historia trzymana przez rodzinę w tajemnicy. Brat babci uciekł do Francji, drugi postrzelony przypadkowo w nogę, nieleczony w szpitalu, zmarł na gangrenę w czasie wojny.
[00:50:40] Nieliczne wspomnienia rodziców z czasu wojny. Po wojnie namawianie rodziców do podpisania obywatelstwa ZSRR, decyzja o repatriacji. Bieżnik z lat 30. tkany i haftowany przez babcię z samodziału.
[00:53:00] Duże gospodarstwo rodziny na Kresach, na Ziemiach Odzyskanych rodzice otrzymali 10,5 ha ziemi ornej i dom. Renta rolnicza ojca. Ucieczka boh. i siostry Marii ze wsi: „nie chciałam ciężko pracować”, szybka decyzja o usamodzielnieniu się pomimo trudnej sytuacji finansowej. Losy siostry po zamknięciu zakładów ceramicznych w Ziębicach.
[00:58:50] Radość i duma rodziców z decyzji boh. podjęcia nauki i ukończeniu studiów – pierwsza absolwentka studiów wyższych w rodzinie. Wsparcie finansowe rodziców. Skuteczny opór mieszkańców przed kolektywizacją, „nie dali się”. Opór społeczny, nielegalne pędzenie bimbru przez ojca. [+] Ziemia zdana przez rodziców uprawiana przez innych gospodarzy.
[01:01:07] Uciekanie 5-6-letniej boh. z domu do wielodzietnych rodzin, reakcje rodziców (przywiązywanie do nogi stołu). Nauka jazdy na rowerze, odwiedzanie krewnych, zabawy z chłopcami.
[01:03:52] Życie dzieci zimą, droga do szkoły, zaspy po pas. Kolega noszony przez mamę na plecach. Rower – nieodzowny sprzęt na wsi. Nauka samodzielności od dziecka.
[01:07:00] Ulubiony strój babci – tradycyjny, kresowy. Syn babci młodszy o rok od boh. Wełna z własnych owiec, swetry i rękawice dziergane przez mamę. Zajęcia „na długie zimowe wieczory”: przędzenie wełny, dzierganie na drutach, skubanie gęsi i kaczek, opowieści starszych kobiet. Rozróżnienie między puchem a pierzem. [+]
[01:09:43] Śmierć brata Stefana w 1950 r., liczne groby dzieci z początku w lat 50. Niechęć do uciążliwego pasania zwierząt w niedziele. [+] Dziadek 16 lat starszy od babci.
[01:13:26] Aleja czereśniowa we wsi – wydzierżawione przez ojca drzewa, punkt skupu przy przetwórni warzywno-owocowej w Śliwicach. Dorabianie latem zbieraniem groszku i fasolki w PGR-ach, „nie dostałyśmy ani grosza, bo poszło na podatek”. Siostra „egoistka” nie dzieliła się czekoladą. Pogodne usposobienie boh.
[01:16:20] Targ w Ziębicach, towar (masło, ser, jajka, śmietana) wożony przez mamę autobusem. Jajka sprzedawane na kilogramy.
[01:18:05] Wujek Antoni, słaby uczeń (wypraszanie u nauczycieli pozytywnych ocen), wyrósł na wybitnego fachowca ogólnobudowlanego. Skłonność ojca do alkoholu, przyprowadzanie pijanego ojca leżącego w rowie przez boh., zagorzały palacz, zmarł na raka płuc. [+]
[01:20:00] Ogrzewanie domu: asygnata na drewno u leśniczego, ścinanie suchych drzew, pomaganie ojcu przy cięciu drewna, rąbaniu, układaniu w sterty. Dym tytoniowy w kuchni wdychany przez rodzinę.
[01:21:45] Rodzice pochodzili z jednej wsi na Kresach, wspólne życie i towarzystwo w Biernacicach. Karabin przywieziony przez ojca (ur. 1926) z Kresów, wśród Ukraińców nieprzyjazna pamięć o ojcu z czasu wojny. Niechętne mówienie rodziców o wojnie i ich młodości.
[01:24:05] Zdobywanie informacji o rodzicach od dalszej rodziny. Rodzice „nauczyli się milczeć”. Technika wytwarzania masła. Każdej soboty pieczenie chleba w domu: siedem bochenków na tydzień.
[01:25:45] Zrujnowane gospodarstwa rodzin na kresach. Stała obecność mamy w domu. Chodzenie babci Pfeifer na odpusty po okolicznych miasteczkach, losy dziadków.
[01:28:09] Zmienne plany życiowe rodziców: przekonanie, „że Niemcy wrócą” po wojnie, jednoczesna niechęć do powrotu na Kresy, strach przez ZSRR. Niepewność w czasie zimnej wojny. Początkowy dystans mieszkańców do swojej własności na Ziemiach Odzyskanych, unikanie remontów i inwestycji z obawy przed powrotem Niemców. Kolonia w Biernacicach podłączona do wodociągu – kran w domu. Warunki higieniczne, kąpiel w balii.
[01:30:30] Modernizacja gospodarstw polskich w latach 90. Skok cywilizacyjny między Kresami a Biernacicami. [+] Niemiecka rodzina Buchta przez rok zajmowała dół domu, życie w zgodzie. Odwiedziny syna Buchtów w latach 90., „mama go nie wpuściła”. Odnajdywanie po latach dobytku niemieckiego zakopanego w ziemi, ukrytego w kurniku.
[01:24:30] „Byłam małą złodziejką” – podkradanie rzeczy sąsiadom w wieku 6 lat. [01:35:58] Odmowa przystąpienia do „kołchozu” bez konsekwencji. Liczne PGR-y w okolicy.
[01:36:35] Niemiecka rodzina pozostała do dziś w Biernacicach, właściciele dużego gospodarstwa. Ojciec boh. wyspecjalizowany w kastracji knurów. Wszechstronne umiejętności chłopów na wsiach. [+]
[01:37:58] Nauka szewstwa od dziadka, wyposażenie warsztatu szewskiego, naprawianie butów całej rodzinie. Praca ojca w zakładach ceramicznych w końcu lat 40. Trudy uprawy roli przez ojca: „ile musiał się nachodzić, żeby zaorać 8 hektarów”. Rozrzucanie obornika przez boh. widłami na polu. Dzieciństwo wypełnione pracą.
[01:41:26] Kino objazdowe we wsi w czasie wakacji. Radio „kołchoźnik” w każdym domu grało przez cały dzień. Ulubione słuchowiska: „Matysiakowie”, „W Jezioranach”. Pranie na tarze.
[01:43:30] Poglądy polityczne ojca, nienawiść do Rosjan, stały nasłuch Radia Wolna Europa. Ulga po śmierci Stalina, „no, nareszcie się skończyło”.
[01:45:30] Lalka jedyna zabawka. Różnica wieku z siostrą 4 lata, oddzielne zabawy. Krystyna Nowak dd. Misztal – ulubiona koleżanka boh. przez całe życie. Organizacja internatu, nieprzychylność nauczycieli wobec młodzieży z internatu. Oddzielne środowiska uczniów z miasta, internatu i dojeżdżających ze wsi, „tworzyliśmy swoją społeczność”. „Lepsze” i gorsze” dziewczyny. Walka z ogólnoklasową wszawicą.
[01:50:05] Stypendium socjalne dla boh. dzięki wrażliwej wychowawczyni (180 zł). Po odebraniu stypendium niedojadanie, by oszczędzać pieniądze. Piętno „córki kułaka”.
[01:52:30] Niepewność zarobków rolników, brak wsparcia państwa, pozostawienie rolników samym sobie. Słabe ziemie w kolonii Biernacice. Przypadkowy wybór domów do osiedlenia – przybycie rodziców w 1945 r.
[01:55:30] Drzewo genealogiczne rodziny. Stryj Jan przeszedł cały szlak bojowy z Armią Andersa. Przybycie boh. do szkoły w Kłodzku. Trudne wychowanie muzyczne (skrzypce, solfeż), dużo pracy, trudne przedmioty zawodowe.
[01:58:10] W czasie nauki w Kłodzku regularne wyjazdy do domu raz na miesiąc: przywożenie pieniędzy, czystej pościeli. Tęsknota za domem. 12 dziewcząt w pokoju, godziny ciszy na naukę, odpowiedzialność a własna organizacja czasu. Oglądanie „Bonanzy” w telewizji u sąsiada na wsi – jeden telewizor na wsi.
[02:00:05] Przedwojenne kadra nauczycielska (matematyk Bogusz, fizyk Jarmoluk). Nauczyciel WF walczył pod Monte Cassino ze stryjem Janem. Ubogie małżeństwo nauczycieli z Bieszczad – brak obycia, zagubienie.
[02:03:22] Likwidacja liceum pedagogicznego w 1971 r., zmiana na Zespół Szkół Budowlanych w Kłodzku, ul. Bohaterów Getta 6. Internat w głębi podwórka, w obórce chowano kilka świń. Ukochane zakątki Kłodzka. Nauka strzelania z kbks na pobliskiej strzelnicy w ramach przysposobienia obronnego. Wyprawy do Twierdzy Kłodzko bez biletów. Karnet na projekcje do DKF (Dyskusyjny Klub Filmowy) – filmy „w starym kinie”.
[02:07:03] Seanse filmowe ze szkołą. Obowiązkowe pochody pierwszomajowe w strojach sportowych. Dyscyplina w internacie, nacisk na odrabianie prac domowych. Surowa nauczycielka biologii Jadusiewicz.
[02:09:34] Dobre wspomnienia z Kłodzka. Nauka religii w salce katechetycznej przy kościele. Porównanie uroczystości I Komunii boh. i siostry: skromniejsza uroczystość u boh.
[02:10:34] Widoczna obecność Niemców i Romów w Kłodzku, „trochę Żydów”. Koleżanka Maryla Bor [Born?] pochodzenia żydowskiego. Wyobcowanie dziewcząt z internatu, brak kontaktów z koleżankami mieszkającymi w mieście.
[02:12:14] Interwencja w Czechosłowacji – wojska przejeżdżające przez Niemczę. Udział męża boh. w interwencji w Czechosłowacji. „Nie było rozmów o interwencji”, „tylko tata burczał” na władzę.
more...
less

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film