Oleksiak Tadeusz

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1992

8 listopada 2023 roku, Warszawa

1:27

Tadeusz Oleksiak (ur. 1935, Nadkole), muzyk, waltornista, wieloletni członek Państwowego Zespołu Ludowego Pieśni i Tańca „Mazowsze”. Miał cztery siostry i trzech braci. Rodzice zajmowali się uprawą roli, mieli gospodarstwo o powierzchni 7 ha. Ojciec Władysław dorabiał jako cieśla, po II wojnie światowej pracował przy odbudowie warszawskiego Powiśla. Podczas okupacji niemieckiej, ok. 1940/1941 roku, rodzice ukrywali rodzinę żydowską Sokołowskich lub Sokalskich – małżeństwo z córką Hanią (ok. 17 lat) i synem Heniem (ok. 5 lat). Nie są znane dokładnie pora oraz czas ukrywania. Podczas wizyt Niemców we wsi Żydzi schodzili na kilka dni do małej piwniczki, która była zastawiana sprzętem domowym. Sporo ludzi w Nadkolu wiedziało o ukrywanych Żydach, ale nigdy nie było donosu. W pewnym momencie żydowska rodzina postanowiła opuścić kryjówkę u Oleksiaków i udać się w stronę Szumina. Brak informacji o ich dalszych losach. Tadeusz Oleksiak naukę szkolną rozpoczął w Łazach, potem chodził do szkoły w Kamieńczyku nad Bugiem, a VI i VII klasę szkoły podstawowej ukończył w Rogóżu k. Lidzbarka Warmińskiego. Pasję do muzykowania przejawiał w młodym wieku, grając amatorsko na akordeonie na potańcówkach. W wieku 16 lat (1951 r.) został przyjęty do lokalnego chóru przez Tadeusza Sygietyńskiego. W latach 1952-1956 występował w Zespole Pieśni i Tańca „Skolimów”, gdzie nauczył się grać na waltorni oraz podszkolił zdolność gry na akordeonie u prof. Orzechowskiego. W Skolimowie zdał maturę w 1956 r. W 1963 r. przeniósł się do Państwowego Zespołu Pieśni i Tańca „Mazowsze”, w którym przepracował dwadzieścia 20 lat. Przez sześć lat grał także w Centralnym Zespole Artystycznym Wojska Polskiego, a przez dziewiętnaście lat koncertował z Centralną Orkiestrą Reprezentacyjną Wojska Polskiego. W 1989 r. przeszedł na emeryturę, ale pozostał aktywny muzycznie. Grał m.in. w orkiestrze Zakładowej Grodziskich Zakładów Farmaceutycznych „Polfa”, Operetce Warszawskiej, orkiestrze przy Hucie Warszawa, orkiestrze w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki, orkiestrze na ul. Świerczewskiego, orkiestrze Fabryki Papieru Konstancin-Jeziorna oraz w orkiestrze w Elektrociepłowni na Siekierkach. Za zasługi artystyczne został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski w 1989 r. W wieku 24 lat ożenił się z Danutą Żukowską. Mieszkali całe życie w Warszawie, mieli syna Pawła.
więcej...
mniej

[00:00:07] Ur. 1935 r., muzyk artysta, grał we wszystkich orkiestrach warszawskich, przede wszystkim w Centralnym Zespole Artystycznym Wojska Polskiego i zespole pieśni i tańca „Mazowsze”. „Z „Mazowszem zjechałem cały świat oprócz Hawajów”. Poczucie misji zawodowej: rozweselanie ludzi, w szczególności znudzonych w jednostkach żołnierzy.
[00:01:53] Występy przez 12 lat w orkiestrze operetkowej. Z symfoniczną orkiestrą wojskową wykonywane przede wszystkim historyczne utwory wojskowe, w „Mazowszu” – muzyka ludowa. „Wesoło spędziłem życie: tylko młode i piękne dziewczyny, to jest bardzo ważne”, długoletnie przyjaźnie nawiązane w zespole.
[00:03:29] Ur. w lutym 1935 w Nadkolu, gm. Łochów. Ojciec Władysław Oleksiak, mama Stanisława dd. Chabrowska. Mama oddana w szpitalu po urodzeniu, być może pochodzenie żydowskie. Zaadoptowana przez Franciszkę Radio. Jej mąż Franciszek Radio jako jedyny we wsi umiał czytać i pisać, grał w orkiestrze na klarnecie, był cieślą – zbudował rodzinny dom.
[00:07:25] Akordeon kupiony dla boh. przez dziadka na odpuście. W dzieciństwie zainteresowanie boh. muzyką, śpiewanie, udawanie gry na akordeonie, w wieku 11 lat grał już na wieczorkach tanecznych dla młodzieży na akordeonie guzikowym. [+]
[00:09:21] Wybuch II wojny światowej: przeczekiwanie bombardowania w piwnicy u sąsiadów. Wspólna modlitwa, „Matko Boska, nie zabij nas”. Iwan, Franciszek, Kostia – zaprzyjaźnieni Rosjanie, którzy stacjonowali w domu – boh. grał im melodie rosyjskie na harmonii. „Rosjanie dobry naród”. Pieniądze radzieckie w kuferku. [+] Przekonanie o niezbędnej wdzięczności Polaków wobec Rosjan.
[00:14:12] Łuny widoczne nocą znad płonącej w czasie powstania Warszawy (55 km) [++]. Pomstowanie na Niemców, „do dziś ich nienawidzę”, poczucie niższości wobec Niemców. Częste wyjazdy „Mazowsza” z występami do NRD. [+]
[00:16:55] Pojawienie się we wsi w czasie wojny rodziny żydowskiej z dwojgiem dzieci. Decyzja rodziców boh. o odstąpieniu pokoju, bliskie relacje mamy z tą rodziną, „płakała, kiedy odchodzili”. W czasie łapanki schodzenie rodziny do kryjówki w piwnicy. Lojalność mieszkańców Nadkola, brak donosicieli we wsi.
[00:19:30] Życie w ciągłym napięciu, ucieczka rodziny żydowskiej do lasu podczas kolejnej obławy. Rozpacz mamy. Spanie boh. z córką Żydów Hanią, w obronie przed gwałtem, syn Henio. Nieznane dalsze losy Żydów, nazwisko Sokarski? Sokołowski? Obyczaje młodzieży wiejskiej, „chodzenie na kawalerkę”, strach dziewcząt przed zgwałceniem. [+]
[00:25:01] Moment odchodzenia Żydów do lasu drogą przy krzyżu, w kierunku Szumin, rozpaczająca mama. Boh. przygrywał na akordeonie podczas cotygodniowych zabaw tanecznych w Szuminach. Wdzięczność Żydów za przechowanie. „Myśmy w wielkim strachu żyli”. Odważna postawa sołtysa w czasie rewizji. Wymarli świadkowie tamtych dni z Nadkola, „nie ma kogo zapytać”.
[00:29:33] Rodzeństwo boh: cztery siostry, trzej bracia. Młoda akuszerka z Nadkola, Bronisława Rudnik, przyjęła wszystkie porody w domu, bez powikłań. Bracia bliźniacy Waldemar, Kazimierz – śmierć Kazimierza w niemowlęctwie na zapalenie opon mózgowych. Zapamiętany pogrzeb „braciszka” w Kamieńczyku. Żyje dwóch braci, siostry zmarły.
[00:32:22] Postawa rodziców wobec żydowskiej rodziny – trudna decyzja zarówno dla ojca, jak i mamy, wdzięczność Żydów. „Nieraz to i 3 dni siedzieli” w piwnicy, załatwianie się do nocnika. Nie wszyscy w Nadkolu wiedzieli o przechowywanej rodzinie, solidarność sąsiadów. Nie wiadomo, jak długo ukrywali się Żydzi w domu boh. Wspomnienie Hani, która nosiła boh. na rękach niczym tarczę, by ochronić przed gwałtem. [+]
[00:35:05] Rosyjscy żołnierze: „Skolko stoi u was adnu pannu papierdolić?”. „Gdyby nie ja, toby ją zgwałcili”. [++]
[00:36:20] Ojciec zajmował się prowadzeniem gospodarstwa, 7 ha ziemi, zwierzęta. Zaniedbanie gospodarki przez ojca, „był leniem”, stopniowa wyprzedaż majątku. Zatrudnienie ojca przy odbudowie Warszawy, mieszkał w hotelu robotniczym przy ul. Ludnej – pracował przy budowie Powiśla jako cieśla. Odwiedzanie ojca w Warszawie, przywożenie wypłaty do domu przez boh., „mama zawsze w domu”. Duma z własnej rodziny: „I Żydów uratowali, i Warszawę odbudowali”. Ponadprzeciętność ojca i dziadka – zorientowanie w świecie, „dlatego ja zostałem światowym człowiekiem”.
[00:39:10] Zdobywanie aktu urodzenia mamy przez boh., mama urodzona w szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie, oddana w szpitalu do adopcji. [+] Zagubione w czasie wojny dokumenty w Warszawie, Mira Zimińska-Sygietyńska „odmłodziła się” o 5 lat. Narzekanie na współlokatorów ośrodka opiekuńczego, w którym przebywa boh.: „siedzę w więzieniu”. Wnuk Krzysztof.
[00:43:53] Edukacja w trzech szkołach: w Starych Łazach, Nowych Łazach, Kamieńczyku. Szkoła podstawowa ukończona w Rogóżu k. Lidzbarka Warmińskiego. Nabór do zespołu „Mazowsze”, gdy boh. miał 16 lat. Spotkanie z Tadeuszem Sygietyńskim, który wynajdywał uzdolnioną młodzież wiejską: sprawdzian muzyczny, badanie słuchu, odśpiewanie hymnu Światowej Federacji Młodzieży Demokratycznej. Alkoholizm Sygietyńskiego, popijanie z kuzynem w Brańszczyku.
[00:47:00] Po przejściu mutacji przyjęcie boh. do „Mazowsza”. Przeniesienie do zespołu „Skolimów”, by móc się uczyć gry na waltorni. Etat w Centralnym Zespole Wojska Polskiego [+]. Powrót do „Mazowsza” jako muzyk orkiestry – praca przez 6 lat.
[00:49:05] Praca w operetce, okazjonalne tańczenie na scenie zamiast grania na instrumencie. Zatrudnienie w orkiestrze „Mazowsza” w latach 1963-1983, w Centralnym Zespole Artystycznym Wojska Polskiego (6 lat) oraz 17 lat w Centralnej Orkiestrze Koncertowej Wojska Polskiego prowadzonej przez prof. Arnolda Rezlera z opery w Bydgoszczy. Uhonorowanie boh. za 29 lat pracy dla wojska Krzyżem Kawalerskim Orderu odrodzenia Polski. „Tadeusz niezawodny”.
[00:53:03] Przyjęcie do zespołu „Skolimów” przez prof. Wiłkomirskiego, brata skrzypaczki Wandy Wiłkomirskiej. Badanie słuchu, zębów. Trudność gry na waltorni (rogu), „wymagający instrument”. Niewielu waltornistów na rynku muzycznym. Niemcy najwybitniejszymi wytwórcami waltorni.
[00:56:30] Dwumiesięczny wyjazd z „Mazowszem” do Japonii. Uprzedzenia do Niemców, „wrogów”. Ciepłe przyjęcie w Japonii i Brazylii, „Kukułeczka kuka”, misja szerzenia polskiej kultury ludowej na świecie.
[00:59:39] Pobyt w Stanach Zjednoczonych, ostrzeżenia przed niebezpieczeństwami w Central Parku. Polskie pracownice w hotelu Hamilton przy Broadwayu, trasa przez Amerykę Północną: 60 miast, m.in. Miami, Tampa na Florydzie, Meksyk, San Francisco. Notatki z podróży. Negocjowanie warunków występów przez Mirę Zimińską: co najmniej czterogwiazdkowe hotele. [+]
[01:03:10] Trudności z otrzymaniem zgody na wyjazd dla boh. w czasie stanu wojennego z powodu zatrudnienia w wojsku (tajemnica wojskowa), występy orkiestry wojskowej w jednostkach polskich i radzieckich. Rozmowa Miry Zimińskiej-Sygietyńskiej z gen. Jaruzelskim w obecności boh.: „proszę mi załatwić”. [+] „Jaruzelski tak się jej słuchał, bo to mądra kobieta”. Kłótliwe usposobienie Miry i wybitna osobowość. [++]
[01:05:30] Nauka gry na waltorni w „Skolimowie” w latach 1952-56. Naciski Miry na rozwiązanie „Skolimowa” jako konkurencji dla „Mazowsza”. Po 4 latach istnienia rozwiązano „Skolimów”, „Gomułka chytry na kasę”. [+] Wybitny talent Tadeusza Sygietyńskiego do komponowania i aranżacji dla „Mazowsza”. Wybitny choreograf Witold Zapała. Zatrudnienie boh. i innych artystów ze „Skolimowa” w „Mazowszu”, „skolimowiaki”.
[01:07:54] Kompozytor muzyki elektronicznej Eugeniusz Rudnik, sąsiad i „serdeczny przyjaciel” boh. z Nadkola. Opinia boh. na temat muzyki atonalnej: „fiu-bździu”. Siostra Zuzanna Oleksiak. Opinia boh.: „najbardziej rozsławiłem kulturę polską”.
[01:11:10] Amatorska dęta orkiestra zakładu Polfa Grodzisk – granie przez 12 lat. Obyczaj tworzenia orkiestr przyzakładowych w czasie PRL. Występy boh. w siedmiu przyzakładowych orkiestrach: w zakładach Nowotki, Hucie Warszawa, Świerczewskiego. [+]
[01:14:50] Rozkład dnia podczas pracy w różnych orkiestrach: kilka prób dziennie. [++]
[01:16:10] Podczas pierwszych występów w „Mazowszu” specjalny numer boh. w tańcu góralskim: „salto mortale”. Boh. o sobie: „Tadeusz Oleksiak, waltornista”.
[01:17:55] Ucieczka z kolegą w nocy z „Mazowsza” do „Skolimowa”, droga torami do Warszawy. Specyfika gry na waltorni, konieczny słuch absolutny. Wszechstronne kształcenie muzyczne w „Skolimowie”: balet, instrumentoznawstwo, chór – na poziomie akademii muzycznej.
[01:21:54] Wspomnienie uratowanej rodziny żydowskiej, ochrona Hani przed zalotami „kawalerów”: płakanie na zamówienie – powód do dumy boh. Miłość do ludzi w rodzinie boh. [+]
[01:23:32] Docenienie boh. w centralnym zespole Wojska Polskiego, zazdrość kolegi koncertmistrza o odznaczenie Krzyżem Kawalerskim. Opinia o Polakach za granicą przed laty: „pijak, złodziej”. Współczesna akcja promocyjna w Londynie: plakat „polski hydraulik najlepszym fachowcem na świecie”. „Im dalej na wschód, tym większy smród” – w czasie wojny wódka była najlepszą walutą, wymiana z żołnierzami za żywność.
[01:26:18] Propozycja dla boh. wyjazdu na kontrakt do filharmonii w Teheranie – odrzucona przez boh. Muzyk Stanisław Wolny.
więcej...
mniej

Oleksiak Krzysztof

Bolesławski Bartosz

Instytut Pileckiego

Film