Wiland Krystyna cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1984

10 października 2023, Warszawa

1:52

Krystyna Wiland z d. Kazimierczyk (ur. 1935, Rososz) pochodzi z rodziny osiadłej na mazowieckiej wsi, jej ojciec był szewcem, a matka krawcową. Okupację niemiecką przeżyła w rodzinnej wsi. Po wojnie ukończyła szkołę podstawową w Cegłowie, a następnie Technikum Handlowe w Mińsku Mazowieckim. W 1953 roku w ramach nakazu pracy zatrudniła się w firmie handlu zagranicznego „Transactor”, skąd została przeniesiona do firmy „Dal” obsługującej budowę Pałacu Kultury. W 1955 roku została zatrudniona w centrali handlu zagranicznego, gdzie pracowała do emerytury.

[00:00:09] Ur. 13 marca 1935 r. we wsi Rososz na Mazowszu, nazwisko panieńskie Kazimierczyk. Rodzice poznali się w Warszawie, małżeństwo (wbrew woli babci) w czasie służby wojskowej ojca. Udział ojca w bitwie warszawskiej. Zamieszkanie rodziców w Rososzy, w gospodarstwie dziadka.
[00:02:00] Ojciec w wojsku wykonywał oficerki dla oficerów, mama dyplomowana krawcowa. „Koniec idylli” w 1939 r.: wkroczenie Niemców do wsi. Suchary rzucane dzieciom przez żołnierzy maszerujących z Siennicy do Cegłowa. Sztab niemiecki w prewentorium w Mieni – starsi bracia pracowali u Niemców, by zdobyć budulec na dom.
[00:04:00] Budowa „pięknego domu” z bali w 1942 r. Po wkroczeniu Armii Radzieckiej w 1944 r. rodzina musiała opuścić dom i zamieszkać w ziemiance w lesie. Po trzech miesiącach powrót do domu. Sztab radziecki w domu boh. i stryja Jana.
[00:06:10] Pomoc stryjów Józefa i Stanisława, mieszkających w dębniaku nieopodal. Po wojnie obaj wyjechali na Ziemie Odzyskane. Kupowanie siana dla bydła od braci na Mazurach.
[00:07:24] Starszy brat Stanisław, młodszy Czesław. Stanisław pracował w tartaku, zaprzyjaźnił się z rodziną Kaczmarków (mama Irena) – bliskie kontakty obu rodzin. Kaczmarkowie po wojnie osiedlili się w Siedlcach. Za namową Kaczmarka brat wstąpił do granatowej policji jako „wtyczka” – przekazywał do komórki AK informacje od swego kuzyna w Mińsku Mazowieckim o niemieckich transportach kolejowych. Po wejściu Rosjan wstąpił do Armii Polskiej, zginął pod Gubinem w drodze na Berlin. Poszukiwanie grobu brata przez rodziców.
[00:11:05] Losy młodszego brata Czesława: służył w Wojsku Polskim, pod koniec kariery w Mińsku Mazowieckim. Postrzelony w kolano podczas walk z UPA. Mama kilkakrotnie „stawiana pod ścianę do rozstrzału” przez Niemców jako podejrzana o ukrywanie żywności [+]. Mama pomagała AK w Siedlcach.
[00:14:00] Ojciec powołany do wojska w 1920 r. Dziadek kopnięty przez konia niemieckiego żołnierza, kiedy chciał dać Niemcom miód. Milczenie ojca na temat przeszłości, zastraszeni przez Rosjan. Spalenie domu boh., „zostałyśmy gołe i bose”.
[00:16:25] Zachowania Rosjan we wsi: pijaństwo, terroryzowanie mieszkańców, plądrowanie domów i lasu, gwałcenie kobiet. Uciekinierki z Warszawy (Kowalska i Cywińska) gwałcone prze Rosjan. Odpędzenie gwałcicieli przez mieszkańców widłami.
[00:18:00] Zbiórka odzieży dla boh. w Technikum Handlowym w Mińsku Mazowieckim. Nauka rosyjskiego w szkole – awersja do Rosjan. Nakaz pracy w firmie handlu zagranicznego „Transactor” (1953) – ze względu na nieznajomość języka zachodniego przeniesienie do firmy „Dal” obsługującej budowę Pałacu Kultury. Siedziba firm u zbiegu ul. Wilczej i Emilii Plater, stołówka przy ul. Pięknej, poznanie dziennikarza Zygmunta Broniarka, „uczył, jak mamy żyć”.
[00:21:56] Dyrektor Dodin „pochodzenia żydowskiego, ale bardzo przyzwoity człowiek” – pomoc przy zdobyciu miejsca zakwaterowania w hotelu dla kobiet przy ul. Ogrodowej [+]. Po kilku latach wyprowadzka do ciotki na ul. Wilczą, następnie do chrzestnego Witowskiego na ul. Mianowskiego.
[00:23:45] Poznanie przyszłego męża – ucznia z technikum budowlanego, syna jeńca, uciekiniera z radzieckiego transportu. Po dwuletniej służbie wojskowej w Lublinie pracował w firmie budowlanej. Narzeczeństwo przez 7 lat (1953–60). Zamieszkanie małżonków u wujostwa przy ul. Mianowskiego. Ślub cywilny 18 lutego 1960 r.
[00:26:00] Po zakończeniu budowy PKiN przeniesienie boh. do innej centrali handlu zagranicznego, gdzie pracowała do emerytury. W centrali „Dal” praca w księgowości, rozliczenia budowy, „kreatywna księgowość”: marmurowa płyta kosztowała 4 zł, księgowana [do zapłaty przez ZSRR] za 2 zł. Duży koszt budowy osiedla „Przyjaźń” na Jelonkach, gdzie mieszkali radzieckich budowniczowie. [+]
[00:29:05] Decyzja o rozpoczęciu studiów prawniczych, „chciałam być sędzią i skazywać tych wszystkich bandytów, złodziei”, odmowa przyjęcia. Obserwowanie budowy pałacu. Zatrudniona na miejsce boh. do rozliczenia kosztów PKiN Frankowska, obywatelka ZSRR. Dodin zmuszony w 1968 r. do emigracji do Izraela, wyjazdy koleżanek Przybylskiej, Szmytkowskiej.
[00:31:55] Wyjazdy z Polski w 1968 r., kolega Krzysztof usunięty z biura radcy handlowego ambasady w Londynie. Kariera Krzysztofa, honorowa odmowa boh. współpracy z nim w BRE Banku.
[00:34:27] [Przerwa techniczna, wyciemnienie]
[00:35:40] Działalność firmy „Dal”: zakup materiałów budowlanych, zaniżanie o połowę rachunków do zapłaty przez ZSRR. Końcowe rozliczenie przez Frankowską, „sprowadzoną z ZSRR”. Praca w języku rosyjskim. Wojnarowicz, Gandecka – pracownice komórki zaopatrzenia. Ok. 50 pracowników „Dalu”, siedziba centrali.
[00:39:03] Odejście z „Dalu” w 1955 r. Nieprzyjęcie boh. na studia. Dzielenie losu z koleżanką z rodziny zubożałej po upaństwowieniu młyna ojca, niedojadanie, ubrania kupowane na raty. Pensja boh.: 630 zł. Omdlenie boh. z niedożywienia. Wspomnienie o Broniarku.
[00:42:00] Po odejściu Rosjan [w 1944] przybycie małżeństwa Francuzów, którzy „stawiali wieżę” w lesie – nauka francuskiego. Kilkukrotne próby dostania się męża na studia na politechnice, został przyjęty po interwencji u rektora. Rozpoczęcie nauki angielskiego przez boh. u metodystów w Warszawie (50 zł za semestr).
[00:46:48] Centrala boh. zajmowała się handlem (importem) metalami „szlachetnymi”: miedź importowana z Finlandii. Trudności w przeliczaniu funtów szterlingów (szylingi, pensy) przed decymalizacją, liczenie na liczydłach i sumatorach. Czarnorynkowe ceny walut.
[00:48:40] Pierwsze wyjazdy zagraniczne dyrektorów, zdawanie drobiazgowych sprawozdań po powrocie w Pałacu pod Blachą. Zaufanie dyrektora do boh. Specjalne rozliczenia gotówką za towary importowane objęte embargiem. Dyrektor banku „Pod Orłami” Mościbrodzki, wzywanie boh. do przeliczania waluty. Importowane druty molibdenowe i wolframowe. Różne formy rozliczeń (inkaso, akredytywa) – rozległe procedury między ministerstwami a bankami. [+]
[00:52:15] Obiad z dyrektorem Impexmetalu Bugajskim, osobiste wątki w rozmowie. Podstawowe zainteresowanie Impexmetalu: import miedzi, wolframu, molibdenu. [Tadeusz] Kostarski, specjalista od importu w Impexmetalu. Rozrost centrali do 500 pracowników. Z czasem sprzedaż miedzi, premie eksportowe dla pracowników. Skomplikowane procedury rozliczania delegacji zagranicznych, „załatwianie” paszportów.
[00:56:42] Pierwsze wyjazdy kobiet w delegacje zagraniczne. Anglodal w Londynie, potem FMT Metals – placówki firmy w Moskwie, Londynie, Paryżu, Düsseldorfie. Wyjazdy boh. do delegatur, m.in. do Dehli.
[00:57:57] Andrzej Bazergan, machlojki finansowe z pieniędzmi firmy w Londynie.
[01:00:40] „Opiekun z KC” Grabowski. Niepokorna postawa boh. w pracy. Leszek Miller „przychodził po prezenty” do Impexmetalu. Grzegorz Żemek z Czosnowa. Metody pracy dyrektora – przekręty walutowe, obawy boh. Odejście na wcześniejszą emeryturę z obawy o odpowiedzialność za działalność przełożonych, „byłam za uczciwa”.
[01:06:54] Grabowski z KC – „opiekun” wszystkich central handlu zagranicznego, pobierał składki. Patriarchalno-partyjny rozkład ról w centrali: na wysokich stanowiskach byli wyłącznie partyjni mężczyźni, rozmowa z przełożonym: „wiem, że jesteś ode mnie mądrzejsza, ale ja mam legitymację i spodnie”.
[01:08:10] Przemiany własnościowe, wejście centrali na giełdę, akcje pracownicze dla boh., Leszek Miller i Aleksander Kwaśniewski byli akcjonariuszami. Samuel Pineiro, pasierb Krzysztofa Kowalewskiego, zdefraudował 1 mln dolarów. Brak obecnie śladu po działalności najbogatszej centrali handlu zagranicznego.
[01:12:20] Dariusz Przywieczerski, córka w Londynie, brat Żemka w Londynie. Impexmetal był jedynym pośrednikiem w handlu miedzią w Polsce.
[01:13:20] Z czasem przewaga eksportu w portfelu Impexmetalu: miedź, łożyska z Kraśnika (reeksport z Kanady do ZSRR). Boh. przez cały czas była księgową, kierowała sekcją walutową. W banku przy ul. Czackiego współpraca z p. Kowalską.
[01:18:35] Córka boh. zatrudniona w Impexmetalu w dziale transportu – zwolniona z pracy po kilku miesiącach za wykrycie szmuglu papierosów przez swoją przełożoną.
[01:20:40] W czasie ogłoszenia stanu wojennego boh. była w delegacji w Londynie. W połowie lat 60. „zaczęły się szwindelki” w centrali. Dokumenty z Anglo-Dalu. Wspomnienia spisane przez boh., obawy przed zemstą współpracowników.
[01:21:52] Konflikt z dyrektorem, naciski na zwolnienie boh. z pracy. Delegacja w grudniu 1981 r. do Paryża i Londynu. Delegatura Metalexfrance – handel łożyskami.
[01:28:08] Chory na raka brat zmarł w początku grudnia [1981]. Podczas delegacji niepokój o męża, cywilnego pracownika wojska. Zakupy dewizowe w sklepie przy ambasadzie. Spędzenie 3 dni na lotnisku w Londynie ze złamaną nogą, przylot do Warszawy 12 grudnia [1981], żołnierze na lotnisku.
[01:32:15] Odmowa pomocy w szpitalu – oczekiwanie lekarzy na spodziewane ofiary stanu wojennego. Przemycanie znajomym dewiz od ich rodzin w Londynie oraz książek o Katyniu. Paszport służbowy otrzymywany w dziale kadr.
[01:34:44] Zagraniczne oddziały Impexmetalu: FMT Metall Düsseldorf, Metalexfrance Paryż, FMT Metals Londyn, placówka w Moskwie, biuro radcy handlowego w Indiach – pośrednictwo w sprzedaży łożysk. Anegdoty z Indii. Podróż do Bombaju, opróżnianie pokoju wypełnionego po sufit pieniędzmi.
[01:39:40] Podróż do Kalkuty. Wydawanie góry pieniędzy przez polską ambasadę. Łożyska i inne „towary embargowe” – instrukcja obchodzenia embarga. Żargon w Metalexporcie: „branżowiec” – fachowiec wyspecjalizowany w określonej branży (metale, łożyska, druty).
[01:44:44] Towary, na które obowiązywało embargo: miedź, wolfram, molibden w latach 50. 36 lat przepracowanych w Metalexporcie, odejście na emeryturę w 1991 r., otrzymane akcje pracownicze, stały kontakt z kolegami w firmie.
[01:48:00] Dyrektor naczelny Edward Wojtulewicz, po nim Jacek Krawiec. Życie w strachu przed ujawnieniem malwersacji w Metalexporcie, „ciągle się bałam”.
[01:50:00] Aleksandra Kłoczkow z Metalexportu znała ojca Jarosława Kaczyńskiego Rajmunda – korzenie rodziny braci Kaczyńskich w Odessie. Bliska znajomość boh. z [Tomaszem] Piątkiem, autorem książki o Jarosławie Kaczyńskim.
więcej...
mniej

Czerniak Grzegorz

Czerniak Grzegorz

Instytut Pileckiego

Film