Spała Lila

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1957

19 października 2023, Niemcza

1:25

Lila Spała z d. Kasiak (ur. 1937, Revin, Francja) pochodzi z rodziny polskiej, osiadłej w północnej Francji. Jej ojciec pracował jako górnik, a w 1939 roku został powołany do armii francuskiej i służył w Hawrze, a po zajęciu Francji przez wojska niemieckie ukrywał się. Pani Lila z matką i siostrą Virgine zmuszone były przenieść się do miejscowości Pont d’Ain, a następnie Les Sables-d'Olonne, by po wyzwoleniu powrócić do rodzinnej miejscowości. W 1947 roku rodzina przyjechała do Polski i osiedliła się w Piławie Górnej. Pani Lila ukończyła szkołę podstawową, a w 1961 roku podjęła pracę w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Bobo” w Piławie Górnej, gdzie przepracowała 24 lata. Poślubiła Janusza Spałę, także reemigranta z Francji (zm. 2017), ich dwoje dzieci Robert i Nelly zginęło tragicznie. Od 2018 roku pani Lila mieszka w Domu Pomocy Społecznej w Niemczy.

[00:00:10] Ur. w 1937 r. w Revin we Francji, gdzie mieszkała z mamą i siostrą Virgine. Ojciec stacjonował w jednostce w Hawrze (Havr). Szkoła w Pont d’Ain, mama pracowała u Niemców jako sprzątaczka. Wywiezienie rodziny do zamożnego miasta Les Sables-d'Olonne nad Atlantykiem, gdzie mama była służącą „u Niemców”. Zamieszkanie w willi na brzegu Atlantyku, kamienista droga oddzielała dom od zejścia na plażę.
[00:03:29] Wywiezienie rodziny do Pont d’Ain, początek edukacji, mama znów służyła Niemcom. Wspomnienia z dzieciństwa podczas okupacji niemieckiej: piesze wyprawy do Belgii po papierosy dla ojca i gumę do żucia, zatrzymanie przez Niemców w lesie, przechodzenie pod wodospadem, przez rozebrany most, zbieranie koralików na cmentarzu [+].
[00:06:01] Pomoc Niemcowi – przytrzymanie motocykla z siostrą i kolegą. Mama dorabiała, sprzedając kury. Jedzenie chleba kukurydzianego z wiórkami czekolady „do obrzydzenia”.
[00:07:36] Konserwy mięsne, słodycze i guma do żucia otrzymane od żołnierzy amerykańskich, pierwszy czarnoskóry człowiek widziany przez boh. Ugoszczenie Amerykanów przez mamę obiadem. Praca mamy – eleganckiej damy – na folwarku przy dojeniu krów. Boh. uczęszczała do szkoły.
[00:10:02] Strach przed wszechobecnymi Niemcami, ostrzał niemiecki w lesie podczas zbierania poziomek (zgubiony sandałek podczas ucieczki). Po wojnie namawianie Polaków we Francji do powrotu do Polski. Decyzja rodziców o powrocie do Polski, boh. miała 10 lat (1947 r.), „i okazało się, ze w Polsce nie ma nic”.
[00:11:45] Próby ucieczki ojca z Polski: złapany pod Szczecinem odsiedział pół roku w więzieniu, ponowna próba pod Wałbrzychem, pół roku w więzieniu.
[00:13:00] Najście funkcjonariuszy UB pod nieobecność rodziców, próba zgwałcenia boh. i siostry, zapamiętana wymiana zdań między ubekami [++]. Zabranie przez ubeków pięknej szafy i biurka z domu rodziców przy ul. Okrzei [w Piławie Górnej]. Fabryka torebek papierowych przy ul. Okrzei, gdzie pracowała mama.
[00:15:00] Trudne początki w polskiej szkole, nieznajomość języka. Kłótnia z siostrą przed sklepem. Nauczycielka francuskiego i biologii Domeradzka: „ty będziesz mnie uczyć francuskiego, a ja ciebie biologii”. Tęsknota za „piękną Francją”. Ukochana kotka angorska przywieziona do Polski schowana w biustonoszu mamy.
[00:17:35] Uwięzienie mamy na 2 dni za pomstowanie na Rosjan.
[00:19:14] Rozpoczęcie pracy w zakładach odzieżowych „Bobo”. Poznanie przyszłego męża, przystojnego „Francuza”, pod kioskiem z gazetami.
[00:21:08] Rodzice Waleria i Antoni Kasiakowie. Mama pojechała do Francji w 1924 r. jako 16-latka, poznanie się rodziców we Francji, założenie rodziny. Ojciec pracował w kopalni, po mobilizacji do Armii Francuskiej stacjonował w Havre. Po powrocie ukrywał się w Pont d’Ain do końca wojny, zaglądał nocą do domu. Córki kupowały mu tytoń w Belgii. Poszukiwanie ojca przez Niemców.
[00:25:47] Łagodny stosunek Niemców do mamy, „była piękna”. Okupacja niemiecka spędzona w trzech miejscowościach: Revin, Les Sables-d'Olonne, Pont d’Ain. Mama z córkami wywieziona z Revin do Les Sables-d'Olonne przez Niemców, przebywały tam ok. 2 lat.
[00:27:50] Spotkanie z ojcem w Pont d’Ain, złoty pierścionek podarowany przez ojca utopiony w fontannie.
[00:30:26] Strzelanie Niemców do boh. i siostry w lesie. Niestrzeżone przejście graniczne z Belgią oddalone 14 km od domu, wyprawy z kolegami Rene i Jean-Marie. Papierosy, masło kupowane w Belgii. Wspomnienie pięknego miasteczka nadmorskiego Les Sables-d'Olonne.
[00:35:42] Decyzja o wyjeździe do Polski, „później tak strasznie żałowali, okropnie żałowali”. Z powodu prac domowych zadawanych na wakacje we francuskiej szkole boh. i siostra wolały przyjechać do Polski.
[00:37:30] Dwudniowa droga pociągiem osobowym do Polski. Zapamiętane rewizje sanitarne w Niemczech (kot). Bele zamszu i skóry wiezione przez ojca na handel. We Francji mama pracowała w fabryce kapeluszy.
[00:40:10] Przekroczenie granicy polskiej w Międzylesiu. Pierwsze chwile w Polsce, przesiadka w kierunku Dzierżoniowa, wysiadka w Piławie Górnej. Przyznanie domku w Piławie.
[00:42:50] Zaskoczenie w Polsce: „ pierwszy raz w życiu widziałam Żydów”, sklep żydowski z Piławie, właścicielka (Bernadette Szol). Opuszczony przez Niemców domek boh.
[00:46:00] Trudne pierwsze miesiące w Piławie, trudności językowe w szkole, brak kolegów. „Kotu się bardzo spodobało”.
[00:48:40] Szkoła przy ul. Kolejowej w Piławie. Trudności z polską ortografią. „Żałuję, że wyjechałam z Francji”. Siostra ukończyła liceum w Świdnicy. Rozpoczęcie pracy w „Bobo” jako krawcowa, potem na stanowisku brakarki i modelarki. Projektowanie modeli ubranek dla dzieci. Praca w „Bobo” przez 24 lata.
[00:53:24] Wyjazd do Ścinawy, gdzie mąż otworzył prywatny zakład kamieniarski. Przyjazd do Niemczy do córki Nelly. Samobójcza śmierć syna „przez dziewczynę oczywiście”. Po śmierci córki zamieszkanie boh. w domu opieki w Niemczy.
[00:56:20] Powód zamieszkania z córką w Niemczy (Nelly Skiba). Syn Robert (ur. 1952) mieszkał w Piławie z dziewczyną, zmarł w wieku 19 lat. Córka utonęła w rzece.
[01:01:15] Po śmierci męża Janusza i córki boh. zamieszkała w domu opieki. Wnuczka Karolina (w Irlandii), wnuk Remigiusz (w Paryżu).
[01:05:00] Zatrzymanie mamy przez UB po awanturze w domu. Cela aresztu w Piławie Górnej „w lochu”. Znajomość ojca z lokalnym milicjantem.
[01:08:02] Rozmowy ojca z mamą o planowanych ucieczkach z Polski wkrótce po przyjeździe z Francji. Boh. nie znała we Francji pieców na węgiel. Nieudana ucieczka ojca przez Szczecin, list do mamy z więzienia. Okoliczności złapania ojca.
[01:11:53] Powtórna próba ucieczki przez Wałbrzych, półroczna odsiadka bez wyroku. Dezaprobata mamy wobec ucieczek ojca w 1947 r. Marzenia ojca o powrocie do Francji.
[01:14:57] Zatrudnienie ojca w kopalni w Wałbrzychu. Znajomy masarz Armata, z którym ojciec grywał w karty. „Przeklinany” przez ojca znajomy Moch, który ściągnął rodzinę do Polski.
[01:17:00] Mama pracowała w wytwórni papierowych torebek przy ul. Okrzei w Piławie. Pod koniec życia rodzice boh. mieszkali z wnuczką w Niemczy, śmierć mamy we śnie.
[01:19:20] Śmierć męża w 2017 r. Pandemia w domu opieki: „normalnie, siedzieliśmy przy telewizji”. Odwiedziny siostrzeńca Krystiana Lachawca z Dzierżoniowa raz w miesiącu.
[01:22:15] Siostra ojca mieszkała we wsi Jasionka pod Rzeszowem. „Bardzo żałuję, że jestem w Polsce”.
więcej...
mniej

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film