Lila Spała z d. Kasiak (ur. 1937, Revin, Francja) pochodzi z rodziny polskiej, osiadłej w północnej Francji. Jej ojciec pracował jako górnik, a w 1939 roku został powołany do armii francuskiej i służył w Hawrze, a po zajęciu Francji przez wojska niemieckie ukrywał się. Pani Lila z matką i siostrą Virgine zmuszone były przenieść się do miejscowości Pont d’Ain, a następnie Les Sables-d'Olonne, by po wyzwoleniu powrócić do rodzinnej miejscowości. W 1947 roku rodzina przyjechała do Polski i osiedliła się w Piławie Górnej. Pani Lila ukończyła szkołę podstawową, a w 1961 roku podjęła pracę w Zakładach Przemysłu Odzieżowego „Bobo” w Piławie Górnej, gdzie przepracowała 24 lata. Poślubiła Janusza Spałę, także reemigranta z Francji (zm. 2017), ich dwoje dzieci Robert i Nelly zginęło tragicznie. Od 2018 roku pani Lila mieszka w Domu Pomocy Społecznej w Niemczy.
[00:00:10] Ur. w 1937 r. w Revin we Francji, gdzie mieszkała z mamą i siostrą Virgine. Ojciec stacjonował w jednostce w Hawrze (Havr). Szkoła w Pont d’Ain, mama pracowała u Niemców jako sprzątaczka. Wywiezienie rodziny do zamożnego miasta Les Sables-d'Olonne nad Atlantykiem, gdzie mama była służącą „u Niemców”. Zamieszkanie w willi na brzegu Atlantyku, kamienista droga oddzielała dom od zejścia na plażę.
[00:03:29] Wywiezienie rodziny do Pont d’Ain, początek edukacji, mama znów służyła Niemcom. Wspomnienia z dzieciństwa podczas okupacji niemieckiej: piesze wyprawy do Belgii po papierosy dla ojca i gumę do żucia, zatrzymanie przez Niemców w lesie, przechodzenie pod wodospadem, przez rozebrany most, zbieranie koralików na cmentarzu [+].
[00:06:01] Pomoc Niemcowi – przytrzymanie motocykla z siostrą i kolegą. Mama dorabiała, sprzedając kury. Jedzenie chleba kukurydzianego z wiórkami czekolady „do obrzydzenia”.
[00:07:36] Konserwy mięsne, słodycze i guma do żucia otrzymane od żołnierzy amerykańskich, pierwszy czarnoskóry człowiek widziany przez boh. Ugoszczenie Amerykanów przez mamę obiadem. Praca mamy – eleganckiej damy – na folwarku przy dojeniu krów. Boh. uczęszczała do szkoły.
[00:10:02] Strach przed wszechobecnymi Niemcami, ostrzał niemiecki w lesie podczas zbierania poziomek (zgubiony sandałek podczas ucieczki). Po wojnie namawianie Polaków we Francji do powrotu do Polski. Decyzja rodziców o powrocie do Polski, boh. miała 10 lat (1947 r.), „i okazało się, ze w Polsce nie ma nic”.
[00:11:45] Próby ucieczki ojca z Polski: złapany pod Szczecinem odsiedział pół roku w więzieniu, ponowna próba pod Wałbrzychem, pół roku w więzieniu.
[00:13:00] Najście funkcjonariuszy UB pod nieobecność rodziców, próba zgwałcenia boh. i siostry, zapamiętana wymiana zdań między ubekami [++]. Zabranie przez ubeków pięknej szafy i biurka z domu rodziców przy ul. Okrzei [w Piławie Górnej]. Fabryka torebek papierowych przy ul. Okrzei, gdzie pracowała mama.
[00:15:00] Trudne początki w polskiej szkole, nieznajomość języka. Kłótnia z siostrą przed sklepem. Nauczycielka francuskiego i biologii Domeradzka: „ty będziesz mnie uczyć francuskiego, a ja ciebie biologii”. Tęsknota za „piękną Francją”. Ukochana kotka angorska przywieziona do Polski schowana w biustonoszu mamy.
[00:17:35] Uwięzienie mamy na 2 dni za pomstowanie na Rosjan.
[00:19:14] Rozpoczęcie pracy w zakładach odzieżowych „Bobo”. Poznanie przyszłego męża, przystojnego „Francuza”, pod kioskiem z gazetami.
[00:21:08] Rodzice Waleria i Antoni Kasiakowie. Mama pojechała do Francji w 1924 r. jako 16-latka, poznanie się rodziców we Francji, założenie rodziny. Ojciec pracował w kopalni, po mobilizacji do Armii Francuskiej stacjonował w Havre. Po powrocie ukrywał się w Pont d’Ain do końca wojny, zaglądał nocą do domu. Córki kupowały mu tytoń w Belgii. Poszukiwanie ojca przez Niemców.
[00:25:47] Łagodny stosunek Niemców do mamy, „była piękna”. Okupacja niemiecka spędzona w trzech miejscowościach: Revin, Les Sables-d'Olonne, Pont d’Ain. Mama z córkami wywieziona z Revin do Les Sables-d'Olonne przez Niemców, przebywały tam ok. 2 lat.
[00:27:50] Spotkanie z ojcem w Pont d’Ain, złoty pierścionek podarowany przez ojca utopiony w fontannie.
[00:30:26] Strzelanie Niemców do boh. i siostry w lesie. Niestrzeżone przejście graniczne z Belgią oddalone 14 km od domu, wyprawy z kolegami Rene i Jean-Marie. Papierosy, masło kupowane w Belgii. Wspomnienie pięknego miasteczka nadmorskiego Les Sables-d'Olonne.
[00:35:42] Decyzja o wyjeździe do Polski, „później tak strasznie żałowali, okropnie żałowali”. Z powodu prac domowych zadawanych na wakacje we francuskiej szkole boh. i siostra wolały przyjechać do Polski.
[00:37:30] Dwudniowa droga pociągiem osobowym do Polski. Zapamiętane rewizje sanitarne w Niemczech (kot). Bele zamszu i skóry wiezione przez ojca na handel. We Francji mama pracowała w fabryce kapeluszy.
[00:40:10] Przekroczenie granicy polskiej w Międzylesiu. Pierwsze chwile w Polsce, przesiadka w kierunku Dzierżoniowa, wysiadka w Piławie Górnej. Przyznanie domku w Piławie.
[00:42:50] Zaskoczenie w Polsce: „ pierwszy raz w życiu widziałam Żydów”, sklep żydowski z Piławie, właścicielka (Bernadette Szol). Opuszczony przez Niemców domek boh.
[00:46:00] Trudne pierwsze miesiące w Piławie, trudności językowe w szkole, brak kolegów. „Kotu się bardzo spodobało”.
[00:48:40] Szkoła przy ul. Kolejowej w Piławie. Trudności z polską ortografią. „Żałuję, że wyjechałam z Francji”. Siostra ukończyła liceum w Świdnicy. Rozpoczęcie pracy w „Bobo” jako krawcowa, potem na stanowisku brakarki i modelarki. Projektowanie modeli ubranek dla dzieci. Praca w „Bobo” przez 24 lata.
[00:53:24] Wyjazd do Ścinawy, gdzie mąż otworzył prywatny zakład kamieniarski. Przyjazd do Niemczy do córki Nelly. Samobójcza śmierć syna „przez dziewczynę oczywiście”. Po śmierci córki zamieszkanie boh. w domu opieki w Niemczy.
[00:56:20] Powód zamieszkania z córką w Niemczy (Nelly Skiba). Syn Robert (ur. 1952) mieszkał w Piławie z dziewczyną, zmarł w wieku 19 lat. Córka utonęła w rzece.
[01:01:15] Po śmierci męża Janusza i córki boh. zamieszkała w domu opieki. Wnuczka Karolina (w Irlandii), wnuk Remigiusz (w Paryżu).
[01:05:00] Zatrzymanie mamy przez UB po awanturze w domu. Cela aresztu w Piławie Górnej „w lochu”. Znajomość ojca z lokalnym milicjantem.
[01:08:02] Rozmowy ojca z mamą o planowanych ucieczkach z Polski wkrótce po przyjeździe z Francji. Boh. nie znała we Francji pieców na węgiel. Nieudana ucieczka ojca przez Szczecin, list do mamy z więzienia. Okoliczności złapania ojca.
[01:11:53] Powtórna próba ucieczki przez Wałbrzych, półroczna odsiadka bez wyroku. Dezaprobata mamy wobec ucieczek ojca w 1947 r. Marzenia ojca o powrocie do Francji.
[01:14:57] Zatrudnienie ojca w kopalni w Wałbrzychu. Znajomy masarz Armata, z którym ojciec grywał w karty. „Przeklinany” przez ojca znajomy Moch, który ściągnął rodzinę do Polski.
[01:17:00] Mama pracowała w wytwórni papierowych torebek przy ul. Okrzei w Piławie. Pod koniec życia rodzice boh. mieszkali z wnuczką w Niemczy, śmierć mamy we śnie.
[01:19:20] Śmierć męża w 2017 r. Pandemia w domu opieki: „normalnie, siedzieliśmy przy telewizji”. Odwiedziny siostrzeńca Krystiana Lachawca z Dzierżoniowa raz w miesiącu.
[01:22:15] Siostra ojca mieszkała we wsi Jasionka pod Rzeszowem. „Bardzo żałuję, że jestem w Polsce”.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..