Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
więcej...
mniej
[00:00:10] Boh. zaczęła się uczyć angielskiego w 1946 r. w gimnazjum. W szkole w ZSRR uczyła się francuskiego. Po wojnie ojciec uczył się angielskiego, na lekcje do niego i boh. przychodził Polak, który wrócił z Anglii – podstawy konwersacji. W szkole angielskiego uczyła pani Przeździecka, nauczycielka niezbyt dobrze radziła sobie z niezdyscyplinowaną młodzieżą gimnazjalną, która była w różnym wieku. Boh. pierwszą klasę gimnazjum skończyła w Lublinie, w Warszawie poszła do drugiej klasy. W klasie byli koledzy, którzy zaczynali naukę na kompletach. Na studiach miała lektorat z angielskiego, prof. Julian Hochfeld zadał jej zreferowanie na seminarium książki po angielsku. Po przebrnięciu przez lekturę nie miała już problemów z czytaniem w języku angielskim.
[00:05:14] Gdy pierwszy raz wyjechała do USA w 1964 r. Betty Jacob, która organizowała jej przyjazd zaproponowała, że boh. mogłaby zamieszkać z Amerykanką, która uczyła rosyjskiego na uniwersytecie. Boh. spotkała się z lektorką rosyjskiego i okazało się, że kobieta słabo mówi w tym języku, więc dalsze rozmowy odbywały się po angielsku.
[00:07:35] W czasie drugiego pobytu w Stanach w 1973 r. boh. była z córką, która uczyła się angielskiego od przedszkola. Początkowo córka miała kłopoty z językiem, ale szybko sobie poradziła. Po pierwszym semestrze nauki miała A+ z literatury angielskiej i przeszła do klasy wyżej. Pod koniec roku szkolnego córka poprawiała referaty matki. Wnuczka Katarzyna Bartoszyńska wyjechała do USA mając 3 lata, obecnie jest profesorem literatury angielskiej, tematyka jej doktoratu – nagrody. Wnuczka jest tłumaczką prac Zygmunta Baumana – współpraca z boh. Na uczelni prowadzi zajęcia z tematyki gender i jest aktywistką feministyczną.
[00:15:40] W połowie lat 70. boh. wróciła z USA z nadziejami na liberalizację stosunków w Polsce, swobodę rozwoju nauki. Nadzieje spowodowała zmiana stylu rządzenia za Gierka. Po powrocie odczuła, że oczekiwania nie są spełniane. Nastąpiło zaostrzenie kursu politycznego, choć ekipa Gierka różniła się od ekipy Gomułki większym pragmatyzmem, nie przykładano nadmiernej wagi do kwestii ideologicznych, chyba, że chodziło o wychowanie młodzieży.
[00:18:15] Na Uniwersytecie przejawem działań represyjnych było zjednoczenie organizacji młodzieżowych. Po rozpadzie Związku Młodzieży Polskiej powstała federacja Związków Młodzieży Socjalistycznej. Na uczelni oprócz ZMS działał Socjalistyczny Związek Młodzieży Studenckiej, który miał charakter zbliżony do dawnego Bratniaka. W 1976 r. uchwalono zjednoczenie wszystkich organizacji tworząc Związek Socjalistycznej Młodzieży Polskiej.
[00:20:55] Na Wydziale Filozofii i Socjologii UW istniała grupa studentów działających w Związku Młodzieży Studenckiej – odmowa przyłączenia się do ZSMP spowodowała szykany. Uczelniany komitet partyjny zaczął wywierać naciski na studentów. Działacze Związku Młodzieży Studenckiej mieli trudności z uzyskaniem stypendiów lub miejsc na studiach doktoranckich. Powstały zalążki ruchu opozycyjnego, który nasilił się w czasie dążenia do wprowadzenia poprawek w Konstytucji. Poprawki dotyczyły m.in. wprowadzenia do Konstytucji nienaruszalności sojuszu z ZSRR i zasady kierowniczej roli partii – sprzeciw środowisk inteligenckich i młodzieży. Wśród aktywnych studentów byli Andrzej Celiński, Tadeusz Szawiel, Paweł Śpiewak, Mirosława Grabowska. Byli to równocześnie wybijający się studenci i boh. ich ceniła.
[00:26:52] Uruchamiano w tym czasie projekty badawcze, na ich czele stawali znani profesorowie, członkowie partii. Kierownikami projektów zostali: prof. Jerzy Wiatr, prof. Włodzimierz Wesołowski, prof. Janusz Reykowski. Boh. współpracowała z prof. Wiatrem. Administracja gierkowska przeprowadziła reformę administracyjną. W tym czasie prowadzono badania demokracji lokalnej. Reforma doprowadziła do zmniejszenia demokracji przez wyraźny nurt centralizacyjny. Zmieniono szczeble administracji likwidując powiaty. Zwiększała się rola urzędników mianowanych. Rozdrobniono większe ośrodki zwiększając możliwość nadzoru ze strony władz. Fundusze na badania były dosyć duże, w czasie badań prowadzono wywiady, robiono opracowania statystyczne. W ramach badań pomagano osobom represjonowanym, np. Andrzejowi Celińskiemu – jego wspomnienie rozmowy z Renatą Siemieńską.
[00:33:10] Represje po protestach, które nastąpiły po wprowadzeniu zmian w Konstytucji w 1976 r. – działania cenzorskie, blokada publikacji niektórych autorów. W ramach grantów nie obowiązywała kontrola. Podziały na partyjnych i bezpartyjnych nie odbijały się na codziennej współpracy. Kierownictwo partyjne i władze w okresie gierkowskim nie były konsekwentne – aresztowania.
[00:36:40] Boh. wspierając osoby niewygodne dla władzy nie bała się. Wiedziała, że poniosłaby konsekwencje podpisania jakiegoś protestu. Przyszła do niej delegacja bezpartyjnych prosząc, by została sekretarzem organizacji wydziałowej [PZPR]. Wszystkie wnioski o zatrudnienie, awans, stypendium itd. były podpisywane przez dyrekcję, kierownika naukowego, sekretarza POP, czyli boh., oraz przewodniczącą Związku Nauczycielstwa Polskiego, tę funkcję pełniła Renata [Siemieńska]. Dzięki sprawowanym funkcjom boh. i Siemieńska mogły udzielać wsparcia różnym osobom. Boh. podpisywała rekomendacje na wyjazdy zagraniczne, np. Jadwigi Staniszkis. Niektórzy członkowie organizacji partyjnej nie cieszyli się zaufaniem środowiska. Od boh. nie wymagano bezpośredniego zaangażowania się, np. w „uniwersytety latające”.
[00:40:55] Przełomem w rozwoju opozycji były wydarzenia związane z próbą podwyżki cen w 1976 r. – wystąpienia robotników w Radomiu, Ursusie. Albin Kania miał kontakty w Ursusie i wiedziano, co się tam dzieje. Po brutalnym stłumieniu wystąpień powstał Komitet Obrony Robotników. W działalność KOR zaczęły się angażować środowiska studenckie – poparcie dla Kuronia i Michnika. Jedną z form represji był nadzór nad programami nauczania, w co przez długi czas nie ingerowano. Od wykładowców żądano pisania konspektów wykładów, tu często zapis rozmijał się z rzeczywistą treścią wykładu i trzeba było się liczyć z tym, że ktoś złoży donos. W czasach gierkowskich już się tak nie obawiano konsekwencji. Argumentowano, że studenci muszą znać literaturę światową. Jednocześnie rozwijano programy współpracy zagranicznej. Różnice polityki Gierka i Gomułki – stosunek Gierka do Breżniewa. Zagraniczne podróże Edwarda Gierka.
[00:46:35] Przy UW utworzono Ośrodek Studiów Amerykańskich, a w Indiana University w Bloomington Ośrodek Studiów Polskich. Boh. pisała pracę habilitacyjną na temat amerykańskiego charakteru narodowego. W czasie pobytu w Stanach w pierwszej połowie lat 70. brała udział w konferencjach, nawiązała różne znajomości. W Polsce brała aktywny udział w pracach Ośrodka Studiów Amerykańskich, dzięki niej na wykłady przyjechał prof. Inkeles. Współpracowano także z uczonymi brytyjskimi. Przy British Council powstał fundusz stypendialny dla Polaków w Oksfordzie. Istniała też wymiana z uczelniami niemieckimi.
[00:49:08] Władze zrezygnowały z podwyżki cen po protestach robotników – zaostrzenie sytuacji kryzysowej na rynku, trudności z zaopatrzeniem. W czasie pobytu w Stanach boh. zetknęła się z analizami kryzysów. W czasie drugiego pobytu zetknęła się z kryzysem związanym z niedostatkiem paliw – kolejki do stacji benzynowych. Boh. zainteresowała się problematyką kryzysów i pisała o różnicach kryzysów w krajach kapitalistycznych i socjalistycznych. Boh. interesowała się współczesnymi teoriami socjologicznymi. Wykładała marksistowską teorię rozwoju społecznego, Marksowi poświęcała kilka wykładów, pozostałe innym teoriom, w tym funkcjonalizmowi, strukturalizmowi, teorii racjonalnego wyboru. Stosunek do marksizmu.
[00:54:10] Boh. zainteresowała się krytyczną teorią szkoły frankfurckiej. W Polsce znane były prace poszczególnych autorów starszego pokolenia, zaangażowanych w krytykę faszyzmu i autorytaryzmu. Naukowcy starszego pokolenia wyemigrowali do Stanów i tam rozwijali swoją teorię związaną z krytyką oświecenia i pokazywaniem, że nowoczesność zrodzona z idei oświecenia w pewnym momencie przeradza się w formy patologiczne. Dążenie do panowania nad przyrodą rozwija się w dążenie do panowania nad naturą ludzką, dominację i wyzysk. Boh. zetknęła się z badaczami z drugiego pokolenia szkoły frankfurckiej, którzy byli trochę od niej starsi, dorastali w czasach hitleryzmu – ich prace w okresie powojennym, rola przywódców w buntach 1968 r. Boh. szczególnie zainteresowała się pracami Jürgena Habermasa, który początkowo szukał inspiracji w marksizmie.
[00:59:10] Boh. została powołana na stanowisko zastępcy dyrektora Instytutu Socjologii UW, dyrektorem był Witold Morawski, zastępując na tym stanowisku Włodzimierza Wesołowskiego. Morawski wyjechał do USA i boh. de facto pełniła funkcję dyrektora instytutu. W 1977 r. zaprosiła Habermasa do Polski. Starano się także podtrzymywać współpracę z uczelniami w ZSRR i NRD. Jürgen Habermas przyjechał na wykłady – wzrost zainteresowania teorią krytyczną. Wpływ Habermasa na zainteresowania naukowe boh. – analiza porównawcza przejawów tendencji kryzysowych w gospodarce, polityce. Zagadnienie kryzysu legitymizacyjnego i motywacyjnego. Te zagadnienie stały się później przedmiotem pracy profesorskiej boh. W 1978 r. obroniła pracę habilitacyjną. W połowie lat 80. złożyła pracę profesorską, tytuł otrzymała w 1991 r.
[01:08:15] Będąc wicedyrektorem Instytutu Socjologii boh. przestała pełnić funkcję sekretarza organizacji partyjnej. Zapraszano ją na zebrania komitetu uczelnianego, gdzie besztano ją za zachowania studentów socjologii, aktywnych w ruchach protestacyjnych.
[01:09:08] Gdy Witold Morawski wrócił ze Stanów, boh. zaproszono na wykłady na Uniwersytecie Indiana w Bloomington. Sytuacja tam była napięta, ponieważ wcześniej przyjechał tam prof. Kudliński z Wydziału Ekonomii UW. Na Uniwersytecie Indiana wydział ekonomii był bardzo konserwatywny i Amerykanie uznali, że nie chcą wykładów profesora, który mógłby mówić o ekonomii marksistowskiej – zakaz wykładania ze względów ideologicznych. Boh. prowadząc seminaria ze studentami zapraszała na nie Kudlińskiego, dziekanat socjologii nie miał nic przeciwko temu. Wydziały socjologii na wielu uniwersytetach amerykańskich były bardziej lewicowe niż ekonomia. [+]
[01:12:47] Boh. była w Bloomington pod koniec lat 70. Było to odmienne doświadczenie niż pobyt w Stanfordzie, który był centrum intelektualno-kulturalnym. Do Bloomington był utrudniony dojazd. Lotnisko było w Indianapolis, stamtąd do Bloomington jechano kilka godzin. Uniwersytet Indiana był ciekawym miejscem. Powstawały tam i rozwijały się interesujące ośrodki badawcze, np. centrum badań nad seksualnością Kinseya. Organizowano tam spotkania, gdzie można było poznać historię badań. W latach 70. badania kontynuowano, ale nie nadawano im rozgłosu.
[01:17:12] Dla boh. istotne znaczenie miał ośrodek badania własności społecznej prowadzony przez laureatkę nagrody Nobla [w 2009] Elinor Ostrom. Badano tam różne formy własności społecznej. Łączyło się to z badaniami odmienności racjonalności działań indywidualnych i społecznych. Odmiany własności społecznej mogą być bardzo różne. Jeden z byłych studentów boh. badał wspólne pastwiska w górach. Zwolennicy socjalizmu głosili, że własność społeczna jest lepsza od indywidualnej – zmiana poglądów boh. Inne sposoby i możliwości uspołeczniania – rozwój techniki wiązał się z innymi rodzajami zapotrzebowania i kształtowania struktury społecznej. Boh. w tamtym okresie zerwała z resztkami dogmatycznego marksizmu. Wpływ wcześniejszej pracy z prof. Hochfeldem na postrzeganie marksizmu. Konstatacja, że własność społeczna nie daje szans nieskończonego rozwoju.
[01:24:05] Boh. dostrzegała wady i zalety różnych form ustrojowych. W koncepcjach Habermasa istotną była dla niej idea wolnego dyskursu – prawo poszukiwania słuszności głoszonych twierdzeń, wykazywanie, jak nieprzestrzeganie tych zasad powoduje ograniczenia i jest szkodliwe dla rozwoju poznawczego, identyfikacji ludzi z systemami. Pod wpływem Habermasa, który zajął się problematyką rozwoju moralnego, zajęła się zbliżonymi zagadnieniami. Teoria szwajcarskiego psychologa Piageta. Boh. napisała książkę porównującą rozmaite koncepcje rozwoju moralnego.
[01:29:56] Na Uniwersytecie Indiana boh. była życzliwie traktowana. Wokół Ośrodka Studiów Polskich skupiała się grupa osób zainteresowanych Polską, przemianami ideologicznymi i gospodarczymi. Na uroczyste otwarcie ośrodka (w 1977 r.) przyjechali z Polski: Zygmunt Rybicki [rektor UW] i Aleksander Gieysztor. W ośrodku organizowano potem konferencje interdyscyplinarne – współpraca z polskimi uczelniami.
[01:34:33] Boh. miała poczucie zdobycia dużego zasobu wiedzy teoretyczno-badawczej. Po raz pierwszy używała komputerów w badaniach. W tym czasie córka była na drugim roku matematyki na UW, boh. zabrała ją na jeden semestr do Bloomington. Chodziła na zajęcia i miała dobre wyniki, ale nie chciano jej tego zaliczyć po powrocie do Warszawy. Podobnie po wcześniejszym pobycie w Stanach nie chciano jej w Polsce zaliczyć roku nauki w amerykańskiej szkole średniej. Córka musiała zdawać egzamin na uczelni. Wedle obowiązujących wtedy przepisów stopnie z uczelni amerykańskich powinny zostać przepisane.
[01:37:34] Boh. wróciła ze Stanów na stanowisko wicedyrektora Instytutu Socjologii. Były to początki „Solidarności”. Mąż odwiedził ją w Bloomington – wyjazd na Hawaje.
[01:39:12] W czasie pobytu w Bloomington boh. przeżyła śnieżną zimę, która zbiegła się ze strajkiem górników i brakami opału. Władze ogłosiły stan katastrofy, zabroniono poruszania się autami po mieście. Było to podobne doświadczenie do „zimy stulecia” w Polsce w 1979 r. Zajęcia zostały odwołane i studenci wyjechali. Boh. mieszkała w niedogrzanym domu dla pracowników naukowych. Kupiła używany samochód i pojechała z córką na wschodnie wybrzeże. Zaproszono ją na wykład do ośrodka prowadzonego przez prof. Melvina Kohna. W połowie drogi w czasie przejazdu przez Appalachy trafiła na oblodzony fragment drogi, wpadła w poślizg i samochód uderzył w barierkę – skutki wypadku. Policjant zawiózł boh. i jej córkę do szpitala, gdzie trafiły na dyżur doktora Malinowskiego, Polaka z pochodzenia. Boh. miała na brodzie osiem szwów, rany wygoiły się bez śladu. Samochód był ubezpieczony i boh. dostała kwotę, którą za niego zapłaciła. Do Bloomington wrócono autobusem.
[01:46:20] Pod koniec roku akademickiego przyjechał mąż i wyjechano na Hawaje, gdzie przeniósł się prof. Philip Jacob z żoną. Zakładano tam archiwum danych z badań władz lokalnych. Państwo Jacob wyjeżdżali latem na wschodnie wybrzeże i zostawili do dyspozycji swoje mieszkanie.
[01:47:25] Na Uniwersytecie w Bloomington boh. nie zauważyła dyskryminacji kobiet – stanowiska na uczelni. Nie było też wyraźnych ruchów feministycznych. Był klub kobiet i boh. do niego należała, organizowano spotkania kulturalne.
[01:50:22] Wrażenia po powrocie z USA do Polski. Boh. nie miała poczucia, że na zachodzie jest raj, widziała tam pewne niedostatki, mimo to powrót był szokiem. Wyraźny ruch buntu i protestu w Polsce, z którym boh. się solidaryzowała.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.