Tarnawska Wanda

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1933

10 lipca 2023, Rzeszów

2:13

Wanda Tarnawska (ur. 1958, Rzeszów), germanistka, działaczka opozycji demokratycznej w PRL. Maturę zdała w I Liceum Ogólnokształcącym im. ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie, następnie rozpoczęła studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Rzeszowie na Wydziale Humanistycznym, na kierunku filologia germańska (ukończyła w 1981 r.). W 1980 r. współzakładała Niezależne Zrzeszenie Studentów na WSP w Rzeszowie, a także Biuro Prasowe NZS oraz Centrum Informacji Akademickiej NZS przy WSP w Rzeszowie. W 1981 r. współzałożycielka i redaktorka pism NZS „Kontrapunkt” i „CIA. Centrum Informacji Akademickiej. Biuletyn Informacyjny”. W latach 1980-1981 współredaktorka tekstu postulatów rolników bieszczadzkich. Od września 1981 r. zatrudniona w Biurze Rzecznika Prasowego MKR Regionu Rzeszowskiego, asystentka, współpracowniczka biuletynu niezależnego „Solidarność Rzeszowska”. Od marca 1982 r. do 1989 r. współpracowniczka RKW „Solidarność” Rzeszów, redaktorka i maszynistka podziemnego pisma RKW „Solidarność Trwa”, kolporterka wydawnictw podziemnych. Była także społeczną pracowniczką Komitetu Pomocy Internowanym, Aresztowanym, Skazanym i Pozbawionym Pracy oraz ich Rodzinom przy klasztorze oo. bernardynów w Rzeszowie, następnie udzielała się w Diecezjalnym Zespole Charytatywno-Społecznym. W 1982 r. została zatrudniona w IV LO w Rzeszowie, następnie w latach 1982-1983 pracowała w Wojewódzkiej Bibliotece Publicznej przy tej szkole. Od 1983 r. do 1991 r. pracowała w Muzeum Okręgowym, a w latach 1986-1988 w Zespole Szkół Muzycznych. W latach 1983-1986 była współpracowniczką Pracowni Badań Regionalnych Uniwersytetu Wrocławskiego. Od 1984 r. organizatorka spotkań i wystaw w ramach duszpasterstwa ludzi pracy przy kościele Najświętszego Serca Jezusowego oraz w latach 1985-1988 Katolickich Tygodni Historycznych. Od 1985 r. do 1990 r. współtwórczyni i redaktorka serii wydawniczej „Biblioteczka Przemyska”, od 1985 r. członek Zespołu Niezależnych Historyków, działającego pod patronatem Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. W latach 1987-1989 pełniła funkcję redaktorki diecezjalnego pisma „Rola Katolicka” pod patronatem biskupa Ignacego Tokarczuka. W latach 1988-1989 współzałożycielka i redaktorka podziemnego kwartalnika społecznego „Ultimatum”. Od 1988 r. do 1992 r. działała w Diecezjalnej Radzie Kultury przy biskupie ordynariuszu przemyskim. W lutym 1989 r. była współzałożycielką KO przy RKW „Solidarność” w Rzeszowie, przekształconego w kwietniu 1989 r. w Rzeszowski KO „Solidarność”. Od października 1989 do 1991 r. współzałożycielka, z-ca redaktora naczelnego, sekretarz redakcji tygodnika społecznego „San”. W 1990 r. współzałożycielka i członek władz Oddziału Rzeszowskiego Stowarzyszenia Wspólnota Polska, od 1991 r. Stowarzyszenia Współpracy Narodów Europy Wschodniej Zbliżenie w Warszawie. W latach 1992-1993 zatrudniona w Instytucie Obywatelskim w Warszawie, w latach 1993-1994 sekretarz redakcji „Gazety Codziennej Nowiny” w Rzeszowie. W 1994 r. założyła z Andrzejem Maderą „Rocznik Wschodni”, od 2000 r. była jego wydawcą. W latach 1997-2000 członek Rady Nadzorczej Radia Rzeszów SA. Od 1997 r. współzałożycielka Instytutu Europejskich Studiów Społecznych w Rzeszowie, od 1998 r. Społecznego Komitetu Wydania Dzieł Franciszka Kotuli, współzałożycielka Klubu Dziennikarzy Europy Środkowej i Wschodniej (1999) oraz polskiej grupy MRA (międzynarodowy ruch Moral Re-Armament, obecnie Initiatives of Change). Odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi (2001), Krzyżem Wolności i Solidarności (2016), Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (2017). Źródła: Encyklopedia Solidarności (https://encysol.pl/es/encyklopedia/biogramy/19139,Tarnawska-Wanda.html – dostęp: 06.11.2023), wywiad własny.
mehr...
weniger

[00:00:10] Ur. 17 stycznia 1958 r. w Rzeszowie, rodzice „inteligencja pracująca” w WSK [Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego] Rzeszów. Dom rodzinny zbudowany przez dziadka na obrzeżach miasta, dokwaterowanie lokatorów po wojnie, wywłaszczenie dziadków, mieszkania w bloku. Narastający bunt w boh. z powodu nadużyć władzy i niesprawiedliwości.
[00:03:40] Bliska relacja boh. z dziadkiem. Zdolności inżynierskie ojca, „nielegalne” majsterkowanie w ukryciu, „prywata”.
[00:06:20] Broszura niemiecka z czasu wojny ze zdjęciami grobów katyńskich znaleziona w domu. Brak dziadka uciekł z transportu katyńskiego, zostawiając płaszcz z listami od rodziny – omyłkowe ujęcie go na liście katyńskiej. Stopniowe poznawanie wojennych losów rodziny.
[00:08:13] Ojciec Czesław, mama Weronika z domu Dworak, historia rodziny mamy, dziadek znany w okolicy Głogowa [Małopolskiego] cieśla, zamiłowanie do książek w rodzinie.
[00:10:24] Wspomnienia mamy z czasu okupacji niemieckiej – kwaterowanie żołnierzy radzieckich w domu babci, nawiązanie przez nią bliskich relacji z żołnierzami [+]. Tajemnice rodzinne z czasu wojny.
[00:12:48] Rodzice mamy Jakub i Maria, rodzice ojca: Eugeniusz i Maria. Stryjeczny dziadek, który uciekł z transportu jeńców na wschód: Karol Tarnawski. Badania etnograficzne w okolicy Brzozowa: rozmowa z artystą ludowym, przedwojennym żołnierzem, który uciekł z transportu katyńskiego, podkomendnym gen. Smorawińskiego – doprowadzenie dzięki boh. do spotkania z synem generała. [+]
[00:15:40] Wykorzystanie informacji z broszury o Katyniu do wydawnictw NZS. Wspomnienie mamy z okupacji: zabieranie młodzieży do pracy przymusowej w III Rzeszy, komisja kwalifikacyjna – mama poszła zamiast starszej siostry. [+] Dorabianie dzieci pasaniem krów u sąsiadów.
[00:19:33] Zaangażowanie rodziny w działalność opozycyjną: szwagier babci był tłumaczem Niemców i fotografem, udostępniał niejawne informacje. [+]
[00:21:34] Edukacja w szkole, przedwojenni „nauczyciele z powołaniem”, nauczycielka Brydakowa. Dom mjra Leopolda Lisa-Kuli w sąsiedztwie. Po wywłaszczeniu rodziny z domu przeprowadzka do bloku, szkoła przy ul. Marszałkowskiej.
[00:26:10] Liceum pedagogiczne z tradycjami. Wychowawca wybitny rusycysta Perdeus, bratanek legendarnego germanisty Mieczysława Perdeusa.
[00:29:00] Wycieczka „pociągiem przyjaźni polsko-radzieckiej” w nagrodę na konkurs znajomości języka rosyjskiego, wizyta w miejscowości Chatyń pod Mińskiem na Białorusi, w miejscu pamięci ofiar nazizmu. Zakłamana historia ZSRR według propagandy radzieckiej.
[00:32:06] Nakłanianie boh. do podjęcia studiów rusycystycznych w Moskwie. Wybór boh.: germanistyka na uniwersytecie w Rzeszowie. Kolega szkolny Marek Wójcik.
[00:36:57] Brak pracy po studiach, pomimo konieczności „odpracowania” 3 lat, rada kuratora oświaty: wyjście bogato za mąż. Zatrudnienie biurze prasowym regionu rzeszowskiego NSZZ „S”.
[00:39:35] Kontakty z opozycją w Krakowie, opowiadanie się wykładowców akademickich po stronie studentów w sporze z władzą – inaczej niż w Rzeszowie. W 1980 r. początek strajków, założenie niezależnej organizacji studenckiej NZS, odmowa obowiązkowej przynależności do SZSP.
[00:43:50] Obowiązkowy egzamin z ekonomii politycznej socjalizmu. Studium wojskowe – szkolenie sanitarne dla dziewcząt. Humorystyczna odpowiedź na pytanie egzaminacyjne o proces budowy socjalizmu/komunizmu. [+] Rzetelna wiedza medyczna na studium wojskowym.
[00:48:49] Początki budowania struktur NZS jesienią 1980 r., pomoc sekretarska przy pracach w regionie „S”, przepisywanie na maszynie pod matryce białkowe do ulotek. Improwizowane działania na początku „S”.
[00:51:05] Postawa rektora [Józef Lipiec] – „poparcie bez wyrażenia zgody”. Wpisanie organizacji [NZS] do rejestru przez boh., zaginięcie rejestru po latach.
[00:53:02] Reprezentacja studentów w senacie uczelni – kłopoty z wejściem przedstawicieli NZS. Walka o jawność obrad senatu, zdobycie możliwości korzystania z teleksu, trzy aparaty dla NZS. CIA – Centrum Informacji Akademickiej – przekazujące informacje między ośrodkami „S” a komórkami NZS w kraju.
[00:57:07] Projekt zmian w nauczaniu akademickim: rezygnacja z nauki ekonomii politycznej. Wywalczony udział studentów przy egzaminach wstępnych (ograniczenie korupcji), zmiana niektórych programów nauczania. Aktywizacja SZSP. Dwa strajki okupacyjne.
[00:59:00] Po wypadkach w Radomiu i Ursusie w 1976 r. publiczne potępianie „warchołów”, zebranie wszystkich pracowników WSK na stadionie, oburzenie mamy: „trzeba było być przeciw”. Opozycjonista Janusz Szkutnik, sąsiad z bloku obok, kontakt w małżeństwem Kęcików.
[01:01:39] Wybór Wojtyły na papieża: szok. Pielgrzymka w 1979 r., jeżdżenie „za papieżem” podczas kolejnych pielgrzymek, niepowtarzalna atmosfera spotkań z papieżem przy oknie na ul. Franciszkańskiej w Krakowie, poczucie wspólnoty narodowej. [++] Zaangażowanie władzy w przejęcie kontroli nad pielgrzymką. Widowiskowość papamobile.
[01:07:15] Swoboda działalności opozycyjnej studentów do czasu wprowadzenia stanu wojennego. Stała inwigilacja przez SB na uczelni, fotografowanie tablicy ogłoszeń z fragmentami satyrycznego programu radiowego „60 minut na godzinę” przez tajniaków – protesty studentów. Współpraca z SB pracowników uczelni. [+]
[01:10:40] Zainteresowanie studentów Komitetem Obrony Więzionych za Przekonania – naciski SB, wszechobecne podsłuchy telefoniczne. Przyznanie telefonu rodzinie dzięki działalności w NZS. Zastraszenia i śledzenie boh. przez SB. Przekonanie boh. o marnowaniu publicznych pieniędzy na działalność operacyjną SB.
[01:14:00] Rozwój kontaktów opozycyjnych między uczelniami: Politechnika Rzeszowska, Akademia Rolnicza, UMCS (filia rzeszowska). Aktywność Radosława Wyrzykowskiego, jeden z założycieli NZS w Rzeszowie – rodzice powstańcy warszawscy, szkolenia z konspiracji [+]. Projekt czapek studenckich na wzór przedwojennych.
[01:17:17] Utworzenie biura koordynującego przepływ informacji między uczelniami, zjazd delegacji poszczególnych uczelni. „Biuletyn CIA”. Ustanie działalności w stanie wojennym.
[01:18:48] Wyjazd do Warszawy w październiku 1980 r. – spotkanie z NZS na Politechnice Warszawskiej (Teodor Klincewicz, Agnieszka i Zbigniew Romaszewscy, Jarosław Guzy). Podróż zatłoczonym pociągiem z osobami jadącymi na przysięgę wojskową. [+]
[01:21:39] Odkłamywanie artykułu w „Nowinach” rzeszowskich, przedstawienie NZS jako bojówkarzy, oczernianie studentów z NZS. Powołanie Marka Wójcika na rzecznika prasowego NZS.
[01:24:27] 12 grudnia [1981] zakończony strajk studencki na WSP [Wyższa Szkoła Pedagogiczna], boh. zatrudniona w MKR (Międzyzakładowy Komitet Robotniczy). Przerwana rozmowa telefoniczna przed północą z dyżurującym w regionie Stanisławem Alotem, wyłączenie światła. Powrót autobusem do domu.
[01:27:45] Poinformowanie boh. o wprowadzeniu stanu wojennego przez Bożenę Gwóźdź – dokumentacja NZS i strajku zdeponowana u boh. Kryjówka boh. u sąsiadów. Po kilku dniach rewizja o 6 rano, przesłuchania na komendzie wojewódzkiej, zwolnienie boh. do domu. Spekulacje na temat internowania i nieinternowania. [+]
[01:32:12] Niepewność przyszłości, utrata pracy w regionie „S” – przy jednoczesnym nakazie pracy. Zapewnione minimum dochodów boh. przez zarząd komisaryczny. Otrzymanie pracy (pół etatu) w bibliotece wojewódzkiej dzięki protekcji Franciszka Kotuli: lokal bez ogrzewania i kanalizacji. Rozważania na temat krzyża i symboli „S” w miejscu pracy.
[01:38:24] Kłopoty z otrzymaniem dokumentów z pracy, brak możliwości otrzymania świadectwa pracy. Zdemolowanie biura zarządu Regionu Rzeszowskiego. Niezwrócone książki wypożyczone z biblioteki pedagogicznej przez Region Rzeszowski NSZZ „S” – chaos po wprowadzeniu stanu wojennego. Jajka przekazane przez rolników na święta pozostawione w biurze regionu na wiele tygodni.
[01:42:50] Zastraszanie milicjantów rzekomymi terrorystycznymi planami członków „S” („łańcuszki do duszenia milicjantów”). [+] Przechowywanie przez boh. dziecka zastraszonego sąsiada, pracownika resortu bezpieczeństwa.
[01:45:25] Rozpoczęcie działalności podziemnej, pomoc internowanym i pozbawionym pracy przy klasztorze bernardynów, działalność kulturalna w klasztorze, poparcie bp Tokarczuka. Pomoc z Zachodu – wydawanie leków dla potrzebujących przez bernardynów i paczek rzeczowych. Dogodne miejsce spotkań w klasztorze.
[01:50:17] Wykorzystywanie komitetu pomocy przez osoby postronne i nieuczciwe. Kolportaż bibuły w klasztorze, miesięcznik „Powściągliwość i Praca”. Klasztor bernardynów – punkt zborny rozmaitych inicjatyw kulturalno-historyczno-opozycyjnych. [+]
[01:53:09] Zbieranie wiadomości o losach kolegów, odkrywanie prawdy o internowanych, ukrywających się – celowe zatajanie informacji przez władze. Internowanie księży w Załężu: ks. Słowik, ks. Bełza. Pośrednictwo księży w przekazywaniu informacji. Dezorganizacja ludzi, próby strajków protestacyjnych w WSK i rzeszowskim „Dźwigu”.
[01:56:15] Rutynowe przesłuchania boh. z okazji planowanych demonstracji, rewizje nad ranem. Dane osobowe twórców ludowych w posiadaniu boh. wykorzystywanie przez SB – obawy boh. „Podejrzane” notatki do pracy magisterskiej po niemiecku.
[02:01:00] Różne metody przesłuchań przez SB: zastraszenia, negocjacje, próby zaprzyjaźnienia się. „Profilaktyczne zatrzymanie” boh. przed planowaną demonstracją 31 sierpnia 1982 r., badanie lekarskie „na dołku”, poznanie Wandy Minickiej-Wojtulskiej. Zmobilizowanie rezerwistów wojskowych do ZOMO przez manifestacjami.
[02:05:30] Przebieg pobytu w celi, przesłuchania, za ścianą przygotowywanie się zomowców do tłumienia demonstracji. Przysługujący jeden papieros na dwie godziny. Poziom wykształcenia funkcjonariuszy. [+]
[02:10:13] Przeniesienie boh. do innej celi w czasie zatrzymania w Komendzie Wojewódzkiej MO, warunki sanitarne w celi: kocioł z klapą w kącie jako toaleta.
mehr...
weniger

Bolesławski Bartosz

Bolesławski Bartosz

Instytut Pileckiego

Film