Wojno Leszek Mateusz
Leszek Mateusz Wojno (ur. 1928, Józefów k. Rogowa) wspomina wojenne losy swojego ojca, który został zmobilizowany w 1920 r. i walczył w Batalionie Kolejowym. W dalszej części wywiadu odwołuje się do historii własnego życia, wspomina wybuch II wojny światowej, pierwsze naloty na Żyrardów, wejście Niemców do miasta i wstrząs, jaki to wywołało wśród jego mieszkańców. Opowiada o przemieszczaniu się wojsk i późniejszym życiu pod okupacją niemiecką. W 1943 r. kilkunastoletni wówczas pan Leszek przystąpił do tajnej drużyny harcerskiej i przyjął pseudonim „Wrzos”. Działał w partyzantce obwodu „Bażant”, został zmobilizowany po wybuchu powstania warszawskiego. Pan Leszek wspomina bitwę pod Jaktorowem, postać Adolfa Pilcha ps. „Góra-Dolina” i wycofanie się jego powstańczego oddziału kampinoskiego w Góry Świętokrzyskie. Po wojnie pan Leszek dołączył do Konspiracyjnego Wojska Polskiego, a po jego rozbiciu w 1947 r. planował zebrać ludzi z terenu Żyrardowa, aby stworzyć struktury antykomunistyczne, jednak po amnestii koledzy zaczęli się ujawniać i nie miał z kim współtworzyć ruchu oporu. Postanowił rozpocząć konspiracyjną działalność wydawniczą i po zdobyciu środków na maszynę do pisania zaczął produkować ulotki. Na skutek zeznań kolegi na UB pan Leszek został aresztowany i przesłuchiwany przez UB. Na początku trafił do więzienia na Mokotowie, w którym dowiedział się o wykonaniu wyroku na Witoldzie Pileckim, potem został przeniesiony do więzień w Barczewie, a następnie w Sztumie. W więzieniach spotkał m.in. mjr. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora” i mecenasa Władysława Siłę-Nowickiego. Uwolniony na mocy amnestii dla więźniów politycznych 8 maja 1956 r. Miał problemy z zatrudnieniem, ale udało mu się dostać pracę na kolei. Po ukończeniu studiów pracował w ministerstwie komunikacji, gdzie osiągnął stanowisko starszego specjalisty w generalnej dyrekcji. Gdy powstała „Solidarność”, zaangażował się w jej działalność i dystrybucję prasy podziemnej. Pan Leszek wspomina też wprowadzenie stanu wojennego oraz zmuszanie jego i kolegów do podpisywania „lojalek” o dobrowolnym wystąpieniu z „Solidarności”. Wynegocjowali wykreślenie z tekstu słowa „dobrowolnie”. W 1982 r. na manifestacji pod pomnikiem poległych stoczniowców został spisany za podniesienie ręki w geście „V” podczas robienia zdjęć.
mehr...
weniger
[00:00:07] Ur. 21 września 1928 r. w Józefowie k. Rogowa na Mazowszu. Ojciec dyżurny ruchu na kolei, matka nauczycielka. Fotografia – obejmowanie stacji Piotrków Trybunalski przez polskich kolejarzy. Losy ojca: urodzony w Warszawie, całe życie związany z Piotrkowem, dom przy ul. Brzezińskiej 104, zmobilizowany w 1920 r. walczył w batalionie kolejowym, ranny w Kijowie, medal „Polska swemu obrońcy” [zdjęcia].
[00:03:30] Edukacja: cztery klasy w szkole im. Józefa Piłsudskiego w Rogowie, przeprowadzka do nowego domu w Żyrardowie. Wyprawa do Krakowa w 1937 r.: hołd przy otwartej trumnie Piłsudskiego, udział w narodowym usypywaniu na Sowińcu kopca Piłsudskiego, „Mogiła Mogił” [zdjęcia].
[00:06:13] Częste zmiany miejsca pracy ojca, stacja w Ciechocinku [zdjęcie]. Nauka w 5 klasie w Żyrardowie, działalność w harcerstwie. Wprowadzenie do „Orląt” przy związku strzeleckim przez sąsiada Kazika Tęsiorowskiego. Zbiórki w hali przy zakładach żyrardowskich, ćwiczenie musztry, strzelania [+]. Wakacje 1939 r. z bratem i kolegą w Ciechocinku: pływanie w basenie, zbieranie datków na Fundusz Obrony Narodowej, imienne podziękowanie z kancelarii prezydenta za rekordową zbiórkę – 86 zł, przedwojenne ceny karabinów. [+]
[00:13:16] Wyjazd na Podole do wuja, droga przez most w Cieszynie, zakup butów w czeskim sklepie Bata. Polsko-ukraińska wieś Latacz, fotografia z rzezi wołyńskiej w 1943 r. Kąpiele w Dniestrze. [+]
[00:16:27] Niepokój mamy, decyzja o powrocie do domu. Ostatnie popołudnie z rodzicami nad Dniestrem. Wyjazd do Buczacza, Lwowa, zwiedzanie Panoramy Racławickiej, dotarcie do domu.
[00:20:20] Przygotowania do wojny w Żyrardowie, zaklejanie okien, kopanie rowów przeciwlotniczych. Zdobywanie chleba, alarm przeciwlotniczy, wiadomość o wybuchu wojny. Relacja ojca z obrony Warszawy. Przepustka dla ojca umożliwiająca wstęp do wszystkich obiektów stacyjnych. Pierwsze bombardowanie Żyrardowa, m.in. zbiornika w gorzelni. Schron w piwnicy, sąsiadka Berenc z dziećmi.
[00:24:40] Pożar gorzelni, pospieszne przenoszenie beczek ze stężonym olejem napędowym i benzyną. Wyjazd ojca do Warszawy, przeprowadzka rodziny z ul. Barona do kamienicy przy ul. Idzikowskiego. Zabieg taktyczny Niemców: polska artyleria zablokowana w lesie przez „żywą tarczę” utworzoną z mieszkańców. Wstrząs 8 września: obce wojsko w Żyrardowie.
[00:29:25] Niedobitki z polskiego wojska podążające w stronę Warszawy. Początek bitwy nad Bzurą. Oddziały generała Wiktora Thomméego przebijające się ze Skierniewic do Warszawy. Początek okupacji niemieckiej: głód, reglamentacja chleba. Oddanie chleba przechodzącym polskim jeńcom [+]. Zgromadzenie polskich jeńców na stadionie żyrardowskim, pomoc gimnazjalistów w ucieczce m.in. płk Sosabowskiego, przedostał się do Anglii, dowodził brygadą spadochronową. Znalezienie przez boh. skrzynki nabojów.
[00:33:18] Przyjazd rannego ojca na początku października [1939]. Kolportowanie przez ojca ulotek, tajnych pism, „Rzeczpospolita” z dodatkiem „Żołnierz Polski”, „Biuletyn Informacyjny” przez całą okupację, pomaganie ojcu.
[00:35:34] Dalsza edukacja w legalnej szkole handlowej, ochrona przed wywózką do Niemiec na roboty. Powstanie wiosną 1943 w szkole handlowej tajnej drużyny harcerskiej, przysięga, pseudonim „Wrzos”. Działalność dywersyjna w drużynie: satyryczne plakaty z „Hyclerem”, dziurawienie przewodów hamulcowych w wagonach, wsypywanie żwiru do maźnic. W maju 1944 r. utworzenie 3 Plutonu Harcerskiego 7 kompanii Armii Krajowej w Żyrardowie. Obwód „Bażant” (d. powiat Błonie) [zdjęcie].
[00:39:00] Pierwsza organizacja konspiracyjna: Służba Zwycięstwu Polski – siedem kompanii w Żyrardowie, ósma w Grodzisku Mazowieckim, plutony w Mszczonowie, Błoniu, Milanówku, Brwinowie. Kilkumiesięczne szkolenie wojskowe. Inne organizacje: w Żyrardowie TAP [Tajna Armia Polska], Polska Niepodległa, założyciel inż. [Zawistowski?], we wsi Wręcza pod Żyrardowem nauczyciel Gierczak, Polkowski, ppor. Bolesław Woźniak, ok. 20 tys. członków, Związek Odbudowy Rzeczypospolitej, ppłk Bączkiewicz. Na rozkaz Sikorskiego wcielenie wszystkich organizacji niepodległościowych do AK.
[00:45:36] Po dwóch latach szkoły handlowej nauczanie domowe pod okiem korepetytora, program gimnazjum. Ausweis ogrodnika z ogródków działkowych – możliwość wychodzenia z domu.
[00:48:09] Jesienią 1944 po raz pierwszy przenoszenie broni [+]. Mobilizacja na powstanie warszawskie, rozlokowanie oddziałów na Sokólu, w Lasach Radziwiłłowskich i Żyrardowie. Plan zaatakowania koszar niemieckich w dawnym gimnazjum, odwołanie mobilizacji 5 sierpnia rozkazem płk. Jachiecia, komendanta podobwodu „Hajduki”. Radiostacja u ogrodnika Wojciechowskiego. Utworzenie oddziału leśnego. Bitwa pod Jaktorowem 29 września [1944]: złapanie przez Niemców partyzantów z „Kampinosu” w Budach Zosinych. Przedarcie się w Góry Świętokrzyskie żołnierzy z oddziału „Góry” - „Doliny” [mjr Adolf Pilch]. Szlak bojowy oddziału „Góry-Doliny”. Transportowanie rannych ułanów do pobliskiego majątku przez kolegę boh., kpt. Tadeusza Węgrowskiego.
[00:55:58] „Smutne” zakończenie bitwy, przyznanie powstańcom warszawskim praw kombatanckich przez Niemców. Oficerowie z powstania w szpitalu w Żyrardowie. Relacja uczestnika bitwy pod Jaktorowem, dwukrotne uniknięcie śmierci. Odszukiwanie przez boh. ukrytej broni, dozbrojenie oddziału.
[01:00:35] Przypadkowa strzelanina z niemieckim patrolem [+]. Postrzelenie boh. przy powrocie ze zbiórki, leczenie rany w nodze, dr Jankowski. Strach boh. przed psami żandarmów.
[01:03:51] Wyprawy kolegów po broń, aresztowanie Zdziśka Zakrzewskiego, fałszywe dokumenty, wykupiony po dwóch miesiącach. [+]
[01:08:36] Rozbicie szklanych drzwi siedziby NSDAP 14 stycznia [1945]. Wejście Rosjan do Żyrardowa, pożar roszarni, ucieczka Niemców.
[01:10:42] Historia sąsiada Nitki: w czerwcu 1942 r. złapany z tajną gazetką, osadzony na Pawiaku, powieszony przez Niemców [+]. Zamieszkanie żony Nitki z rodziną boh., liczni uciekinierzy nocujący w domu boh.
[00:13:10] Czołgi rosyjskie w Żyrardowie, fotografie rozbitego czołgu. „Trudny do przyjęcia” rozkaz gen. Okulickiego rozwiązania AK 24 stycznia. Uzbrojenie zebrane u Zdzisława Zakrzewskiego. Reakcja kolegów z oddziału na rozkaz, obawy przed represjami władz. Pułkownik Ryszard Łasica.
[01:18:15] Wyjazd kolegów na Ziemie Odzyskane, zakopanie broni. Wyjazd boh. do Wrocławia, spotkanie kolegów z oddziału, regularne wykłady, szkolenie podchorążackie KWP [Konspiracyjne Wojsko Polskie]. Stopniowe rozbijanie organizacji, wielkie aresztowania w 1946 r. Zaginięcie kolegi w drodze do sztabu w Radomsku. Pomysł założenia organizacji we Wrocławiu, powrót boh. do Żyrardowa. Amnestia 1947 r., ujawnianie się partyzantów, „nie było już z kim rozmawiać”.
[00:24:09] Rozwiązanie II Korpusu Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Zaangażowanie boh. w działalność propagandową, wydawanie pisma „Polska Niepodległa”. Historia organizacji Polska Niepodległa w czasie wojny, pod koniec okupacji siedziba w Płyćwi k. Skierniewic.
[01:27:26] Zdobywanie funduszy na działalność wydawniczą, napady rabunkowe m.in. na kasę stacji kolejowej w Milanówku [+]. Zakup we Wrocławiu maszyny do pisania, rozrzucanie ulotek w Żyrardowie. Zamówienie powielacza z szabru. Przypadkowe zatrzymanie kolegów przez milicję za posiadanie broni, wpadka grupy. [+]
[01:33:10] Zatrzymanie boh. we Wrocławiu z powodu podejrzeń o niezarejestrowanie w RKU. Torturowanie harcerki w siedzibie UB na pl. Wolności. Przewiezienie boh. do Grodziska, przebieg przesłuchania na temat broni, metody stosowane w trakcie przesłuchań: pobicia, wlewanie wody do nosa. [+]. Zniszczenie zakopanej broni w 1956 r. po wyjściu z więzienia.
[01:39:30] Próba ucieczki torturowanego kolegi z więzienia, karcer dla kolegi za planowaną ucieczkę. Komunikacja między celami przez otwory w ścianach.
[01:44:45] Przygotowania do procesu pokazowego, prowokatorka z UB, dwudniowa rozprawa pod koniec kwietnia [1947] w resursie fabrycznej, wyrok w sumie ponad 90 lat więzienia oraz utrata praw obywatelskich [wyrok: Sąd Wojewódzki w Warszawie Wydział VIII Karny]
[01:48:46] Cela „dla ciężkich wyroków” na Mokotowie, wśród skazanych: „Zapora” [mjr Hieronim Dekutowski] i mecenas [Władysław] Siła-Nowicki, ⅓ osadzonych z wyrokami śmierci, dziewięciu Ukraińców skazanych za zabicie gen. Świerczewskiego, przedwojenni ministrowie m.in. [Wacław] Kostek-Biernacki. 25 [maja 1948] wiadomość o wykonaniu wyroku na [Witoldzie] Pileckim. Tadeusz Płużański, podkomendny Pileckiego w celi boh.
[01:53:53] Szpitalne leczenie zęba, nawiązanie kontaktu z żoną Płużańskiego. Plany ucieczki oddziału „Zpapory”, zdradzone przez jednego z więźniów. Stracenie „Zapory” i jego siedmiu ludzi. Uratowanie Władysława Siły-Nowickiego przez krewną Dzierżyńskiego, ułaskawienie przez Bieruta.
[01:56:41] Przewiezienie do zakładu karnego w Barczewie. Spotkanie kolegi Zdzisława Jarosza, uciekiniera ze Skrobowa. Nauka gry w brydża, karty z chleba udające domino. [+] Od połowy 1950 r. pogorszenie warunków w Barczewie (wybuch wojny koreańskiej), zakaz otrzymywania paczek, dostępu do prasy i książek. Pogorszenie jakości jedzenia, zmniejszona norma dzienna. [++]
[02:04:45] Wigilia 1951 r. „najgorsza z możliwych”. Kary i tortury, musztra, stójki przez kilka godzin. Warunki pobytu w więzieniu lepsze dla więźniów kryminalnych niż politycznych.
[02:09:03] Nietypowe procedury w więzieniu w marcu 1953 r. Więzień przedwojenny sędzia z Płocka.
[02:11:54] Od 1951 r. do połowy 1953 r. naczelnik więzienia, Ślązak sadysta, okrutny zarówno wobec więźniów, jak i strażników, spowodował dwanaście samobójstw. Bezprawne przedłużanie kary karceru, pobicia w karcerze.
[02:16:19] Minimalne szanse powodzenia ucieczki z Barczewa. Budowa długiego korytarza do ucieczki pod spacerniakiem. Mimo obostrzonego rygoru dwie udane ucieczki więźniów kryminalnych. [++]
[02:23:39] Nietypowy dzień 4 marca [1953] na apelu, podejrzenie śmierci Stalina. Kara karceru na 48 godzin dla boh., zdrętwiałe nogi [+].
[02:25:36] Amnestia dla więźniów kryminalnych w 1952 r. Przewiezienie do Iławy: obóz pracy przy stolarni, od 1956 r. więzienie w Sztumie, poluzowanie rygorów, dostępność gazet. Wystąpienie członka PZPR o amnestię dla więźniów politycznych pod koniec kwietnia [1956]. Wyjście z więzienia 8 maja.
[02:27:50] Trudności ze znalezieniem pracy w Żyrardowie i Warszawie, zatrudnienie na kolei jako robotnik, magazynier, potem kasjer, słabe zarobki. Po ukończeniu studiów praca w ministerstwie komunikacji.
[02:30:05] Kariera w generalnej dyrekcji kolei, stanowisko starszego specjalisty. Pod koniec lat 70. odbudowa kontaktów z czasów konspiracji, kontakt z powstańcem ps. „Dziryt” [kpt Jan Gozdawa-Gołębiowski]. Wyjazdy ojca do Pustkowa, obóz „Dębica”, poligon rakiet V.
[02:33:15] Zaangażowanie boh. w NSZZ „Solidarność”, po roku złe przeczucia, zamontowanie nowych drzwi w ministerstwie, „coś było nie w porządku.” Wprowadzenie stanu wojennego 13 grudnia [1981], kordony wojska na ul. Kruczej, napierający tłum. Wywiezienie akt „S”.
[02:35:49] Wezwanie do dyrektora w ministerstwie, lojalki do podpisania, oświadczenie o dobrowolnym wystąpieniu z „Solidarności”. Negocjacje, wykreślenie słowa „dobrowolnie“. Zmuszenie przewodniczącego „S” (Aleksander Sendlak) do wyjazdu do Francji.
[02:37:40] Początek wydawania podziemnej prasy. Lucyna Szczepańska. Ucieczka Romaszewskiego w kostiumie kąpielowym. KOS, Komitet Oporu Społecznego, „Solidarność”, „Solidarność Walcząca”.
[02:23:10] Dystrybucja prasy podziemnej, podział środowiska na działaczy związkowych i niepodległościowych, niewiara w niezależną Polskę.
[02:39:36] Ważna książka ambasadora USA [Arthur Bliss Lane, „Widziałem Polskę zdradzoną”]. Manifestacja w Gdańsku w 1982 r. pod pomnikiem poległych stoczniowców, fotografie. Zatrzymanie boh. przez milicję za gest „V”, trzy arkusze akt tej sprawy z MSW otrzymane w 2009 r. od Krzysztofa Wyszkowskiego. [+]
[02:42:28] Radość po zwycięstwie „Solidarności”. Podczas pracy w ministerstwie rozgrywki piłkarskie na boisku technikum komunikacji [zdjęcia].
mehr...
weniger