Józef Maliński (ur. 1938, Gajówka Zachodnia) pochodzi z rolniczej rodziny. Mimo trudnych warunków dwunastoosobowa rodzina zdecydowała się w czasie okupacji na pomoc Żydom. Pierwszymi, których wsparli, był krawiec (nieznane nazwisko), jego żona Rachela, siostra i synek Stefanek. Żydzi mieszkali z nimi od kwietnia do lipca 1942 r., następnie - po niebezpiecznej rewizji - przenieśli się do ziemianki, gdzie rodzina Malińskich donosiła im jedzenie. W sierpniu 1942 r. zniknęli. Dopiero w 2021 roku okazało się, że krawiec i jego żona zginęli zastrzeleni we wsi Krupińskie. Wcześniej ukrywali się w domu państwa Góralów. W kwietniu 1943 r. daleka krewna rodziny Malińskich, Felicja Rostek, przyprowadziła do ich domu kobietę, która przedstawiła się jako Marysia Krawczyk. Kuzynka prosiła, aby Malińscy ukryli ją przed Niemcami. Rodzina zgodziła się, a po kilku dniach okazało się, że jest to Żydówka. Maria Krawczyk błagała o pomoc dla swojej siostry i córeczki siostry. Po długich naradach rodzice pana Józefa wyrazili zgodę. Kobiety przebywała w domu Malińskich aż do wyzwolenia i wszystkie przeżyły wojnę. Rodzice Józefa Malińskiego oraz dwie siostry (Helena Rutkowska i Regina Tańska) zostały uhonorowane tytułem Sprawiedliwych wśród Narodów Świata za pomoc udzieloną Konstantynie Rudnik, Halinie Rudnik (później Nehama Fisher) i Marysi Krawczyk. Józef Maliński po wojnie rozpoczął naukę w technikum radiowym we Wrocławiu, jednak szkoły nie ukończył. W 1959 r. rozpoczął zasadniczą służbę wojskową. Ukończył szkołę łączności w Mrągowie, został radiotelegrafistą. Po zakończeniu w 1961 r. służby zasadniczej został zawodowym wojskowym. Ukończył szkołę oficerską łączności w Zegrzu, w 1971 r. został oficerem. Był szefem łączności w I eskadrze łączności transportowej. Ze służby odszedł w 1986 r. na własną prośbę.
more...
less
[00:00:07] Ur. 7 marca 1938 r. w Gajówce, pow. węgrowski. Rodzice Anna z d. Rostek i Jan byli rolnikami. Mama pochodziła ze wsi Płatkownica nad Bugiem, ślub rodziców w 1917 r., mieszkali z dziadkami do 1932 r., przeprowadzka do Gajówki – do końca wojny, dziesięcioro dzieci. Polacy i Żydzi: zgodne życie w Gajówce.
[00:02:55] Niesnaski o ziemię z najbliższymi sąsiadami. Wspomnienie własnego chrztu w Stoczku w wieku 1,5 roku – powrót do domu bocznymi drogami z powodu bombardowania, latające samoloty, zbombardowana cegielnia we wsi. Dalsze losy rodziny podczas wojny, odkupienie przez dziadka ziemi od kolonistów niemieckich „Prusaków”, przeprowadzka rodziny do Płatkownicy.
[00:06:36] Siostra Cecylia. Zajęcie budynków gospodarczych, m.in. piwnicy, przez Niemców. Strzelanie Niemców do bocianów. Zabawa z siostrą w lesie w lejach po bombach, zbieranie łusek i nabojów. Podglądanie bocianów na dachu stodoły, upadek brata z dachu. [+]
[00:09:20] Kontakty z Żydami w Gajówce, wspólne potańcówki, bracia Zygmunt i Tadeusz przygrywali na mandolinie. Rozporządzenie niemieckie – represje wobec Żydów, obławy na wsiach, ukrywanie się Żydów w lasach.
[00:11:13] Przybycie rodziny żydowskiej do domu boh.: krawiec z żoną, siostrą i synkiem Stefankiem, zamieszkanie w letniej kuchni, potem na strychu zaadaptowanego budynku gospodarczego. Przebieg nagłej, drobiazgowej rewizji z udziałem braci Edwarda i Jana, zamiar wejścia esesmanów ukraińskich na strych w poszukiwaniu Żydów. Przebywanie w domu boh. także uciekinierów rosyjskich. [++]
[00:17:28] Częste obławy na wsiach (m.in. we wsi Topór), prawdopodobne donosy sąsiadów zazdrosnych o „żydowskie złoto”. Zbudowanie przez braci Jana i Edka schronu ziemnego dla Żydów w lesie nieopodal Księżyzny. Noszenie jedzenia tułaczom przez najmniejsze dzieci w towarzystwie psa. Opustoszała kryjówka – przekonanie rodziny o zamordowaniu Żydów.
[00:20:53] Odkrycie prawdy o losach rodziny z leśnej kryjówki w 2021 r., podczas odsłonięcia tablicy pamiątkowej: wędrówka po okolicznych wsiach (m.in. w Zieleńcu), maszyna do szycia noszona przez krawca na plecach. Znalezienie kryjówki pod podłogą domu rodziny ze wsi Krupińskie. Zastrzelenie przez Niemców podczas ucieczki Żydów, a także gospodarza, ojca Andrzeja Górala. [+]
[00:26:00] Rodzina Postków ze Stoczka [Węgrowskiego], kuzynka z Toporu zaangażowana w pomoc Żydom. Zastrzelenie pod Mrozową Wolą 9 Żydów w drodze ze Stoczka do stacji kolejowej w Sadownem, ocalała ośmioletnia dziewczynka – spotkanie z nią podczas uroczystości w 2011 r. [++]
[00:28:38] Zachowanie dzieci wobec Niemców: dwaj najstarsi bracia zaangażowani w AK, strofowanie za gadatliwość przez siostrę Jadwigę. Żołnierz radziecki w domu boh., powieszenie czapki ojca na gwoździu. Dochowanie tajemnicy przez wszystkie dzieci.
[00:33:10] Zamordowanie całej rodziny z Sadownego ukrywającej Żydówkę. Zabawa boh. z żydowskim chłopcem Stefankiem.
[00:35:13] Najprawdopodobniejsi donosiciele: bliscy sąsiedzi, ograniczanie kontaktów. Folksdojcz Gers [?] ze wsi, „człowiek porządny”, nie współpracował z Niemcami. Markowanie epidemii tyfusu, by odstraszyć Niemców. [+]
[00:39:30] Przyprowadzenie żydowskiej dziewczyny Marysi z Tłuszcza przez kuzynkę Felicję Rostek, a następnie jej siostry Heleny z dzieckiem: ocalała z obławy w Łosiewicach, przekonywanie rodziców. Pobyt Żydówek od kwietnia 1943 r. do sierpnia 1944 r. Wyjazdy siostry z żydowską dziewczyną do Warszawy na handel, konspiracyjne dożywianie mieszkańców getta. [++]
[00:45:40] Ukrycie przez mamę żydowskiego dziecka (Halinki) w piecu chlebowym podczas rewizji [++]. Kryjówka dla Żydówek w szafie w kącie pokoju – pies śledczy rozproszony przez kota.
[00:49:42] Różne kryjówki Żydów: w mieszkaniu oraz budynkach gospodarczych, w sianie, w kopcach do przechowywania ziemniaków, pomoc starszych sióstr Reginy i Jadwigi. [+]
[00:51:40] Kryjówka Żydów pod wiatą w zbombardowanej cegielni – podpalona przez Niemców. Fałszywa tożsamość żydowskich kobiet: „rodzina z Warszawy ocalona z łapanki”.
[00:54:40] Pretensje sąsiadów do ojca za przetrzymywanie Żydów, kontrole granatowej policji z folksdojczem Gersem. Żydówki mieszkały w domu z rodziną boh., ich legowiska likwidowane na dzień. Pomoc Żydówek w gospodarstwie, pasanie krów i chodzenie do kościoła z Halinką [+]. Odznaczenie siostry Reginy medalem Sprawiedliwych.
[00:59:29] Rodzice nie oczekiwali zapłaty za przechowanie od Żydówek, odruch serca mamy. Inni ukrywający się w domu boh. Żydzi.
[01:02:37] Działalność braci Tadeusza i Romana w konspiracji. Roman pomocnik maszynisty w Małkini, organizowanie żywności dla więźniów Treblinki. Akcja wysadzenia wagonów (Tadeusz i Roman). Śmierć Tadeusza po wojnie. Obrona mieszkańców Toporu przed bandytami (pomoc ojca i braci). Bracia: Zygmunt, Tadeusz, Roman, Edward, Jan.
[01:05:45] Ukrywanie się partyzantów u dziadka w Płatkownicy nad Bugiem. Zatrzymanie chłopców w lesie przez patrol niemiecki. [+]
[01:07:45] Odejście Żydówek w sierpniu 1944 r., przed przyjściem Rosjan, dalsze losy: Marysia zamieszkała w Łodzi, mąż urzędnik PRL uwłaszczał młyny, wyjechali do USA, jej siostra wyjechała z Halinką do Izraela przez RFN. Czułe pożegnanie z ocalonymi, korespondencja z Marysią. Starania o medal Sprawiedliwych dla Reginy, przyjazd Halinki o Polski w 2004 r. Odszukiwanie dokumentów żydowskich w Stoczku.
[01:13:05] Zawodowa służba wojskowa boh. w lotnictwie, odejście na własną prośbę. Kłopoty z odtworzeniem dokumentów rodzinnych (mama Halinki Konstantyna Rudnik, druga Żydówka: Maria Krawczyk). Śmierć Halinki (Nahama Fiszer). Dyskryminacja Żydów polskiego pochodzenia przez Żydów z ZSRR w Izraelu.
[01:17:12] Odznaczeni Medalem Sprawiedliwych w rodzinie boh.: wspólnie rodzice Jan i Anna Malińscy i siostra Helena Rutkowska (1997 r.) za ocalenie Marii Krawczyk, siostra Regina Tańska za pomoc Halince (Nahama Fisher).
[01:18:45] Świadomość zagrożenia rodziców z powodu ukrywania Żydów. Pominięcie rodziny boh. w książce Edwarda Kopówki o Polakach ratujących Żydów z okolic Treblinki z powodu prywatnej niechęci wójta do boh. [+]
[01:23:20] Samotna walka boh. o upamiętnienie bohaterstwa rodziny, starania w IPN o tablicę pamiątkową . Przechowujący Żydów w Drgiczu.
[01:26:30] Przejście frontu w sierpniu 1944 r., zakopywanie dobytku przez mieszkańców, ucieczka do lasu, prowizoryczna kuchnia wykopana w ziemi spowodowała ostrzał niemiecki. Powrót do domu. Spalenie Mrozowej Woli podczas walk frontowych.
[01:29:44] Żal z powodu niedocenienia rodziny i braku zainteresowania ze strony władz polskich oraz izraelskich. Wybór boh. do władz związku kombatantów.
[01:32:25] Losy rodziny po przejściu frontu i odejściu Żydów z Gajówki: śmierć brata na suchoty w 1945 r., małżeństwo najstarszej siostry z powstańcem warszawskim, brat Roman skazany na 6 lat więzienia jako „wróg Polski”, wyszedł po 3 latach rozczarowany PRL.
[01:36:20] Zazdrość sąsiadów o rzekome bogactwo rodziny. Majątek żydowskiej rodziny Haliny w Tłuszczu (rozlewnia lemoniady, krawiectwo) – mienie pożydowskie.
[01:38:30] Niedosyt uznania dla zasług rodziny. Niechęć wójta – właściciela domu na pożydowskiej działce. Boh: „robię swoje”. Upamiętnienie zabitych 50 Żydów ukrywających się w ziemiankach w lesie k. Sadownego.
[01:41:40] Historia w/w Żydów zaatakowanych granatami przez Niemców w rezerwacie Mokry Jegiel koło Sadownego, tablica pamiątkowa. Spotkanie boh. z wycieczkami Niemców, pamiątkowa tablica ufundowana w Stoczku przez Instytut Pileckiego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.