Kus Marcin cz. 2

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1870

15 marca 2023, Olsztyn

2:06

Marcin Kus (ur. 1921, Mazury) tuż przed wybuchem wojny zdał „małą maturę”. W 1941 roku został zaprzysiężonym członkiem ruchu oporu. Organizował kanał łączności pomiędzy Raniżowem a Nienadówką, brał udział w akcjach wykolejania pociągów. W 1942 roku przeżył pacyfikację wsi Mazury i dwóch okolicznych wiosek. W 1944 roku ukończył podchorążówkę AK. W styczniu 1945 został zmobilizowany do Wojska Polskiego i wysłany do Oficerskiej Szkoły Piechoty w Przemyślu. W wojsku służył aż do przejścia na emeryturę w 1977 roku, m.in. jako dowódca Berlińskiego Pułku Artylerii w Bartoszycach, a także w dowództwie wojsk rakietowych i artylerii w Olszynie.

[00:00:22] Getto w Sokołowie Małopolskim. Szkolenie podchorążych AK: sobotnio-niedzielne spotkania na plebanii ks. Bąka w Mazurach, zajęcia praktyczne (nauka strzelania, ćwiczenia ruchowe) na poligonie. Ogromny niemiecki poligon Wehrmachtu w widłach Wisłoka i Sanu, powstały po wysiedleniu ludności i częściowym zniszczeniu domostw.
[00:03:35] Umiejscowienie poligonu: Mielec-Sandomierz/Tarnobrzeg-rzeka San-rzeka Wisłok. Najbliżej Mazur poligon Luftwaffe. Nadleśnictwo niemieckie w domu ludowym (Luftwaffen Forstamt), pełnia władzy nadleśniczego. Siedziba gestapo w Górnie.
[00:06:56] Dzięki znajomości niemieckiego boh. został pod koniec wojny zatrudniony w biurze przy zakładzie leśnym.
[00:10:30] Rozkaz ewakuacji Niemców, zarekwirowanie 10 wozów do wywozu skradzionego w Mazurach mienia. Zastraszenie mieszkańców, uwięzienie w piwnicy, partyzanci AK w gotowości bojowej. Wypuszczenie uwięzionych przez niemiecką dziewczynkę, pozwolenie Niemcom na wyjazd.
[00:16:50] Napieranie na zachód armii marszałka Koniewa. Rozszabrowanie przez mieszkańców rzeczy pozostałych w budynku domu ludowego/nadleśnictwa, łącznie z oknami. Odbudowa budynku po wojnie.
[00:19:00] Niemiecki nadleśniczy, zasady pracy Polaków w nadleśnictwie. Praca boh. dla wywiadu gospodarczego i wojskowego, szef poznaniak, informacje z poligonu w Górnie, zbieranie informacji.
[00:24:35] Ćwiczenia wojskowe podchorążówki AK na niemieckim poligonie Luftwaffe, ryzyko zdemaskowania. Praca w nadleśnictwie – w biurze eksploatacji drewna, ewidencjonowanie wyrębu drzew i wysyłki do Rzeszy.
[00:28:23] Zadania w konspiracji: zbieranie danych i przesyłanie meldunków do centrali w Dzikowcu. Starosta powiatowy w podziemiu, rozkazy otrzymywane rozkazów z Dzikowca.
[00:31:44] Akcja „Burza”, „częściowe powstanie narodowe. Nawiązanie współpracy z Rosjanami oparte na umowie. Po wyjeździe Niemców pisemny rozkaz mobilizacyjny udziału w akcji – wyjazd sześciu mieszkańców wsi Mazury. Zbiórka oddziału AK w gminie Raniżów w przysiółku Poręby Wolskie, zbiórka Batalionów Chłopskich w miejscowości Stece. Zakwaterowanie w opuszczonych domach i namiotach – „miesiąc akcji „Burza”
[00:37:27] Zadanie oddziału: przeprowadzenie wojsk radzieckich za Wisłę, na przyczółek sandomierski, z ominięciem bunkrów i zasadzek niemieckich. Niski poziom Wisły. Warty AK przy urzędach publicznych, kościołach. Śmierć 10 członków oddziału, m.in. Stanisława Czułyta z Mazurów, w zasadzce podczas rozbrajania niemieckich maruderów – okoliczności akcji. Rozbrojeni Niemcy puszczani wolno.
[00:42:30] Utworzenie doraźnej kompanii gotowej maszerować na pomoc powstaniu warszawskiemu – zakaz wymarszu, powstrzymanie ofensywy pod Warszawą. Przekierowanie wojska polskiego na Zachodzie do walk w Niemczech zamiast w powstaniu warszawskim.
[00:46:25] W niedzielę 15 sierpnia [1944] uroczysty pogrzeb poległych w akcji rozbrajania Niemców z powiatu kolbuszowskiego, pomnik przy zbiorowej mogile, radziecka orkiestra wojskowa, przemówienie radzieckiego generała.
[00:48:02] Następnego ranka otoczenie obozu przez rosyjskich żołnierzy, rozkaz złożenia broni, możliwość wstąpienia do ludowego Wojska Polskiego. Odsyłanie zdemobilizowanych do domów, ucieczka części oddziałów z bronią do lasu.
[00:51:47] Powrót boh. do nauki w liceum pedagogicznym w Rzeszowie. Po ukończeniu I klasy zarządzeniem dyrektora szkoły powołanie do wojska. Zastraszany dyrektor liceum. Pożegnanie w szkole, pieniądze „na czarną godzinę” od dyrektora, księdza i koleżanek. Wymarsz ze szkoły do koszar. [+]
[00:58:34] Pierwsze chwile w koszarach: posiłek w menażce, pobieżna weryfikacja kandydatów przez komisję wojskową. Skierowanie do szkół oficerskich, podanie szkolne pisane pod dyktando oficera.
[01:03:20] Przejazd wagonami bydlęcymi ze stacji w Rzeszowie na wschód, narastający strach przed wywózką na Syberię. Wysiadka na Zasaniu w Przemyślu w lutym 1945 r., oficerska szkoła w Przemyślu przeniesiona z Riazania.
[01:09:55] Rozpoczęcie nauki. Przejazd do Dębicy na linię frontu, przemarsz górami do Krakowa, początkowa nieufność, potem pomoc mieszkańców, „nocne Polaków rozmowy”. Niezniszczone miasto, Oficerska Szkoła Piechoty i Kawalerii nr 1 w Łobzowie, koszary w poniemieckim szpitalu, pochówek zmarłych niemieckich pacjentów.
[01:14:32] Po kilku miesiącach przewiezienie pod Grunwald – pierwsza gwiazdka oficerska podporucznika piechoty i kawalerii, możliwość wyboru jednostki – Rzeszów, 30 pułk, batalion szkoleniowy 9 dywizji piechoty, szkolenie oficerów LWP.
[01:16:50] Udział 30 pułku w przesiedlaniu Ukraińców do Ukrainy i Polaków do Polski w ramach Akcji „Wisła”. Opór mieszkańców zachodniej Ukrainy (Lwów, Kołomyja, Borysław) wobec przyłączania do ZSRR – powstanie partyzantki ukraińskiej (sotnie UPA) w lasach.
[01:20:00] Przewiezienie Polaków z Kresów Wschodnich na Ziemie Zachodnie, tam również osiedlanie się żołnierzy zwolnionych po wojnie do cywila. Niebezpieczeństwo u schyłku wojny: bandy rabusiów na Ziemiach Zachodnich, resztki żołnierzy niemieckich, „bezkrólewie”, spokój w Rzeszowie.
[01:25:55] Przeprowadzenie żołnierzy do koszar powiatu Bircza. Trudne wydostanie się z uwikłania w Akcji „Wisła” – dalsze kształcenie boh. na oficera zawodowego w Inowrocławiu, „tu wygrałem”. Udział w Akcji „Wisła” przez 3 miesiące, do stycznia [1948]: wysiedlanie Ukraińców na wschód, przekraczanie granicy w Huwnikach. Działanie na polecenie UB, listy wysiedleń.
[01:30:50] Brak poważnych zatargów z UPA podczas Akcji „Wisła”, boh. młodszy od podległych mu żołnierzy, przezwisko „Synok”.
[01:32:00] Troska żołnierzy z oddziału o boh., poszukiwanie ordynansa według przedwojennych reguł. [++]
[01:36:20] Nauka w Oficerskiej Szkole Piechoty nr 3 w Inowrocławiu, zakwaterowanie w koszarach, zakaz wychodzenia do miasta, przedwojenne dowództwo, szkolenie oficerskie, mundury szyte na miarę z amerykańskiego materiału i oficerki obstalowane u szewca. Pierwsze wyjście z jednostki na defiladę 3 maja. [+]
[01:40:45] Braki w wykształceniu ogólnym, podanie do ministra obrony narodowej o możliwość uzupełnienia nauki. Odpowiedź do komendanta: „zezwalam”, kontrola dowódcy. Zdanie matury w Inowrocławiu.
[01:45:25] Napad nacjonalistów ukraińskich na Przemyśl w Boże Narodzenie 1945 r. - obrona miasta przez oddział boh. od strony miejscowości Kruhel. Spalenie Kruhelu, wycofanie się Ukraińców. Kolejność powojennych wydarzeń w życiu boh.: wyjazd do Inowrocławia w początku 1946 r., w Birczy od 16 września 1945 r.
[01:51:12] Zrzuty w powiecie kolbuszowskim na początku lipca 1944 r., umówiony sygnał muzyczny z BBC. Opis sytuacji: oznaczenie pola zrzutu poprzez płonące pęki słomy na polu we wsi, zrzucenie pakunków na spadochronach. Zbieranie pakunków z rżyska, przewiezienie furmankami.
[02:01:10] Na początku okupacji decyzja Niemców zabrania i zniszczenia ręcznych żaren, zabieranie połowy mąki z każdego przemiału we młynie, ukradkowe mielenie ziarna własnym sumptem przez mieszkańców. Zakolczykowanie zwierząt gospodarskich, obowiązkowe kontyngenty mięsne. Publiczne rozstrzeliwanie mężczyzn omijających zarządzenia [+].
mehr...
weniger

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film