Lipska-Pabirowska Lidia

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1880

20 marca 2023, Proszów

0:42

Lidia Lipska-Pabirowska z d. Lipska (ur. 1956, Kraków) jest córką uhonorowanej tytułem Sprawiedliwych Wśród Narodów Świata Marii Lipskiej i ukrywanego przez nią Jana Lipskiego. Rodzice pani Lidii poznali się w czasie okupacji w Krakowie, w 1942 roku pobrali i w obawie o życie wyjechali do Grybowa na fałszywych dokumentach na nazwisko Kowalscy. Mieszkali przy stacji kolejowej, widzieli transporty do Auschwitz. Ukrywali się tez w Kamionce Wielkiej. W 1945 roku wrócili do Krakowa, w latach 60. Rozwiedli się. Lidia Lipska-Pabirowska ukończyła technikum ogrodnicze, pracowała jako ogrodnik w Ogrodzie Botanicznym w Krakowie. W czasie stanu wojennego przeszła na rentę. Jej siostrą jest poetka Ewa Lipska.

[00:00:07] Boh. wydała 19 książek. Nazwisko Pabirowska przyjęła po mężu. Urodziła się w 1956 r. w Krakowie. Jej matka to Maria z Kąckich, ojciec przybrał personalia Jan Lipski. [boh. przekazuje prowadzącej dokumenty dot. prawdziwego nazwiska ojca i dawny podpis matki]. Rodzice brali ślub pod nazwiskiem Kowalscy.
[00:02:10] W czasie wojny matka boh. była w AK. Otrzymała rozkaz pomocy rodzinie żydowskiej, w której byli m.in. dziadkowie i ojciec boh. z siostrą. Babcia boh. uczyła rosyjskiego, dziadek był farmaceutą. Matka ukryła ich. Babcia i ojciec boh. mieli semickie rysy i matka wzięła z ukrywanym fikcyjny ślub na okres wojny. Wyjechali do Nowego Sącza, potem do Kamionki i Grybowa nad rz. Białą, gdzie zrodziła się między nimi wielka miłość. [+]
[00:03:50] W Grybowie przyszedł na świat brat boh., Sławek [ur. 1943]. Mieszkali w kurnej chacie. Matka boh. miała „szósty zmysł”, dzięki któremu nieraz udało im się uciec na czas. Podczas takich ucieczek „w zboże” widzieli pociągi z ludźmi jadące do Oświęcimia, z których zrozpaczone matki wyrzucały przez kraty niemowlęta, aby je ratować. Prawie żadne z nich nie przeżyło. Po wyzwoleniu matka boh. czuła się „pobrudzona i śmierdząca krwią tamtych dzieci”, prosiła boh., żeby „zmyła z niej ten bród”. Kiedy mieszkały w Nowej Hucie, matka na gwizd lokomotyw reagowała lękiem przed zabraniem „do gazu”. [++]
[00:05:30] Z czasem konspiracyjna działalność matki przeniosła się w głąb lasów, gdzie Niemcy bali się zapuszczać. [Boh. czyta zapiski matki dotyczące jej przedwojennych losów].
[00:06:30] Niemcy przeganiali uciekinierów z „jednego mieszkania do drugiego”. Matka z córkami dostały „okropne mieszkanie” na Dębnikach. W okolicy inteligencka młodzież organizowała walkę z okupantem. Matka chodziła [do więzienia] na Montelupich, aby przekazywać aktualne wiadomości. Zaczęły się wywózki do pracy przymusowej w Niemczech. Organizowano getto na Podgórzu i wieczorami widywało się na ulicach samotne żydowskie dzieci. Zaczęły się łapanki, aresztowania, represje i wywózki Żydów. Organizacja pomocy dla dzieci z getta.
[00:07:25] W 1941 r. matka boh. dostała pod opiekę dużą rodzinę żydowską, która uciekła ze Lwowa przed Rosjanami. Żydowskiemu ojcu matka załatwiła pracę w aptece, a jego żonie – uczenie dzieci rosyjskiego. Ich syn najbardziej „rzucał się w oczy” i musiał wyjechać. Matka załatwiła mu pracę w nowosądeckich lasach przy rąbaniu drewna, ale musiał wyjechać również stamtąd. Matka wzięła z nim ślub w 1942 r. w krakowskim Podgórzu. Ślubu udzielał im ksiądz, który już wcześniej pomógł wielu ludziom.
[00:08:05] W 1943 r. parze urodził się syn i wyjechali do Grybowa, gdzie zamieszkali przy stacji. Z ich domu słychać było wycie lokomotywy, która wiozła ludzi do obozów. Z pociągów „zrozpaczone matki wyrzucały dzieci przez okna, bo żołnierze niemieccy rozrywali je żywcem”. Trauma wojenna matki. [++]
[00:08:40] Para mieszkała też „na Skolników w kurnej chacie, gdzie były wszy i głód”. Złe warunki życia małżeństwa. Ich sytuację polepszyło dopiero pojawienie się partyzantki radzieckiej, która dała im odzież i zawiozła do Krakowa. Tam w 1945 r. przyszła na świat córka Ewa. Pomoc pana Polewki, który organizował obiady. Osamotnienie matki.
[00:09:25] Członkowie rodzin z obu stron mieli do matki żal, że narażała ich na śmierć. Z czasem starsze dzieci uznały, że bawiła się w bohaterstwo i „nie kochały jej”, zajmowały ich jedynie sprawy finansowe. Boh., trzecia córka, miała ratować małżeństwo rodziców. Charakter boh. i nadzieje pokładane przez matkę w boh.
[00:10:30] [Boh. odczytuje zapiski matki] W 1939 r. matka mieszkała z rodzicami w Katowicach. Po wybuchu wojny uciekli cała rodziną pozostawiając dobytek. Dotarli do Krakowa, gdzie osiem razy byli przez Niemców wysiedlani z mieszkań, ostatnie lokum na Podgórzu. Matka boh. miała wówczas 19 lat i groziła jej wywózka na roboty do Niemiec. Tajna organizacja załatwiła jej pracę w przedsiębiorstwie remontowym p. Sagana na ul. Jasnej. Pan Sagan ukrywał Żydów w piwnicy przy ul. Gertrudy, matka boh. nosiła im posiłki.
[00:11:35] Do domu na Podgórzu wprowadziła się rodzina z dzieckiem i młodym człowiekiem, który powiedział matce boh., że są Żydami. Był bratem matki dziecka i pracował w Siemensie jako inżynier elektryk. Z czasem przyjechali jego rodzice, państwo Lipscy, którzy uciekli z lwowskiego getta. Musieli wyprowadzić się od syna i córki (Pyszkowskiej) i matka boh. załatwiła, że Lipski (farmaceuta) zamieszkał i pracował na ul. Grabowskiego. Przyszła teściowa, mając semickie rysy, wychodziła niewiele. Z czasem dołączyła do nich siostra Lipskiej z dzieckiem i córką Iwoną Parcińską, która potem zamieszka w Izraelu. Matka boh. załatwiła im mieszkanie, a sama musiała opuścić Kraków, aby nie narażać na niebezpieczeństwo własnej rodziny.
[00:12:35] Matka boh. miała wziąć ślub kościelny z ukrywanym przez nią młodym Żydem. Nastąpiło to w kościele św. Józefa w Krakowie, z którego na fałszywych dokumentach na nazwisko Kowalski małżeństwo wyjechało do Grybowa. Tam przyszedł na świat syn Sławek. Opis życia matki boh. w Grybowie i transportów do Oświęcimia. Powtórzenie historii o wyrzucanych z pociągu żydowskich dzieciach. Matka boh. wróciła do Krakowa w styczniu 1945 r. [koniec czytania zapisków matki boh.].
[00:13:30] Rodzice ojca boh., którzy po ucieczce ze Lwowa przyjechali do Krakowa, pochodzili z ziemiaństwa. Pierwsza żona ojca zginęła w getcie lwowskim. Ojciec boh. uciekł z rodzicami do Krakowa i dzięki pomocy matki boh. on i jego rodzina przeżyli wojnę. Pan Polewka załatwił im mieszkanie na 7 piętrze w Feniksie na ul. Basztowej. W 1945 r. rodzinę zaczęło nękać UB, które próbowało zwerbować ojca do współpracy. Został uwięziony.
[00:15:00] Matka pojechała wówczas do Warszawy, gdzie natknęła się na ul. Rakowieckiej na „znanego oprawcę” żydowskiego, który aby dać jej pojęcie, co robią z zatrzymanymi, wykręcił jej obojczyk. Matka słyszała krzyki innych ofiar. Po wypuszczeniu poszła do Bieruta, który ułaskawił ojca boh. Ojciec miał już wyznaczony termin wywozu na Sybir. Naraził się UB faktem, że był Żydem i inteligentem. Matka boh. była piękną kobietą, na ul. Rakowieckiej „oprawca” powiedział, że jej małżeństwo z żydowskim arystokratą przynosi ujmę Polsce Ludowej. [+]
[00:18:30] Rodzice boh. rozstali się, kiedy miała 7 lat. Boh. uważa, że powodem rozstania był ciężar przeżyć okupacyjnych, który „był nie do uniesienia”. Ojciec boh. ożenił się ponownie i we Wrocławiu założył drugą rodzinę, boh. została z matką.
[00:19:00] Matka boh. miała 19 lat, kiedy wyszła za ojca boh. Ślub był brany na potrzeby konspiracji i para miała rozwieść się tuż po wojnie, ale do rozstania rodziców doszło dopiero w latach 60. Im matka boh. była starsza, tym trudniej było jej znosić ciężar przeżyć wojennych.
[00:20:00] Początkowo matka ukrywała swojego przyszłego męża z rodziną w Krakowie, ale bojąc się donosu przeniosła się z nim w okolice Nowego Sącza do Kamionki i Grybowa. Zamieszkali w chacie w lesie, dokąd Niemcy bali się zapuszczać, z dala od siedzib ludzkich.
[00:23:15] Mieli ze sobą zawsze ampułkę z cyjankiem potasu, byli brudni, mieli wszy, jedli pokrzywy, trawy. Synek rodziców Sławek, gdy dostał po wojnie bułkę, nie wiedział co to takiego. [+]
[00:25:00] Wyzwolenie przez radziecką partyzantkę. Rozbicie przez Rosjan band UPA grasujących w okolicy. Rosjanie pojawili się zimą na początku 1945 roku, ubrani na biało. Przynieśli rodzicom konserwy, koce i rzeczy dla dziecka. Rodzice boh. zawsze dobrze ich wspominali. Rosjanie przybyli do Krakowa mieli całe naręcza zegarków i byli agresywni, odminowywali Kraków.
[00:29:50] Rodzice zamieszkali na ul. Basztowej, gdzie [w 1945 r.] przyszła na świat ich córka Ewa. Mieszkanie mieściło się na 7 piętrze w budynku pełnym szczurów i z często niedziałającą windą. Rodzice przeprowadzili się na Osiedle Zielone w Nowej Hucie, gdzie przyszła na świat boh. Po rozwodzie rodziców, ślubie starszego brata boh. i wyprowadzce siostry, boh. z matką zamieszkały w mniejszym mieszkaniu na Osiedlu Zgody.
[00:30:45] Matka pracowała w domu kultury i prowadziła klubokawiarnię dla tzw. ciężkiej młodzieży – po poprawczakach i więzieniach. Za jej kadencji w kawiarni nigdy nie było interwencji milicji. Jeden z jej „wychowanków” pisał do mamy z więzienia kartki z życzeniami.
[00:31:50] Kiedy boh. zaczęła chorować na astmę, wyjechała z matką do Olsztyna. Mieszkał tam wuj Mieczysław Czerwiński, który swoją żonę Sabinę poznał w Oświęcimiu, zmarła po wyzwoleniu na skutek przeprowadzanych na niej eksperymentów medycznych. Wuj założył w Olsztynie teatr lalek. [++]
[00:32:30] Wuj był też dziennikarzem „Trybuny Ludu” i zabierał w delegacje boh. z matką. W Olsztynie mieszkały na ul. Grunwaldzkiej. Był to najszczęśliwszy czas we wspólnym życiu obu kobiet. Potem wróciły do Krakowa. Rodzina ojca przeżyła wojnę. Ich córka, ciocia Lusia, miała córkę Iwonkę. Bała się Polski i wysłała córkę do Izraela. Historia i kariera Iwonki.
[00:34:30] Matka boh. została uhonorowana medalem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata za sprawą inicjatywy boh. Pośmiertnie odznaczono ją również Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Kiedy instytut Jad Waszem przyznawał jej nagrodę, nie wychodziła już z domu. Uhonorowanie miało dla niej ogromne znaczenie, cieszyła się też, kiedy wyszedł tomik poezji boh. „Holokaust” ze wstępem prof. Bogusława Żurakowskiego.
[00:37:40] Obietnica złożona umierającej matce. Matka wyprowadziła z getta żydowskie dzieci i ukryła je u sióstr. Matka została uhonorowana przez instytut Yad Vashem za uratowanie ojca boh. Medal i dyplom z rąk ambasadora Izraela odebrała w jej imieniu boh. Córka jako jedyna z rodziny interesowała się działalnością matki.
[00:40:00] Kontakty boh. z ojcem, przyjaźń z jego drugą żoną i przyrodnim bratem, kontakty z własnym rodzeństwem: Sławkiem i Ewą.
[00:41:05] Tomik poezji „Holokaust”.
[00:42:00] Informacje o wojnie na Ukrainie i Słowiańsku uświadomiły boh., że jest to miejscowość narodzin jej ojca i że koło Charkowa jest grób jej pradziadków. Napisała tomik poezji o „Ukrainie toczącej się wojny”, opinie o wierszach.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film