Kiersnowski Jerzy cz. 1

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1889

30 marca 2023, Wrocław

1:59

Jerzy Kiersnowski (ur. 1923, Czemierówka k. Nowogródka) wychowywał się na Kresach w majątku Podwaryszki i w folwarku Rymszyszki. Następnie mieszkał w Wilnie, gdzie w 1941 roku ukończył gimnazjum im. Zygmunta Augusta. W tym samym roku, jeszcze podczas okupacji sowieckiej, rozpoczął działalność konspiracyjną. Po wybuchu wojny rosyjsko-niemieckiej wrócił do Podwaryszek. Pracował jako oborowy, jednocześnie coraz mocniej wiązał się z konspiracją. Pobierał nauki od zawodowych żołnierzy - m.in. Stanisława Truszkowskiego ps. „Sztremer”. Pod koniec 1943 roku wstąpił do oddziału partyzanckiego Armii Krajowej, należał do 6 kompanii 2 batalionu 77 pułku piechoty AK pod dowództwem Stanisława Maksymowicza ps. „Ruczaj”. W kwietniu 1944 został aresztowany przez Niemców, po dwutygodniowym uwięzieniu w Lidzie został wykupiony przez władze AK. Wrócił do oddziału do 2 kompanii 5 batalionu pod dowództwem Stanisława Szabuni ps. „Licho”, gdzie był dowódcą 3 drużyny. Brał udział w ataku na dzielnicę Zarzecze podczas operacji Ostra Brama. Następnie wycofał się do Puszczy Rudnickiej, rozpoczął pracę w tartaku. W styczniu 1945 został aresztowany przez NKWD, przebywał w więzieniu na Łukiszkach w Wilnie. W lutym 1945 został wywieziony do Doniecka, gdzie pracował w kopalni węgla kamiennego w Gorłowce. Zwolniony pod koniec 1945 roku. W styczniu 1946 roku wrócił z zesłania, w Brzegu nad Odrą odnalazł rodziców. Po wojnie mieszkał we Wrocławiu – w 1949 roku ukończył Wydział Rolniczy Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej. Pracował naukowo, w centrum jego badań były słodownictwo i piwowarstwo. W 1968 roku uzyskał tytuł docenta w Katedrze Technologii Rolnej i Przetwórstwa Owocowo-Warzywnego. Przez wiele lat wykładał na Wydziale Biotechnologii i Nauk o Żywności Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu (wcześniej Wyższa Szkoła Rolnicza/Akademia Rolnicza), gdzie w 1980 roku był wiceprzewodniczącym Komitetu Założycielskiego i pierwszej Komisji Uczelnianej NSZZ „Solidarność”. W stanie wojennym internowany: od 6 stycznia 1982 przebywał w Zakładzie Karnym we Wrocławiu, od 12 stycznia 1982 w Nysie, a od 2 marca do kwietnia 1982 w Darłówku.
more...
less

[00:00:08] Ur. 5 grudnia 1923 r. w majątku rodziny Czemierówka k. Nowogródka. Matka Maria dd. Haciska (majatek Haciszcze k. Baranowicz), ojciec Gustaw Kiersnowski, siostra Helena Bandurowska. Śmierć dziadka (Ryszard Konrad Kiersnowski), grób w Nowogródku. Stryj adwokat, działacz Bratniej Pomocy, ojciec rolnik z wyksztalcenia, absolwent akademii rolniczej w Moskwie, służba w artylerii armii radzieckiej. Po I wojnie w oddziale Dowbora Muśnickiego. Ostatnie lata studiów ojca w Warszawie na SGGW.
[00:05:00] Losy ojca: jednostka artylerii w Rembertowie, dowódca Jerzy Zawisza, walki przeciw armii Budionnego. Po wojnie odtwarzanie majątku w Czemierówce, praca urzędnika w Nowogródku. Przeprowadzka do stryja – ojciec był plenipotentem w majątku stryjenki Podwaryszki, pow. lidzki, woj. nowogródzkie, zamieszkanie w folwarku Rymszyszki, 4 km od Bieniakoni. Edukacja domowa, potem gimnazjum Zygmunta Augusta w Wilnie, przyjazdy ojca na niedziele.
[00:07:49] Nieprzystosowanie boh. do grupy rówieśniczej, dowcipy kolegów, zagubienie, zdobywanie z trudem pozycji w klasie. Kolega Pilecki, różne wyznania w szkole (prawosławni, mahometanie, Żydzi). Skład narodowościowy Litwy, nieodróżnialni od Polaków Litwini mówili po polsku.
[00:11:53] Uroczystości żałobne po śmierci Piłsudskiego, pomnik w szkole. Wysoki poziom nauki w gimnazjum, specjalistyczne pracownie przedmiotowe, nauka religii katolickiej. Przekonania polityczne w rodzinie: stryj narodowiec, ojciec przekonania umiarkowane, prowadził społecznie Kasę Stefczyka w Bieniakoniach, mama zwolenniczka Piłsudskiego.
[00:15:00] Rodzinne obiady z babcią, rygorystyczna kindersztuba, całowanie babci w rękę. Prawdopodobne spotkanie rtm. Pileckiego 2 maja w 1939 r., pokazy kawaleryjskie „krakusów”, zdobywanie wiadomości o Pileckim po wojnie.
[00:18:45] Przygotowywanie uczniów na wypadek wojny, przysposobienie wojskowe dla wszystkich w IV klasie gimnazjum: nauka czytania map, rysowania planów operacyjnych, bluza munduru, naramienniki z monogramem JP. Letni obóz wojskowy. Pozostanie rodziny w majątku Rymszyszki we wrześniu 1939 r., dwór projektu architekta Narębskiego. Francuska letniczka.
[00:23:21] Doświadczenia rodziców z okresu rewolucji październikowej i I wojny światowej: ucieczka na zachód, osiedlenie w Chełmnie na Pomorzu. Przejazd rodziny do Wilna ostatnią luxtorpedą z Lidy do Wilna. Oddanie przez ojca munduru i szabli leśniczemu na przechowanie, obrabowany dom w majątku. Wjazd czołgu radzieckiego do Wilna, entuzjazm „żydowskich wyrostków”. Prymitywni żołnierze radzieccy, ubogie wyposażenie. [+]
[00:28:00] Ukrywanie się ojca poza domem. Przekazanie Wilna Litwinom 27 września, żołnierze i policjanci litewscy z pałkami. Rozpędzenie polskiej uroczystości patriotycznej 11 listopada na Rossie. Przymusowa litwinizacja w szkole, zmiana nazwisk i nazw ulic. Przyłączenie Litwy do ZSRR. Rzeźbiarz Antoni Wiwulski.
[00:32:45] Komunikaty radiowe z Warszawy we wrześniu 1939, radioodbiornik w czworakach fornali. [Przedwojenna] Zbiórka funduszy na budowę okrętów wojennych, ufundowanie konia kawaleryjskiego przez uczniów gimnazjum jezuitów w Wilnie (kolega Krzysztof Czarnocki).
[00:35:45] Okupacja sowiecka w Wilnie (ul. Zakrętowa), wprowadzenie czasu wschodniego, rabunkowa gospodarka w mieście, wywożenie wyposażenia zakładów produkcyjnych, poszerzenie torów. Mieszkanie na obrzeżach Wilna, droga do szkoły 6 km. Ukrywanie się ojca przez cały czas wojny w znajomych folwarkach.
[00:40:08] Dokwaterowywanie Rosjan w mieście, rozstrzelanie brata mamy Wacława Haciskiego. Wywózka rodziny mamy do Kazachstanu, przejście z Armią Andersa do Afryki, matura w RPA, kuzyn Wiesław Haciski z Gdańska. Miasteczko Stołowicze. Żona boh. zesłana na 10 lat do wyrębu lasu w Permie.
[00:46:03] Powstanie organizacji konspiracyjnej, trzyosobowa komórka pod dowództwem Gabriela Klikowicza, początek ZWZ w czasie okupacji radzieckiej. Uzbrojeni gajowi. Współpraca armii radzieckiej i niemieckiej.
[00:51:47] Koedukacja wprowadzona do szkół przez Rosjan, pomaturalna wyprawa statkiem na plażę do Pośpieszki, widok niemieckich samolotów bombardujących Wilno. Początek okupacji niemieckiej, żołnierze na motorach, czołgi, brak żywności. Przejście części rodziny na wieś do Podwaryszek.
[00:55:24] Kolaboracja części Litwinów z hitlerowcami, sprawowanie władzy w mniejszych miejscowościach przez wojsko Povilasa Plechavičiusa w niemieckich mundurach, „Litwini, dziwni ludzie”. Wejście oddziału AK do Bieniakoni, porachunki Polaków i Litwinów. Bitwa pod Murowaną Oszmianką wileńskiego AK.
[00:58:58] Przynależność boh. do nowogródzkiego AK, 77 pp, dowódca 12-osobowej drużyny, kpt. Truszkowski, dowódca II batalionu 77 pp „Krysia”. Przypadkowe postrzelenie się por. Ruczaja, warta boh. przy grobie. [+]
[01:01:07] Po przeniesieniu na wieś początek szkolenia wojskowego przez zawodowych oficerów ukrywających się w pobliskich dworach, poznawanie różnych rodzajów broni [+]. Bibliotekarz Stefan Burchardt.
[01:04:18] Funkcjonowanie dworu i domu w czasie okupacji. Poszukiwany przez Niemców Ludwik Sempoliński ukrywał się w sąsiednim majątku, występy w domu boh., Żydówka z krzyżem na szyi udawała służącą, odgłosy egzekucji Żydów z Bieniakoni. [+]
[01:06:50] Pomaganie Żydom, wykorzystywanie Żydów przez okupanta do zwalczania Polaków. Polecenie odebrania od szewca kabur na broń, droga rowerem przez Werenowo, złapanie przez Niemców, „na szczęście to był Wehrmacht”, karabin przystawiony do głowy. [+]
[01:10:10] Przewiezienie do więzienia w Lidzie, transport ciężarówką pod eskortą żołnierzy, wypuszczenie w lesie przez Ślązaka. [++]
[01:13:40] Ukrywanie się boh. w partyzantce: dowódca 3 drużyny z rkm. Obrona Ostrej Bramy w Wilnie. Początki konspiracji podczas pracy na stanowisku oborowego w gospodarstwie: dojenie i karmienie krów. Partyzantka w VI kompanii szkoleniowej w końcu listopada 1943 r. Stopień podchorążego z cenzusem nadany po obronie Wilna.
[01:16:50] Działalność konspiracyjna przed partyzantką, nauka o uzbrojeniu, taktyce walki w polu, przygotowanie zasadzek i działań dywersyjnych. W VI kompanii szkoleniowej szkolenie rekruckie prowadzone przez zawodowego sierżanta „Kruka”. Warty nocne we wsiach, stała gotowość do akcji. [+]
[01:19:59] Opór części partyzantów wobec Rosjan w Wilnie (III kompania), w Puszczy Rudnickiej, dowódca mjr Kalenkiewicz „Kotwicz”. Konsekwentne trwanie boh. w oddziale partyzanckim po układzie jałtańskim.
[01:21:50] Różne traktowanie partyzantów AK przez mieszkańców wsi, wzrost nastrojów propolskich. Zdobycie miasteczka Ejszyszki z rąk Litwinów z wojska Plechavičiusa, oraz zapasu żywności.
[01:26:00] Organizacja zaopatrzenia oddziału w żywność, mundury letnie z płótna, kuchnia polowa. Szkolenie zakończone w Wielkanoc 1944 r. Ukrywanie się boh. po wsiach u znajomych gospodarzy po zwolnieniu z więzienia „za pierścionki mamy”. Utworzenie 5 batalionu, boh. został dowódcą drużyny.
[01:29:55] Własowcy (kawaleria ukraińska) w Podwaryszkach przeszli na stronę AK, sprawdzanie wiarygodności dowódcy (ps. „Miortwyj”) przez boh., odłączenie się pod Wilnem. [+]
[01:33:50] Kontakty z partyzantką sowiecką, łącznik por. „Szczekacz”. Trudne dowodzenie drużyną młodych wiejskich chłopców, utrzymywanie dyscypliny, zawodowy żołnierz do obsługi rkm. Pilnowanie porządku przez żandarmów z III batalionu, sąd polowy, rozstrzelanie niesubordynowanego partyzanta. [+]
[01:39:41] Przydział boh: III batalion 77 Pułk Piechoty, dowódca V batalionu: kpt. Stanisław Truszkowski „Sztremer”. Rodzinna tradycja militarna, decyzja o podjęciu „walki o Polskę” w partyzantce, wsparcie rodziców, udział ojca w I wojnie światowej (walki nad Wieprzem). Dziadek babci był generałem w wojsku rosyjskim.
[01:43:00] Przebieg akcji zaatakowania nocą Niemców w dworze w Podwaryszkach, dowódca „Licho”, udział kompanii szkolnej. Wycofywanie się Niemców z dobytkiem, postrzelenie woźnicy. Pościg wozem opancerzonym, ucieczka oddziału do lasu.
[01:49:15] Operacja „Ostra Brama”, słaba informacja wśród partyzantów. Przebieg wydarzeń na Zarzeczu. Uderzeniowy Batalion Kadrowy pod dowództwem Piaseckiego i Reiffa. [+] Otoczenie przez Sowietów, plany współpracy oddziału z Sowietami, po dwóch tygodniach wywiezienie oficerów do Kaługi, rozpad morale. Śmierć mjra „Kotwicza” pod Surkontami.
[01:55:10] Zachowanie Sowietów po zdobyciu Wilna: wezwanie dowódców, odebranie broni, aresztowanie. Ucieczka oddziału do Puszczy Rudnickiej, ostrzał z kukuruźników, kryjówka na wsi pozostałych z oddziału, nasłuch radiowy doniesień z powstania warszawskiego z Londynu.
[01:57:14] Oddziały Smiersz na tyłach frontu dokonujące czystek.
more...
less

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film