Maciejewski Sławoj

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/1879

18 marca 2023, Poznań

2:37

Sławoj Maciejewski (ur. 1936, Środa Wielkopolska) – jego ojciec w 1939 roku został aresztowany przez gestapo, a następnie zamordowany w obozie koncentracyjnym. W 1940 roku rodzinę uwięziono w obozie w Konstantynowie. We wrześniu 1943 matka została zabrana do KL Ravensbruck, a Sławoj z rodzeństwem wywieziony do obozu w Łodzi, gdzie doczekał wyzwolenia w styczniu 1945. Po wojnie ukończył studia na Akademii Medycznej w Poznaniu, przerwane dwuletnią służbą wojskową w pułku lotniczym w Poznaniu-Krzesinach. Po specjalizacji z położnictwa i ginekologii pracował w II Klinice Akademii Medycznej, później w położniczo-ginekologicznym szpitalu miejskim w Poznaniu.

[00:00:07] Pełne imię: Zdzisław Zbigniew Krystyna Danuta Sławoj Romuald. Do rozpoczęcia studiów: Romuald (Romek), potem: Sławoj. Prof. Kwaśniewski. Marzenia o specjalizacji z endokrynologii, ostateczny wybór: chirurgia dziecięca. Dwuletnia służba wojskowa w 1965 r. w Poznaniu Krzesiny, pułk lotnictwa.
[00:03:35] Zatrudnienie na oddziale położnictwa, brata w szpitalu w Koszalinie, dalsze losy: tytuł profesora nadany przez Lecha Wałęsę. Zdjęcia dzieci urodzonych dzięki zabiegom in vitro wykonywanym przez boh.
[00:06:16] 20 lipca 1936 r. w Środzie Wielkopolskiej. Fotografia z 1919 r.: powstańcy wielkopolscy na Rynku Gdańskim w Czarnkowie nad Notecią. Wspomnienia z dzieciństwa: ojciec wkładający oficerki z kolorowymi wstążkami, fryzura mamy. Wybuch wojny – bomba w Środzie Wlkp., łuna ognia, ucieczka z mamą, upadek na polu buraków cukrowych. Rodzeństwo w ochronce, siostra zakonna w kornecie.
[00:13:01] Obrazy z wczesnego dzieciństwa: słoik z żółtymi czereśniami, ciężkie obrażenia mamy podczas bombardowania, 16-letnia niania. Zajęcie domu przez esesmana. Przeprowadzka do pokoju z kuchnią w czerwcu 1940 r., biały tobołek z dobytkiem. Mama ur. w 1901 r., biegle władała niemieckim. Wspomnienie: legowisko rodziny przy białym słupie w wielkiej hali, pielęgnacja przez mamę w czasie chorowania boh. na odrę.
[00:18:50] Aresztowanie rodziny w obozie przejściowym w Konstantynowie pod Łodzią, działalność Marianny Gryni, masowe ofiary obozu. Aresztowanie ojca i brata mamy (burmistrza Środy Wlkp. 1919-39) jesienią 1939 r., zamordowanie burmistrza w Forcie VII w styczniu 1940 r.
[00:20:55] Wywiezienie ojca do obozu w Dachau, potem w Sachsenhausen pod Oranienburgiem – zamordowany fenolem w lutym 1945 r. Informacje o losach ojca od uratowanego z obozu mieszkańca Czarnkowa, Ratajczaka, zeznającego na procesie w czerwcu 1945 r. Podejrzenie boh: planowa eliminacja przez Niemców powstańców wielkopolskich z Czarnkowa uwiecznionych na fotografii z 1919 r.
[00:24:22] Rodzeństwo mamy: dwie siostry uczące się zawodu w Berlinie (kupiectwo i kapelusznictwo). Ciotka Maria Wiśniewska dd. Polska. Legenda o służbie wuja Bronisława w armii pruskiej – przewiezienie przez granicę celną w Krzyżu rozmontowanego samolotu niemieckiego pociągiem, ukrytego w stosie ziemniaków, fotografia wuja przy samolocie [+]. Fabryka kas pancernych „Tresor” przez wuja, kasa u jubilera na pl. Wolności w Poznaniu z napisem „Bernard Polski”. Ukrywanie się wuja przed Niemcami, zmiana nazwiska, zajęcie w Warszawie: rusznikarstwo. Śmierć wuja od bomby w powstaniu warszawskim.
[00:29:50] Ucieczka ze Środy Wielkopolskiej pociągiem towarowym, ranienie mamy i boh. odłamkiem, rana zagojona po wojnie. Niewiadome losy siostry i dwóch braci, niepokój boh. o los ojca.
[00:33:35] Obóz w Łodzi: koedukacyjna latryna na środku placu. Rozdzielenie rodziny: mama w Ravensbrück, czworo rodzeństwa w obozie dla dzieci i młodzieży w Litzmannstadt Ghetto. Pobyt w obozie pod opieką siostry, nauka niemieckiego. Wspomnienia obozowe Wiesławy Skibińskiej. Wakacje na zaproszenie organizacji humanitarnej Maximilian-Kolbe-Werk. Obowiązek używania języka niemieckiego w miastach Wielkopolski/Kraju Warty w czasie wojny.
[00:44:20] Wakacje w Seckach (Badenia-Wirtembergia) dla osób, które przeszły przez łódzki obóz. Uczenie niemieckiego przez mamę. Aresztowania rodzin wielodzietnych z Kraju Warty, rodzina boh. aresztowana w czerwcu 1940 r. Rozpoznawanie osób ze zdjęcia powstańców wielkopolskich.
[00:49:00] Proceder wysyłania „na zniemczenie” dzieci polskich z obozu w Radogoszczy i z Konstantynowa. Wspomnienia z obozu w Łodzi: uderzenie w twarz przez kobietę podobną do mamy, płacz podczas zmiany opatrunku na nodze w ambulatorium. Funkcjonariuszki obozu Sydonia Bayer, Genowefa Pohl (Eugenia Pol). Odkażanie rany 10-procentowym lizolem, zapalenie kości. Zalecenie amputacji nogi boh. przez chirurga Wilczyńskiego.
[00:57:20] Ciągłe oczekiwanie na powrót rodziców po wojnie, powrót mamy z Ravensbrück. Wiadomość o zbrodni katyńskiej od koleżanki Basi Derczyńskiej, odczytywanie w radiu przez Niemców nazwisk pomordowanych w Katyniu. W 1953 r. przestroga od nauczycielka historii Adamskiej, by przemilczeć zbrodnię katyńską. [+]
[01:00:55] Powrót mamy z obozu 17 maja 1945 r, śmierć po trzech dniach, akt zgonu ojca w czerwcu. Wspomnienia z obozu mieszczącego się w getcie przy ul. Przemysłowej: „patentki” – pończochy, przerabianie ubrań przez dziewczynki w obozie. Opieka rodzeństwa nad boh.: ubrania od siostry, jedzenie z paczek od brata Zbyszka. Chleb przypominający torf, różańce z chleba. [+]
[01:07:20] Najstarszy brat Zbigniew wytwarzał buty „holzpioruny”, po wojnie pracował w nadzorze chemicznym kopalni, przywileje górnicze. Spotkanie współwięźnia z obozu: dokument z wyrokiem śmierci z sądu hitlerowskiego w Szamotułach [+]. Żona boh. pulmunolog.
[01:14:25] Wspomnienie z obozu: wyrywanie zielska spośród kamieni, pozbawienie posiłku i lanie za karę. Maskowanie ubytków emalii na naczyniach ziemią, wyzwiska Niemców. Uzbrojeni w pejcze strażnicy esesmani z wilczurami. Dręczenie boh. przez auseherkę Pohl, bolesne zmiany opatrunków. Doświadczenia z obozu: ból, chłód i głód. [+]
[01:21:10] Powojenna przeprowadzka do rodzinnego domu w Czarnkowie, edukacja, kłopoty z przyjęciem do liceum – nieodpowiednie pochodzenie. Mistrz boh., członek komisji kwalifikującej. Interwencja ciotki Marii Wiśniewskiej w poznańskim kuratorium. Fikcyjny życiorys boh. utworzony z pomocą książki „Kariera Nikodema Dyzmy”, wymyślony zawód ojca: zbożowiec.
[01:24:46] Fasadowa przynależność do ZMP w liceum i na studiach, krytyka przewodniczącego uczelnianego koła ZMP Kołodziejka za brak aktywności.
[01:27:00] Apele w łódzkim obozie, sprawdzanie obecności, wynoszenie zmarłych. Umieranie dzieci po pobiciach przez strażników. Wspomnienie z obozu w Łodzi pacjentki w Poradni K: transport zwłok zmarłych wozem do przewożenia chleba. Zimno podczas apelu, okrzyki „Achtung!”. Bracia Skibińscy młodsi od boh.
[01:31:17] Wspomnienie ojca w domu, stolik z metalowymi utensyliami do palenia papierosów. Karanie dzieci w obozie: bicie, policzek od ausseherki Pohl, trudne do zniesienia emocje, „płacz był nieustannie”, ukrywany przed Niemcami. Wsparcie rodzeństwa [++]. Od wiosny do jesieni praca dziewcząt w gospodarstwie rolnym w Dzierżążnie Wielkim, zachowana dokumentacja.
[01:37:08] Wiesława Skibińska z obozu łódzkiego przy ul. Przemysłowej, poznana na wakacjach organizowanych przez Elisabeth Erb. Współpraca boh. z organizacją Maximilian-Kolbe-Werk. Przyjęcie u burmistrza Seckach w 1987 r. odszukiwanie wspólnych przeżyć.
[01:41:58] Wyzwolenie obozu 19 stycznia [1945], przygarnięcie boh. przez nieznaną łódzką rodzinę. Odszukiwanie krewnych przez PCK. Droga ze Środy Wlkp. do Czarnkowa. Mgliste wspomnienia: gazowa lampka „pończoszka”, planowanie pogrzebu boh. przez „jakieś panie”. Siostry Derczyńskie: Maria, Zofia, Barbara, Hania, śmierć Hani na dyfteryt.
[01:46:05] W Środzie Wlkp. opieka znajomych rodziców nad boh. Rosyjscy żołnierze w mieszkaniu rodziny, powrót gosposi „cioci”, dobytek rodziców przechowany przez gosposię w metalowej skrzyni na działce. Ogromny stół po rodzicach przewożony samochodem po rozchybotanym moście.
[01:50:24] Losy rodzeństwa po wyzwoleniu obozu 19 stycznia. Przejazd do Środy Wlkp. przez Poznań, opieka znajomych rodziców Derczyńskich. Hałaśliwi Rosjanie w mieszkaniu, wyniesienie skórzanej kanapy i foteli z pokoju „męskiego”. Zamieszkanie dzieci w mieszkaniu, opieka cioci Marii Wiśniewskiej.
[01:55:50] Zupa wigilijna przygotowywana przez ciocię. Niezagojona rana nogi boh., powrót schorowanej mamy, nazajutrz wywiezienie mamy wozem, jej śmierć, pogrzeb. Po latach przeniesienie mamy do grobowca rodzinnego. Tęsknota za mamą: piękną, wysoką, opiekuńczą, dystans do ojca, oddzielne posiłki przed wojną. Ojciec był dyrektorem huty szkła – kolorowe kryształy. Odziedziczenie części huty dzięki wujowi Bernardowi. Comiesięczne dywidendy, dobrobyt po wojnie, nagłe, bezprawne upaństwowienie fabryki. [+]
[02:03:53] Stały brak mamy w czasie rozłąki, stopniowe przyzwyczajenie do sytuacji. Ojciec obecny-nieobecny. Przedwojenny sklep kolonialny (cukierki w czerwonej folii) zarządzany przez mamę, opieka niani i siostry. [+]
[02:05:42] Unikanie wspominania obozu. Historia brata Zdzisława: wybryk antystalinowski w noc sylwestrową, aresztowanie i relegowanie z Czarnkowa, zamieszkanie w Katowicach, nauka w liceum w Mikołowie, matura w Opolu. Kolega brata Radek Szymański wcielony do wojska – w kopalni uranu, potem w chórze Wojska Polskiego. Drugi brat pod opieką adwokata w Katowicach. Siostra: nakaz pracy w Gorzowie.
[02:11:46] Rozstanie z mamą w obozie w Konstantynowie, przewiezienie boh. do Łodzi [+]. Rana mamy z 1939 r. na piersi i pośladkach odniesiona podczas ochraniania boh. na polu buraków, uszkodzenie zastawek serca poprzez infekcję z rany, śmierć w wyniku stenozy zastawek mitralnych.
[02:17:06] Moment wypędzenia rodziny nocą w 1940 r., odwiezienie do Konstantynowa pod Łodzią wagonem bydlęcym. Pobyt w Konstantynowie od lata 1940 r. do września 1943 r. Obóz w Łodzi działał od 1942 r.
[02:20:10] Latryna zapamiętana z obozu w Łodzi. Zaradne rodzeństwo w obozie. Trauma wojenna, „po wojnie każdego Niemca bym zabił”, propaganda antyniemiecka w prasie. Zmiana postawy, wyjazdy na zakupy do NRD, nieoczekiwane przypomnienie sobie jęz. niemieckiego [+]. Obecna ocena stosunków polsko-niemieckich. Burmistrz Seckach Ekkehardt Brand, budowanie przyjaznych relacji.
[02:28:32] Powojenna trauma: reakcje na odgłos gwiżdżącej lokomotywy, sny o uciekaniu przed Niemcem. Drżące ręce – ograniczenia w wykonywaniu zawodu. [+]
[02:31:08] Trudne objaśnianie wojny młodym pokoleniom, obwieszczenia niemieckie ze spisem straconych osób. [+] Niezrozumienie realiów obozowych, książka „Opowiem ci o wojnie”, wspomnienie dziecka pracownicy poczty ukradzionego z wózka na ulicy Głogowskiej. Dziecko odnalezione w Berlinie po wojnie, gnębiony w Poznaniu przez rówieśników.
więcej...
mniej

Grygiel Małgorzata

Miziołek Michał

Instytut Pileckiego

Film