Aleksandra Jasińska-Kania (ur. 1932, Moskwa), córka działaczki komunistycznej i społeczniczki Małgorzaty Fornalskiej oraz Bolesława Bieruta. Pochodzi z rodziny zaangażowanej w międzynarodową działalność komunistyczną, nielegalną w międzywojennej Polsce. Oboje rodzice byli wielokrotnie aresztowani i więzieni. Wychowywała ją babcia Marcjanna Fornalska. Aleksandra Jasińska-Kania opowiada historię swojego imienia i nazwiska, losy rodziny matki ukształtowane przez wiejską biedę po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i niezgodę na nią. Opisuje swoje życie w przedwojennej Moskwie, nieliczne momenty spędzone z rodzicami, dwa pobyty w Międzynarodowym Domu Dziecka w Iwanowie. Wspomina wychowanków, dzieci komunistów z całego świata. Opowiada o pobycie z matką i babcią w Białymstoku, z którego musiały pośpiesznie uciekać w dniu inwazji Niemiec na ZSRR 22 czerwca 1941 r. Wspomina powrót do Polski w sierpniu 1944, krótki pobyt w Lublinie, gdzie rozpoczęła naukę w polskiej szkole, przeprowadzkę do odbudowującej się Warszawy i edukację w liceum im. Reytana. Po maturze, za namową ojca, rozpoczęła studia socjologiczne na Uniwersytecie Warszawskim.
mehr...
weniger
[00:00:10] Boh. skończyła pisać doktorat w 1966 r., a broniła się na początku 1967 r. W tym czasie na Uniwersytecie Warszawskim na wydziale filozoficzno-socjologicznym narastały napięcia ideologiczno-polityczne, które doprowadziły do rozwiązania wydziału i utraty wielu przyjaciół, którzy musieli wyjechać z kraju. Boh. prowadziła zajęcia ze studentami i dyskutowała z nimi o problematyce, którą zajmowała się w doktoracie, a która zaczęły ujawniać się w życiu społecznym i doprowadziła do wydarzeń Marca 1968 – współczesne analizy. Dla boh. był to bunt studentów, dwa lata wcześniej była w USA, gdzie także narastała fala sprzeciwu – różnice buntu w krajach zachodnich i Polsce.
[00:05:25] Boh. prowadziła zajęcia ze studentami socjologii i filozofii, w roczniku byli zdolni studenci. W 1957 na jej zajęcia chodzili m.in. Jadwiga Staniszkis, Jakub Karpiński, Zagórski, Adam Przeworski, w marcu [1968] byli asystentami lub doktorantami. W 1968 w grupie studentów byli Marcin Król, Barbara Toruńczyk, Janusz Korwin-Mikke – aktywny na zajęciach. Studenci angażowali się w różne inicjatywy, spotkania dyskusyjne – reakcje władz partyjnych, rola Zenona Kliszko. Represje wobec aktywnych studentów.
[00:10:30] W 1965 r., gdy boh. była w USA, ukazał się „List otwarty do partii” Kuronia i Modzelewskiego. Gdy wróciła, Kuroń i Modzelewski byli aresztowani i skazani na trzy lata więzienia. Michnik przyznał się do przesłania raportu na zachód. Na wydziale socjologii aktywni byli Staniszkis, Karpiński, Teresa Bogucka – wezwania na komisję dyscyplinarną. Oskarżeni o działalność wywrotową mieli prawo do powołania obrońców spośród pracowników naukowych. Powoływano boh. i Zygmunta Baumana, ale jej nigdy nie wezwano przed komisję. Boh. powołano m.in. w sprawie Tejkowskiego.
[00:15:45] W 1967 r. czuło się narastające napięcie polityczne. W 10 rocznicę Października, w 1966 r., odbyło się zebranie, na którym z referatami wystąpili Kołakowski i Pomian, nawiązując do wydarzeń sprzed dekady i zarzucając kierownictwu partii, że zawiodło nadzieje związane z przemianami. Na zebraniu całej uniwersyteckiej organizacji partyjnej, na którym byli też Kliszko i Werblan, wysunięto zarzuty wobec Kołakowskiego i Pomiana oraz środowiska socjologów i filozofów – oskarżenia o rewizjonizm i podżeganie do przeciwstawiania się ustrojowi. Większość obecnych broniła Kołakowskiego i Pomiana, ale wyrzucono ich z partii decyzją wyższych władz uniwersyteckich.
[00:18:30] W 1967 r. miała miejsce wojna izraelsko-arabska, którą wykorzystano do bezpośrednich ataków na osoby pochodzenia żydowskiego. Zarzucano im syjonizm, w Wyższej Szkole Nauk Społecznych przy KC PZPR domagano się podpisania potępienia działań Izraela. Osoby narodowości żydowskiej, które nie podpisały protestu antysyjonistycznego, wyrzucano z pracy. Albin Kania, mąż boh., odmówił udziału w głosowaniu za wykluczeniem z partii Sabiny Lewi i Stefanii Iwińskiej, które nie podpisały protestu. Z Albinem Kanią nie przedłużono umowy o pracę w 1968 r [+]. Niektórzy pisali listy do Gomułki, Jabłońskiego, zwracając uwagę na trudne sytuacje, w jakich się znaleźli na skutek aresztowań bliskich, utraty pracy. Boh. przeczytała w artykule Jana Józefa Lipskiego, że październik [marzec] 1968 określił jego postawę życiową. Także dla boh. marzec 1968 był cezurą, która zmusiła ją do dokonania wyboru działalności. Boh. już wcześniej odmówiła pracy w aparacie partyjnym wybierając Uniwersytet.
[00:25:00] W 1967 r. narastało napięcie, a wybuch nastąpił w 1968 r. Zygmunt Bauman i jego żona Janina oddali legitymacje partyjne. Bauman zapytał boh., czy nie czuje, że zbankrutowała, ponieważ on tak postrzegał swoją sytuację. Boh. była zawiedziona w swoich oczekiwaniach, jej przynależność do partii stała pod znakiem zapytania. Obrona przed oskarżeniami o rewizjonizm. Dyskurs w obronie protestujących studentów prowadzony był w języku narzuconym przez kierownictwo partyjne. Boh. była rewizjonistką, jeśli zdefiniować to pojęcie jako odrzucenie linii aktualnego kierownictwa partii.
[00:30:10] Do marcowego wybuchu doprowadziło zdjęcie „Dziadów” w reżyserii Kazimierza Dejmka, któremu nie pozwolono zamieścić ogłoszenia o przerwie w wystawianiu przedstawienia. Studenci demonstrujący koło pomnika Mickiewicza zostali zatrzymani i przesłuchiwani, oskarżano ich, podobnie jak spektakl, o działanie na szkodę przyjaźni polsko-radzieckiej. Boh. widziała przedstawienie „Dziadów”, w którym grał Ignacy Gogolewski. Na premierze była z ojcem, w loży siedziała także Maria Dąbrowska. Rozważania nad kwestią interpretacji. Do wiadomości publicznej podano, że z powodu przedstawienia protest złożyła Ambasada Radziecka. Dejmek zaś twierdził, że dostał z Moskwy zaproszenie do wystawienia tam „Dziadów”.
[00:34:05] Z powodu represji nastąpiła stopniowa eskalacja buntu studenckiego – decyzja o zwołaniu wiecu na UW 8 marca, ogłoszenie strajku. 3 marca ogłoszono, że Michnik i Szlajfer zostali relegowani z uczelni przez ministra. Socjologia i Filozofia mieściły się na Krakowskim Przedmieściu przy Traugutta, przez okna obserwowano zgromadzenie studentów. Rektor przyjął delegację studencką, która wysunęła żądania. W pewnym momencie zamknięto bramę, przyjechały autobusy z tzw. aktywem robotniczym – bicie pałkami i aresztowania wychodzących studentów. Zajęcia się nie odbywały, ale spotykano się i dyskutowano – wzburzenie i świadomość prowokacji – pochód studentów pod siedzibę KC PZPR. Na widok milicjantów z pałkami tłum skandował „Gestapo!”. Boh. była przekonana, że studenci mają rację, ale widziała, że brak szans na porozumienie. Odpowiedzią władz była przemoc. [+]
[00:41:30] Na zebraniach partyjnych potępiano profesorów, którzy podżegali studentów. Boh. była na zebraniu organizacji partyjnej, na którym wysunięto wniosek o usunięcie z partii Baumana, który wcześniej oddał legitymację, Marii Hirszowicz i Stefana Morawskiego. Wiedziano o decyzji usunięcia z pracy na UW Kołakowskiego, Baczki, Baumana, Morawskiego, Hirszowicz i Brusa. Boh. wraz z grupą innych pracowników wstrzymała się od głosu. W tym czasie do organizacji partyjnej socjologów i filozofów dołączono pracowników nowo utworzonych nauk politycznych – podziały postaw. Prof. Dobrosielski był w grupie popierającej kierownictwo partii i potępiającej rewizjonistów – pojęcie uchwały o wykluczeniu kolegów. W grupie, która nie głosowała, byli prof. Nina Assorodobraj-Kula, Władysław Krajewski, Witold Morawski – zawieszenie w prawach członków partii.
[00:47:22] W kwietniu [1968] rozwiązano Wydział Filozofii i Socjologii. Studenci mieli ubiegać się o ponowne przyjęcie, pracowników naukowych miano poddać weryfikacji. Boh. zawiadomiono, że umowa o pracę nie zostanie z nią przedłużona. W tym czasie mąż także nie miał pracy – sytuacja życiowa. Zygmunt Bauman postanowił wraz z rodziną wyjechać – młodsze córki zaczęto prześladować w szkole. Aresztowano Leona Sfarda, chłopaka Anny Bauman, studentki pierwszego roku fizyki. Baumanowie wyjechali bez pożegnania. Pojechali samochodem do Austrii i przez jakiś czas byli w obozie przejściowym. Wyjeżdżając oddali polskie paszporty i dano im dokumenty umożliwiające podróż w jedną stronę. [+]
[00:52:00] Wielu przyjaciół boh. zdecydowało się na wyjazd. Boh. po pobycie w USA wiedziała, że nie chce wyjeżdżać z Polski. Rozważała pracę tłumaczki, ale chciała kontynuować pracę na UW. Rektor Rybicki wezwał ją i powiedział, że może anulować wymówienie przez wzgląd na ojca, który go uratował, gdy aresztowano go po wojnie za przynależność do organizacji podziemnej. Ojciec ułaskawił go, a potem zatrudnił w kancelarii prezydenta. Warunek postawiony boh. – świadomość zaangażowania niektórych studentów i znajomych w działania opozycji. Matka angażując się w działania nielegalne zostawiła boh. pod opieką babci. Ciotka Fornalska była przerażona wydarzeniami [marcowymi 1968].
[00:59:00] Boh., Władysława Krajewskiego, wnuka Warskiego, i prof. Assorodobraj-Kulę wezwano na Komisję Kontroli Partyjnej. Prof. Assorodobraj-Kula była przed komisją krótko i została wyrzucona z partii. Krajewski był długo i wyszedł podminowany, mówiąc, że komisja przypomniała jego pochodzenie, przez które nie chciano go wyrzucić z organizacji. Ale Krajewski nie zgadzał się z interwencją Polski w Czechosłowacji, czego nie mogła zaakceptować komisja. Przewodniczący komisji tow. Kiewicz w czasie strajku w fabryce Wedla był sekretarzem komitetu dzielnicowego, w czasie strajku różnił się od aktywu partyjnego, który chciał wyrzucać z pracy strajkujących. Kiewicz powiedział boh., że nie będzie pytana o Czechosłowację i podpowiedział, co ma mówić przed komisją. Jednemu z aktywistów nie podobało się, że boh. nie wyraziła potępienia, ale Kiewicz załagodził sytuację. [+]
[01:04:45] Boh. nie chciała angażować się w politykę – cechy polityków, koszty władzy, osiągane rezultaty. Studia nad rewolucją w Rosji – świadomość kosztów. Postrzeganie swojego udziału w procesie zmian na lepsze – skupienie się na osobach w bliskim otoczeniu. Boh. miała nadzieję, że pozostając w partii będzie mogła pomagać ludziom, co kilka razy miało miejsce. Dzięki jej poręczeniu wypuszczono z aresztu studenta Strzałkowskiego zatrzymanego po wprowadzeniu stanu wojennego. O kumoterstwie w czasach PRL mówiono, że jest ostatnim ludzkim uczuciem na drodze do socjalizmu.
[01:12:30] Krajewski i prof. Assorodobraj nie zostali wyrzuceni z pracy, ale Krajewski na profesurę czekał kilkanaście lat. Podróże zagraniczne zostały wznowione dopiero na początku epoki gierkowskiej.
[01:14:05] Rektor wycofał wymówienie i zawarto z boh. umowę o pracę – aktywność zawodowa do 80 roku życia. Wydział rozwiązano i nastąpiła reorganizacja, przez jakiś czas wydział skupiał filozofię, socjologię, ekonomię, nauki polityczne i dziennikarstwo. Nie była wtedy możliwa rzetelna kontrola przewodów doktorskich. Pojawili się tzw. docenci marcowi, mianowani bez habilitacji. Na nowym wydziale zabrakło wielu utalentowanych osób. Utworzono Instytut Filozofii i Instytut Socjologii, który przeniesiono z Krakowskiego Przedmieścia na ul. Karową do budynku, który wcześniej zajmowała milicja – złe warunki lokalowe. Chodziło o ukaranie wydziału, na którym było wielu aktywistów i buntowników. Nauki polityczne zostały w budynku przy Krakowskim Przedmieściu.
[01:18:35] W marcu 2023 przy okazji kolejnej rocznicy wydarzeń marcowych boh. widziała film „Marzec ’68” i dyskusję po nim. Perypetie głównych bohaterów, gdzie chłopak jest Polakiem a dziewczyna Żydówką przypomniały jej podobne historie z bliskiego otoczenia – reakcja na film. Dyskusja po filmie wstrząsnęła boh. z powodu wniosków sprzecznych z jej odczuciami. Według osób w studio telewizyjnym jedną z przyczyn wydarzeń była walka w kierownictwie partyjnym, która ciągnęła się od października 1956 – tarcia między tzw. grupą natolińską a puławską. Potrzeba dojścia do władzy młodszego pokolenia. Rozważano, do czego dążył Gomułka, Kliszko, Moczar, który chciał uzyskać poparcie środowiska akowskiego. Rola Edwarda Gierka. W rozmowie poruszono także wątek rozbudzania tożsamości narodowej – obchody Milenium i konflikt państwo-kościół. Dyskutanci wyprowadzali manifestacje związane z wystawieniem „Dziadów” z konfliktem tożsamościowym i religijnym.
[01:30:20] Marzec [1968] przyczynił się do opowieści o polskim antysemityzmie, która rozniosła się po świecie – utrata wielu utalentowanych osób. W czasie wyjazdów zawarto wiele fikcyjnych małżeństw, by emigrować z kraju. W dyskusji padło pytanie, czy była to rzeczywiście duża strata dla Polski i czy mamy się za co wstydzić. Dyskutanci odpowiedzieli sobie, że nie – Polacy nie mają powodu do wstydu, ponieważ ci, którzy wyjechali uciekali przed odpowiedzialnością za swoje czyny. Według dyskutantów z Marca wyrosło nowe pokolenie prawdziwych polskich patriotów, którzy po latach doprowadzili do przemian ustrojowych. Dla boh. taka konkluzja była szokująca, choć zgadza się, że w marcu wyrosło pokolenie aktywu, które było potem aktywem Solidarności. Refleksje nad patriotyzmem w wydaniu współczesnej władzy.
[01:34:50] W ocenie boh. wyjazd Zygmunta Baumana był stratą dla polskiej nauki. Gdy odnaleziono rękopis książki z teorii kultury, dyskutowano o niej w PAN. Mówiono, że gdyby ukazała się w swoim czasie, etnologia polska wyglądałaby zupełnie inaczej. Wspomnienie dorobku młodych naukowców, którzy wyjechali z Polski, a teraz są znanymi uczonymi w USA lub Wielkiej Brytanii.
[01:36:45] Boh. w 1967 r. oddała do druku swoją pracę doktorską, w 1968 powiedziano jej, że książka ukaże się, jeśli usunie wskazane nazwiska. Boh. w tej sytuacji wycofała książkę, która nigdy się nie ukazała. Poszczególne rozdziały były drukowane w różnych pismach.
[01:38:25] Podczas jednego z pobytów w Anglii boh. zatrzymała się u Marii Hirszowicz i nawiązała kontakt telefoniczny z Baumanem. Spotkała się z nim w połowie lat 80., gdy była w Oksfordzie na stażu. Jerzy Wiatr miał rodzinę w Anglii i bywając tam widywał się z Baumanem.
mehr...
weniger
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Mo. - Fr. 9:00 - 15:00 Uhr
(+48) 22 182 24 75
Bibliothek des Pilecki-Instituts in Berlin
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Diese Seite verwendet Cookies. Mehr Informationen
Das Archiv des Pilecki-Instituts sammelt digitalisierte Dokumente über die Schicksale polnischer Bürger*innen, die im 20. Jahrhundert unter zwei totalitären Regimes – dem deutschen und sowjetischen – gelitten haben. Es ist uns gelungen, Digitalisate von Originaldokumenten aus den Archivbeständen vieler polnischer und ausländischer Einrichtungen (u. a. des Bundesarchivs, der United Nations Archives, der britischen National Archives, der polnischen Staatsarchive) zu akquirieren. Wir bauen auf diese Art und Weise ein Wissenszentrum und gleichzeitig ein Zentrum zur komplexen Erforschung des Zweiten Weltkrieges und der doppelten Besatzung in Polen auf. Wir richten uns an Wissenschaftler*innen, Journalist*innen, Kulturschaffende, Familien der Opfer und Zeugen von Gräueltaten sowie an alle an Geschichte interessierte Personen.
Das Internetportal archiwum.instytutpileckiego.pl präsentiert unseren Bestandskatalog in vollem Umfang. Sie können darin eine Volltextsuche durchführen. Sie finden ebenfalls vollständige Beschreibungen der Objekte. Die Inhalte der einzelnen Dokumente können Sie jedoch nur in den Lesesälen der Bibliothek des Pilecki-Instituts in Warschau und Berlin einsehen. Sollten Sie Fragen zu unseren Archivbeständen und dem Internetkatalog haben, helfen Ihnen gerne unsere Mitarbeiter*innen weiter. Wenden Sie sich auch an sie, wenn Sie Archivgut mit beschränktem Zugang einsehen möchten.
Teilweise ist die Nutzung unserer Bestände, z. B. der Dokumente aus dem Bundesarchiv oder aus der Stiftung Zentrum KARTA, nur beschränkt möglich – dies hängt mit den Verträgen zwischen unserem Institut und der jeweiligen Institution zusammen. Bevor Sie vor Ort Zugang zum Inhalt der gewünschten Dokumente erhalten, erfüllen Sie bitte die erforderlichen Formalitäten in der Bibliothek und unterzeichnen die entsprechenden Erklärungsformulare. Informationen zur Nutzungsbeschränkung sind in der Benutzungsordnung der Bibliothek zu finden. Vor dem Besuch empfehlen wir Ihnen, dass Sie sich mit dem Umfang und Aufbau unserer Archiv-, Bibliotheks- und audiovisuellen Bestände sowie mit der Besucherordnung und den Nutzungsbedingungen der Sammlung vertraut machen.
Alle Personen, die unsere Bestände nutzen möchten, laden wir in den Hauptsitz des Pilecki-Instituts, ul. Stawki 2 in Warschau ein. Die Bibliothek ist von Montag bis Freitag von 9.00 bis 15.00 Uhr geöffnet. Bitte melden sie sich vor Ihrem Besuch per E-Mail: czytelnia@instytutpileckiego.pl oder telefonisch unter der Nummer (+48) 22 182 24 75 an.
In der Berliner Zweigstelle des Pilecki-Instituts befindet sich die Bibliothek am Pariser Platz 4a. Sie ist von Dienstag bis Freitag von 10.30 bis 17.30 Uhr geöffnet. Ihr Besuch ist nach vorheriger Anmeldung möglich, per E-Mail an bibliothek@pileckiinstitut.de oder telefonisch unter der Nummer (+49) 30 275 78 955.
Bitte lesen Sie unsere Datenschutzerklärung. Mit der Nutzung der Website erklären Sie sich mit ihren Bedingungen einverstanden..