Kładny Marian Franciszek
Marian Franciszek Kładny (ur. 1939, Mosty) mieszkał podczas wojny w rodzinnym miasteczku kresowym, obecnie na terenie Ukrainy. Opowiada o swoim ojcu, który był jedną z pierwszych ofiar rozpoczynającej się rzezi wołyńskiej. Reszta rodziny ocalała, uciekając do Lwowa i Żółkwi. Po wojnie pan Marian wrócił do domu w Mostach, ukończył Politechnikę Lwowską. Ze względów politycznych (jego matka urodziła się w Ameryce) nie mógł pracować w instytucji zajmującej się badaniem kosmosu. Zatrudnił się jako ślusarz w kopalni i tam pracował do emerytury. Opiekuje się polskimi grobami na Ukrainie, za swoją działalność otrzymał medale Pro Memoria oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
more...
less
[00:00:40] Przedstawienie się bohatera. Jego matka urodziła się w Ameryce, a ojciec we wsi Wieczorki. Ojciec uczył się we Lwowie na mistrza krawieckiego i przyjechał do Mostów, gdzie założył swoją „sprawę” i w 1938 r. ożenił się. Gdy w październiku 1939 r. boh. przyszedł na świat, po ulicach jeździły już radzieckie czołgi. Boh. pamięta dopiero czasy, kiedy w okolicy byli Niemcy. Rodzina boh. mieszkała w centrum wsi, Niemcy przychodzili czasem coś zjeść.
[00:02:40] W 1943 r. banderowcy zabili ojca boh. Od tego momentu życie rodziny bardzo się pogorszyło. Ukrywała się ona początkowo we Lwowie, a następnie w Żółkwi. Wrócili do domu dopiero z ponownym wkroczeniem wojsk rosyjskich. Wcześniej gospodarkę pozostawiono pod opieką wujka boh., który pobudował w domu zabezpieczenia do obrony przed banderowcami. Podczas ataków banderowców w domu tym bronili się ukrywający się ludzie. Na dzień wracali na swoje gospodarki.
[00:04:52] Dom był postawiony w 1938 r. Gdy zaczęła się wojna, pewne ustalenia formalne dotyczące domu zostały unieważnione. Okoliczności śmierci ojca boh. – w czasie budowania nowego domu rodzina mieszkała „na starych Mostach” w starym domu. Tam wieczorem przyszli banderowcy, siostra boh. leżała w wanience. Ojcu kazali podnieść ręce w górę, zrobił to i dostał 17 kul. Na odgłos strzałów przybiegli Niemcy z drugiej strony rzeki, boh. płakał. Ukraiński fotograf zrobił zdjęcia z pochówku ojca, chcieli go zabić za to, że dokumentuje morderstwo banderowców. Musiał uciekać.
[00:08:00] Wyjazd do Lwowa i trudności w zdobywaniu pożywienia. Potem w Żółkwi mieli krowę. Jak weszły wojska radzieckie, wrócili do rodzinnej wsi, ale do domu nie mogli wejść – został ograbiony ze wszystkiego przez Rosjan. Rodzina mieszkała „u ludzi”. Na okolicznym terenie działa partyzantka radziecka, boh. często z nimi jadał. Potem życie się unormowało, ale nadal było ciężkie. Zamieszkali na strychu swojego domu i ponownie zaczęli go „oswajać”. Boh. poszedł do szkoły, skończył ją i poszedł do pracy.
[00:10:00] W szkole boh. pokochał radio. Składał odbiorniki radiowe, konstruował anteny, zajął się radiotechniką. Ukończył Politechnikę Lwowską, ukrył fakty dotyczące rodziców. Pracował w Rydze, Ljepai [Lipawa nad Morzem Bałtyckim, Łotwa] i wrócił do Lwowa, gdzie pracował w biurze konstruktorskim badającym kosmos. Powiedziano mu jednak, że nie może tam pracować (ze względu na to, że jego matka urodziła się w Ameryce) i musiał się zwolnić.
[00:12:00] Boh. poszedł do pracy w kopalni, gdzie pracował jako ślusarz. Ukończył technikum górnicze w [Czernogradzie]. Po pracy w kopalni boh. przeszedł na emeryturę, zajął się odnawianiem grobów. W 1995 roku nawiązał kontakt z prof. Nowakiem, budował pomniki „polskiej obecności”. Wizyty boh. w konsulacie i odbudowywanie przez boh. polskich nagrobków.
[00:15:00] Boh. otrzymał medale Pro Memoria oraz Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Groby, które boh. odnawiał, były zdewastowane i zaniedbane. Boh. chciałby odnowić grób założyciela Straży Ogniowej w Mostach Wielkich – Stanisława Derenia. Członkowie rodziny boh. pracowali w straży jako ochotnicy. Groby odnawiane przez boh.
[00:19:00] 6 listopada 1943 zabito ojca, był pierwszą ofiarą banderowców. Miesiąc potem zaczęli mordować masowo całe polskie rodziny. Po wojnie enkawudziści przywozili do wsi pomordowanych banderowców, boh. widział ich – kładziono ciała na podwórku.
[00:20:50] Matka boh. czytywała gazetę „Wolna Ukraina”. Ludzie ze wsi przynosili czasem rzeczy na sprzedaż lub brali od matki, zawijała je w papier z gazety. Taka gazeta z nazwiskiem ‘Kładna’ trafiła do banderowskiego schronu, matka musiała się tłumaczyć przed KGB [NKWD?], dlaczego rozdaje ukraińskie gazety. Handel matki różnymi produktami, które zawijała w gazety.
[00:22:50] Uratowanie się rodziny boh. po zastrzeleniu ojca przez banderowców. Zgaśnięcie lampy i ucieczka banderowców. Przeniesienie się rodziny do nowego domu i przysposobienie domu do obrony przez wujka. Zamieszkanie w Żółkwi, hodowanie krowy, handel prowadzony przez matkę. Dom boh. stał się twierdzą dla Polaków w okresie mordów ukraińskich. Wujek nazywał się Bronisław Wieczorek i organizował samoobronę. Po wkroczeniu Rosjan przeprowadził się do Rzeszowa i pracował w mleczarni.
[00:25:00] Gdy na Wołyniu nastała władza sowiecka, banderowcy bali się podchodzić pod osady polskie. Niszczyli za to lokalną infrastrukturę, przecinali druty z prądem, pasy w silnikach w elektrowni itp. W latach 1945-46 często podpalano domy, zastraszano ludność, zniszczono narzędzi w mleczarni, zabito właściciela mleczarni i nauczyciela, zabijano też osoby pracujące dla policji.
[00:28:00] Boh. dowiedział się, kto zabił jego ojca. Nazwiska morderców i osób, które czyniły szkody, są umieszczone na miejscowym pomniku jako nazwiska bohaterów. Miejsca zamieszkania banderowców, drukowanie przez nich ulotek antypolskich. Krawiec ukrywający się przez 25 lat po wojnie w obawie przed pojmaniem.
[00:31:00] Po wojnie czasy były ciężkie, w domach nie można było zakładać firanek w okna, żeby było widać kto jest w domu. Banderowcy zabijali też przedstawicieli władzy, enkawudziści szukali ich kryjówek i wywozili ich na Sybir. Po wojnie boh. nie miał kłopotów z powodu bycia Polakiem, mimo, iż nigdy nie ukrywał swojej narodowości.
[00:34:30] Strach boh. obecnie. Władze komunistyczne wysyłały banderowców na Sybir lub zamykały w więzieniu. Obecna władza nie robi nic - za 100 dolarów [nacjonaliści ukraińscy] mogą pobić i człowiek straci sprawność. Obecne napady i „znikanie” dziennikarzy. Zrzucanie „na Putina” obecnej działalności nacjonalistów ukraińskich.
[00:36:00] Ukrywanie się Żydów. Jerzy Czarnecki, ukrywał się najpierw na Stanisłówce. Jak Ukraińcy dowiedzieli się, że są tam Żydzi, Jerzy uciekł w głąb Polski. Pracował u Polaka i przechował się do końca wojny. Gdy powstawało lokalne getto, ludzie uciekali z niego i próbowali się ukryć. Zabicie Żydów w synagodze i podpalenie słomą, duszenie dymem i wrzucanie granatów do domów.
[00:38:00] Początkowo Żydów nie bito, potem przyszedł rozkaz wymordować wszystkich z getta. Zostali wywiezieni i zamordowani przez Niemców, którym pomagali policjanci ukraińscy. Napis na mogile. List napisany przez Żydówkę, w którym opisuje wywózkę ludzi na rozstrzał. Część z nich próbowała po drodze uciekać, niektórym się udało. Postać Żydówki piszącej list. [+] Japońska żona brata Józefa Piłsudskiego.
[00:40:40] List boh. do [Zbigniewa?] Brzezińskiego i historia dot. odzyskiwania majątków parafialnych. Dziadek Brzezińskiego pochodził z Żółkwi. Kościół (nie)święty. Lokalna społeczność Polaków.
[00:44:10] Geneza decyzji pozostania boh. po wojnie na Ukrainie. Historia dziadka boh., który w 1899 r. wyjechał do Ameryki i pracował tam przez 31 lat. Wrócił do Polski, wybudował dwa domy i wybuchła wojna. Matka boh. urodziła się w Ameryce, miała 10 lat, gdy wróciła do Polski, znała jęz. angielski, boh. ma obywatelstwo amerykańskie.
[00:48:00] Lokalny cmentarz, na którym pochowani sią akowcy: Cioch i Bogacki. Rozmowa boh. z Kuźniarem [Onufrym] ps. „Popiel” (kierował miejscową jednostką AK) w sprawie pochówku akowców. Historia zabicia akowców. 14 kwietnia 1944 banderowcy napadli na wieś, żeby ją zniszczyć po uzyskaniu informacji, że wieś jest wolna od [chroniących ją] akowców. Historia walki, straty wśród banderowców i akowców.
[00:53:00] Powojenne rozmowy Polaków, którzy pozostali na terenie Ukrainy. Profesor Zbigniew Nowak - jego ojciec wykładał w szkole policyjnej i [w 1939] przewoził polskie złoto przez Rumunię do Anglii. Kolega prof. - Tadeusz Kosiarski, przyjeżdżał razem z prof. Nowakiem.
[00:55:45] Przypadki uratowania w czasie wojny Polaków przez Ukraińców. Boh. zna dwa takie przypadki - jego kuzynka [Kladna Maria] została tak uratowana. Ukrainiec ze wsi Rokitna ukrywał rodzinę polską podczas banderowskich ataków. Strach Ukraińców przed odbieraniem medali za pomoc Polakom. Kuzynkę uratowali państwo Andruszko z [Ryklińca].
[01:00:00] Liczba miejscowych ofiar banderowców – 256 osób. Mordy enkawudzistów i Niemców [na Ukraińcach] w czasie wojny. Mord w miejscowości [Miedwjedja].
[01:02:30] Opis mordów zbiorowych i rodzaj używanych broni oraz gwałty. Zabicie kobiety w ciąży z rodziny Pawelskich, boh. wykonywał pomnik rodzinie. Przestrzelenie twarzy. Książka „Wołyń w ogniu”.
more...
less