Jerzy Leonowicz (ur. 1928, Stołpce) – syn oficera Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), podczas okupacji niemieckiej harcerz Szarych Szeregów, uczestnik powstania warszawskiego na Żoliborzu (II Obwód „Żywiciel”, zgrupowanie Żniwiarz), ciężko ranny podczas walk. Latem 1945 przyjechał do Koszalina. W 1950 r. został aresztowany przez UB za rzekomą próbę nielegalnego opuszczenia państwa. W rzeczywistości dostał taką propozycję od kolegów z Szarych Szeregów, którzy taką ucieczkę przygotowywali, ale uciec nie zamierzał. Mimo ciężkich przesłuchań nie wydał kolegów. Został skazany na 3 lata więzienia, odsiedział cały wyrok.
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1928 r. w Stołpcach.
[00:00:20] Przedstawienie rodziców – ojciec, Paweł Leonowicz był działaczem POW, matka pochodziła z kolejarskiej rodziny, którą podczas I wojny wywieziono w głąb Rosji – losy członków rodziny. Losy wuja aresztowanego w 1939 r., którego uwolniła z więzienia napaść Niemiec na ZSRR. Wuj został ponownie aresztowany po wyzwoleniu.
[00:03:02] Ojciec boh. zmarł w marcu 1939 r. w Warszawie. Przed wojną pracował m.in. jako kierownik cegielni koło Stołpców, prowadził hurtownię tytoniową w Tarnowie i Warszawie przy u. Senatorskiej 6.
[00:04:34] Boh. z powodu choroby ojca mieszkał przez rok u wujostwa w Lidzie, tam chodził do szkoły i tam zastał go wybuch wojny. Współpraca Żydów z Rosjanami podczas okupacji sowieckiej. Nauka boh. w rosyjskiej szkole. Zajęcie Kresów przez wojska niemieckie – początkowe nastawienie do Niemców jako wyzwolicieli. Po odejściu Rosjan mama przyjechała z Warszawy do Baranowicz. We wrześniu 1941 r. mama wynajęła dwie przemytniczki, które zabrały rodzinę do Warszawy.
[00:10:56] Po powrocie do Warszawy boh. opisał drogę z Baranowicz w zeszycie, który został zniszczony podczas Powstania Warszawskiego. Niewielkie zniszczenia w żoliborskim mieszkaniu po powstaniu. Opis okolicy.
[00:12:23] Boh. przed pójściem do szkoły w Warszawie chodził na korepetycje z języka polskiego do prof. Kaczmarczyka. Na egzaminie z matematyki u prof. Duszy boh. odpowiadał po rosyjsku.
[00:14:20] Boh. należał do „Orląt”, konspiracyjnej organizacji, którą kierował Stefan Łoś – odejście z powodu podejrzeń, że Stefan Łoś jest homoseksualistą. Boh. wstąpił do Zawiszaków, w jego zastępie byli m.in. Krzysztof Baszkiewicz, Janusz Rytel (zginął podczas powstania), Zbigniew Pawłowski i Ryszard Połoński.
[00:16:18] Przed wybuchem powstania boh. miał wstąpić do Armii Krajowej, więc pożegnał się z Zawiszakami. Po wybuchu powstania był z Januszem Ołtarzewskim i Januszem Kaweckim, który potem zginął podczas walk (jego siostra także).
[00:18:24] Boh. w szeregach 9 kompanii dywersji bojowej „Żniwiarz” brał udział w pozorowanym ataku na Dworzec Gdański – ostrzał z niemieckich bunkrów i pociągu pancernego. Rano oddział wycofał się zabierając rannych. Tekst piosenki o 9 kompanii. [+]
[00:22:04] Transport na drzwiach rannego kolegi Goszczyńskiego ps. „Grabarz”, do szpitala przy ul. Czarneckiego. Najmłodszy członek oddziału zginął podczas ataku na dworzec. [+]
[00:25:17] Kompania stacjonowała w domu przy Placu Inwalidów – obserwacja Dworca Gdańskiego, boh. układał pasjansa, gdy Niemcy ostrzelali budynek. [+]
[00:28:02] Kompania była w dyspozycji dowódcy Żoliborza, pozostałe żoliborskie kompanie.
[00:28:54] Początek powstania – odgłosy strzelaniny i łuny pożarów w Śródmieściu. Sytuacja na Żoliborzu – stanowiska zajęte przez Niemców. Patrolowanie Marymontu. Boh. z dwoma kolegami poszedł szukać powstańców – modlitwa w kościele przy ul. Felińskiego. Chłopcy spotkali przy ul. Słowackiego powstańców, którzy z budynku mieli obrzucić granatami niemieckie czołgi. Zrzuty broni w pierwszych dniach powstania. Uzbrojenie boh.
[00:34:17] Dowództwo stacjonowało na ul. Suzina. Przygotowanie Niemców do walki z powstańcami, obrona zajmowanych obiektów. Boh., razem z innymi rannymi powstańcami, także z Armii Ludowej, leżał w szpitalu w Tworkach. Przenoszenie się dowództwa na Żoliborzu – pod koniec powstania zajmowano dom przy ul. Krasińskiego 16.
[00:38:39] Janusz Kawecki chciał się zobaczyć z siostrą Jolą, która była sanitariuszką. W punkcie sanitarnym dowiedział się, że siostra zginęła podczas pierwszego ataku na Dworzec Gdański. Janusz Kawecki i jego ojciec także zginęli w powstaniu. Rozważania na temat szczęścia w życiu.
[00:40:31] Boh. służył w 230 plutonie. Kwatery w budynku przy ul. Krasińskiego. W hali Opla powstańcy stacjonowali przez jakiś czas przez ścianę z Ukraińcami – opis wnętrza fabryki i jej okolic – ogródki działkowe, powstańcze punkty obserwacyjne. Ocena możliwości obrony Żoliborza.
[00:49:08] Boh. zszedł z punktu obserwacyjnego do ogródków działkowych i został ostrzelany. Boh. zgłosił się na ochotnika do sprawdzenia pozycji Niemców w fabryce Opla – podczas wycofywania się grupa zwiadowcza przesiedziała cały dzień w rowie łącznikowym. Jan Pohoski „Długi Janek” zginął podczas patrolu – po wojnie jego matka odnalazła boh. i pytała o syna.
[00:56:00] Boh. szedł z kolegami, by ratować ludzi zasypanych w budynku ul. Mickiewicza – uniknięcie śmierci od wystrzelonego w ich kierunku pocisku. Wyciąganie zwłok i osób rannych spod gruzów – boh. i Janusz Kawecki ps. „Łoś” zanieśli ranną dziewczynę, Marię Grot, do szpitala. Boh. z kolegami gasił płonący dach, po zejściu okazało się, że kapral Maciej Dobrucki ps. „Mały” został ranny – jego śmierć w szpitalu. [+]
[01:02:50] Boh. był ze swoją drużyną w Hali Marymonckiej przy ul. Słowackiego – niemieccy strzelcy wyborowi i ich rozeznanie w ruchach powstańców. W jednym z mieszkań były akwaria z egzotycznymi rybami, które zginęły podczas ostrzału. Opis hali.
[01:06:41] Drużyna i patrol sanitarny zajęły podziemia Hali Marymonckiej, zajęto też punkty obserwacyjne – boh. był w jednym punkcie, a jego kolega Janusz Kawecki „Łoś” w drugim. Boh. rozmawiał z Januszem, gdy uderzył pocisk – śmierć kolegi. Wiesław Kaczmarek „Halicz” pozwolił boh. powiadomić o pogrzebie rodziców Janusza Kaweckiego. Wygląd boh. – umundurowanie i uzbrojenie. Spotkanie z ojcem Janusza Kaweckiego – boh. prowadził rodziców na pogrzeb syna - ostrzał okolicy kościoła św. Stanisława Kostki.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.