Jerzy Leonowicz (ur. 1928, Stołpce) – syn oficera Polskiej Organizacji Wojskowej (POW), podczas okupacji niemieckiej harcerz Szarych Szeregów, uczestnik powstania warszawskiego na Żoliborzu (II Obwód „Żywiciel”, zgrupowanie Żniwiarz), ciężko ranny podczas walk. Latem 1945 przyjechał do Koszalina. W 1950 r. został aresztowany przez UB za rzekomą próbę nielegalnego opuszczenia państwa. W rzeczywistości dostał taką propozycję od kolegów z Szarych Szeregów, którzy taką ucieczkę przygotowywali, ale uciec nie zamierzał. Mimo ciężkich przesłuchań nie wydał kolegów. Został skazany na 3 lata więzienia, odsiedział cały wyrok.
[00:00:10] Pod koniec września boh. znajdował się z drużyną w Hali Marymonckiej – opis obiektu. Obserwacja przedpoli z punktów obserwacyjnych – boh. rozmawiał z kolegą Januszem Kaweckim ps. „Łoś”, gdy uderzył pocisk – śmierć kolegi. Kapral Wiesław Kaczmarek „Halicz” pozwolił boh. powiadomić o pogrzebie rodziców Janusza Kaweckiego. Spotkanie z ojcem Janusza Kaweckiego – przekazanie wiadomości o śmierci syna i pogrzebie. Zwłoki poległych powstańców leżały w podziemiach budynku Opla – przygotowania do zbiorowego pogrzebu. Boh. prowadził rodziców na pogrzeb syna – podczas ostrzału został ranny, a pan Kawecki zginął. [+]
[00:14:28] Boh. dotarł do punktu sanitarnego, gdzie opatrzyły go sanitariuszki – przy rannym siedział jeden z kolegów. Zabezpieczenie piwnicznych okien. Rozkaz opuszczenia budynku przy ul. Krasińskiego – ranni mieli pójść do szpitala przy ul. Krechowieckiej. W piwnicy został tylko boh. i mały chłopiec – oczekiwanie na to, kto wejdzie do budynku. Przyjście sanitariuszek, które zabrały boh. do powstańczego szpitala – warunki w szpitalu. Boh. leżał w przejściu i zrugał siostrę zakonną, która go potrąciła – przeniesienie do pomieszczenia, gdzie leżeli ranni. Rozmowa z lekarzem podczas porannego obchodu. [+]
[00:25:33] W punkcie sanitarnym przy ul. Krasińskiego boh. słyszał atakujących Niemców – uratowanie przez sanitariuszki. Po kapitulacji powstania do szpitala przyszli niemieccy lekarze, którzy oceniali stan rannych – boh. nie chodził, więc został zaliczony do ciężko rannych. Wyżywienie w szpitalu przejętym przez Niemców. Wizyta żołnierza z rosyjskich formacji kolaboracyjnych, który szukał zegarków. [+]
[00:29:47] Oczekiwanie na transport na torowisku przy ul. Słowackiego – droga ciężarówką do Tworek. Wnoszenie rannych do budynku szpitala psychiatrycznego przez jego pacjentów – brak opieki medycznej przez pierwsze dni – robaki w ranach. Stan rannego boh. – zmiany opatrunków. Matka znalazła boh. w szpitalu. [+]
[00:34:54] Na cmentarzu przy szpitalu w Tworkach spoczywa kilku znajomych boh., m.in. Jerzy Bertel, który brał udział w ataku na Cytadelę. Boh. leżał na sali m.in. z Leszkiem Rose, który walczył na Czerniakowie, z Jerzym Masłowskim. Rannymi opiekowały się Siostry Zmartwychwstanki, które przyjechały z nimi z Żoliborza – poranne i wieczorne modlitwy. Ksiądz spisywał dane rannych, którzy później dostali pieniądze.
[00:38:58] Boh. opiekował się dr Warakomski – przyjazd chirurga na konsultacje – boh. uratował nogę przed amputacją. Operacja prawej nogi – wyjmowanie odłamków. Podczas rekonwalescencji boh. wychodził o kulach na obiady wydawane przez RGO w Pruszkowie, dożywianie rannych przez pracowników szpitala. W jednej nodze zostały odłamki – sytuacje, w których boh. uraził się w nogę.
[00:47:05] Rekonwalescencja w szpitalu. Boh. z nogami w gipsie pojechał do Milanówka odwiedzić kolegę Ryśka Połońskiego, potem szukając kolegi udał się do Korytowa i Żyrardowa – spotkanie z kolegą. Insekty w domu noclegowym prowadzonym przez RGO – pomoc żandarma, który wsadził boh. do pociągu. Na dworcu w Grodzisku Mazowieckim boh. uniknął łapanki, a po powrocie do Tworek dowiedział się, że został wypisany ze szpitala – rozmowa z dr Warakomskim, zakażenie nogi po eskapadzie.
[00:59:16] Pojawienie się w szpitalu żołnierzy radzieckich, którzy nie wiedzieli, że w Warszawie było powstanie. Boh. wyszedł ze szpitala i pojechał „okazją” do Warszawy – droga ze Śródmieścia na Żoliborz przez ruiny. Przy torach kolejowych boh. spotkał radzieckich żołnierzy, którzy detonowali miny. Boh. przyszedł do domu i zastał tam lokatorów, których usunął przy pomocy administratora – odebranie swoich książek. Puste mieszkania – w powstaniu zginęła cała rodzina Kaweckich (pani Kawecka zmarła w szpitalu w Tworkach). [+]
[01:10:08] Powojenne losy kolegów. W mieszkaniu boh. zatrzymywali się znajomi, m.in. Andrzej Mazur i koleżanka z Baranowicz. Matka wyjechała z młodszym synem w krakowskie, by przeczekać radziecką ofensywę. Boh. wyjechał na tydzień do szpitala w Łodzi (w 1948 r. dostał rachunek za pobyt w szpitalu), a potem pojechał do matki mieszkającej w Stroniu koło Kalwarii Zebrzydowskiej. Matka, opiekując się boh. leżącym w szpitalu w Tworkach, zarabiała robiąc krówki. Podczas okupacji miała sklep z galanterią – boh. prowadził dział z grzebieniami. Boh. dorabiał na studiach robiąc figurki żołnierzy, które wstawiał do sklepów z zabawkami. Handel czeską biżuterią.
[01:17:55] Jadąc pociągiem boh. spotkał żoliborskie sanitariuszki z powstania, które znały Jolę Kawecką, siostrę Jurka. Boh. był na odsłonięciu Pomnika Powstania Warszawskiego.
[01:20:27] Boh. pojechał do matki mieszkającej w Stroniu, ale pociąg nie zatrzymał się na stacji – podczas jazdy z powrotem boh. wyskoczył z pociągu, ale nie zastał matki w Stroniu, bo wyjechała do Warszawy. Wspomnienie pluskiew w łódzkim szpitalu. Boh. jechał do Warszawy w Wielkanoc 1945 r. – święta w pociągu.
[01:30:13] Przed wyjazdem do Łodzi boh. pracował jako goniec w Społecznym Przedsiębiorstwie Budowlanym. Matka wyjechała do Koszalina, gdzie pracowała jako tłumaczka języka rosyjskiego i mieszkała przy ul. Moniuszki 4. Młodszy brat penetrował warszawskie ruiny i zbierał amunicję – szkolenie w obchodzeniu się z nabojami.
[01:36:15] Kradzieże dobytku wyrzuconego przez Niemców z mieszkań po powstaniu – boh. z bratem robili pociski, którymi rzucali ze strychu w złodziei. [+]
[01:39:22] W Mielnie stała bateria przeciwlotnicza i koledzy brata bawili się znajdowaną tam amunicją.
[01:41:00] Brat z kolegą strzelali z floweru do tarczy i przypadkiem trafili radzieckiego żołnierza – zatrzymanie brata przez Rosjan. Matka poszła do radzieckiego komendanta miasta i brat został uwolniony. Pewnej nocy matka obudziła synów, mówiąc, że ktoś włamał się do piwnicy. Ostrzelanie czerwonoarmistów z flowera. [+]
[01:46:13] W 1947 r. boh. zdał maturę. Matka pracowała w Urzędzie Wojewódzkim jako tłumaczka i boh. nie był niepokojony przez władze z powodu swojej powstańczej przeszłości. Boh. studiował w Wyższej Szkole Handlu Morskiego w Sopocie. Rektorem szkoły był prof. Władysław Kowalenko, a jednym z wykładowców (do 1948 r.) inż. Eugeniusz Kwiatkowski. Program nauczania.
[01:50:04] W kwietniu 1950 r. boh. był studentem III roku WSHM i mieszkał w Oliwie – przyjazd kolegi Andrzeja Mazura (walczył w powstaniu w Zgrupowaniu Krybar), który organizował ucieczkę samolotem z Gdańska-Wrzeszcza do Szwecji i namawiał na nią boh. – powody odmowy. Boh. spotkał się z kolegą w restauracji Hotelu Dworcowego w Sopocie – w restauracji zauważył mężczyznę, który ich obserwował. Boh. zanotował na kartkach teksty powstańczych piosenek oraz wiersz „Czerwona zaraza” Józefa Szczepańskiego. Andrzej Mazur miał broń i amunicję, którą boh. zabrał, by ją wyrzucić. Boh. zostawił rzeczy u znajomych i pojechał na lotnisko, by pożegnać się z kolegą – sytuacja na lotnisku. Andrzej Mazur z grupą znajomych wsiadł do samolotu, a boh. został aresztowany, mając w kieszeni kartkę z wierszami i bilet miesięczny z Łodzi. [+]
[02:02:00] Boh. został przewieziony na komendę w Gdańsku – przebieg przesłuchania, śledczy podarł kartki ze stenogramami wierszy, bo nie zorientował się, co to takiego. Pobyt w więzieniu przy ul. Kartuskiej, porozumiewanie się stukaniem w ścianę, przesłuchanie w więzieniu. Przejazd wagonem więziennym – boh. podróżował do Łodzi w towarzystwie księdza zamieszanego w sprawę ucieczki. [+]
[02:10:05] Przyjazd do łódzkiego więzienia przy ul. Kopernika. Boh. znał cztery osoby zamieszane w sprawę ucieczki: Andrzeja Mazura i jego narzeczoną Halinę (Brzezińską, później Machulską) oraz małżonków Broża. Warunki w więzieniu, system przesłuchań – konwejer, bicie. Pobyt w areszcie przy ul. Sterlinga – zachowanie oddziałowego. Boh. został odprowadzony na sprawę pod strażą i w kajdankach – spotkanie z matką i ojcem Andrzeja Mazura, który przebywał w areszcie w Warszawie – jego śledztwo prowadziła Helena Wolińska. Podczas rozpraw o odszkodowanie dla boh. świadkiem miała być Halina Machulska, ale nie stawiła się w sądzie. Andrzej Mazur i jego narzeczonej zeznali, że boh. wiedział o planowanej ucieczce. Pytanie sędziego na rozprawie – odpowiedź boh. [+]
[02:23:07] Na spotkaniu w koszalińskim Klubie Prasy i Książki boh. wygłosił pogadankę o filatelistyce, a potem rozmawiał z pracownikiem domu kultury, który nic nie wiedział o Katyniu. Praca zawodowa żony boh.
[02:26:24] Pobyt w więzieniu – rewizje w celi, kary za posiadanie ołówka i nożyka z podkówki od buta. Jedzenie w więzieniu. Boh. został wywołany z celi z kolegą Franciszkiem Senderowiczem – pobyt w izolatce. Podczas spacerów trzej więźniowie grali na instrumentach. Boże Narodzenie 1950 r. – boh. pracował w Centralnej Krajalni Departamentu Więziennictwa i stać go było na lepsze jedzenie. Podejrzenie kadrowej jednego z późniejszych zakładów pracy, że boh., członek Szarych Szeregów, był w SS. Dowcip o Polaku i Niemcu, którzy spotkali się w Afryce. [+]
[02:36:15] Pobyt w czterech łódzkich więzieniach przez 1,5 roku – refleksje na temat tego okresu życia i pobytu wśród porządnych ludzi. W więzieniu przy ul. Kraszewskiego boh. dostał kilka książek po angielsku i rosyjsku. Inspekcja z ministerstwa – odpowiedź jednego ze współwięźniów na pytanie, za co siedzi w więzieniu. Inspektor zobaczył książki boh. - rozmowa o językach obcych. [+]
[02:43:30] Wyjazd do więzienia w Sieradzu – opis budynków. Warunki i praca w więzieniu – boh. pracował w szwalni, gdzie szyto umundurowanie.
[02:45:11] Warunki pobytu w więzieniu w Sieradzu, w celi z boh. siedział m.in. hrabia Tyszkiewicz. Boh. pracował w szwalni, gdzie szyto płaszcze wojskowe, boh. fastrygował, a hrabia pracował w prasowalni. Rozmowa z oficerem politycznym, który kazał boh. napisać podanie o warunkowe zwolnienie. Kara za okłamanie oficera w sprawie karykatur strażników – strajk głodowy w izolatce. [+]
[02:55:46] W jednym z więzień wysypano podłogę w ubikacji chlorem i boh. łzawiły oczy – za porównanie do Oświęcimia trafił do izolatki. Boh. zapuścił wąsy – zgolenie ich przez więziennego fryzjera.
[02:57:53] Boh. przebywał w izolatce sieradzkiego więzienia, gdy został z niego zwolniony i pojechał do Łodzi, gdzie mieszkał stryj Strumiłło-Pietraszkiewicz. Rodzina pochodziła z Mińska na Białorusi, wspomnienie filmu „Wrota Europy” nakręconego wg książki Melchiora Wańkowicza.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu – świadek odpowiada na pytania]
[03:00:55] Uzbrojenie boh. podczas Powstania Warszawskiego – boh. idąc do powstania nie miał broni, opis ubrania. Ćwiczenia strzeleckie, boh. niewłaściwie obchodził się z parabellum i odebrano mu pistolet – noszenie granatów w kieszeniach. Po wojnie boh. zabił z flowera małego ptaszka. Boh. zamienił swoją kurtkę na panterkę z powstańcem z Armii Ludowej, hełm wylosował po drugim ataku na Dworzec Gdański. Boh. przyszedł z karabinem do domu i bronią zainteresował się młodszy brat – zastrzelenie muchy siedzącej na ścianie. [+]
[03:09:14] Boh. spotkał powstańców z AL, którzy wycofywali się do Puszczy Kampinoskiej. Kolega ze szpitala w Tworkach Leszek Rose należał do AL i jeden z rannych śpiewał prześmiewczą piosenkę na temat AL. Stan rannych, spotkania z kolegami ze szpitala po wojnie. Wspomnienie kolegów z powstańczego oddziału: Jana Pohoskiego ps. „Długi Janek” i prof. Jana Strzeleckiego.
[03:14:00] Boh. nie spotkał partyzantów z Narodowych Sił Zbrojnych. Boh. należał do konspiracyjnej organizacji „Orlęta”, prowadzonej przez Stefana Łosia. Wyjazdy do lasu, gdzie przeprowadzono szkolenia z obsługi broni, boh. nauczył się alfabetu Morse’a. Po ujawnieniu homoseksualizmu Stefana Łosia boh. odszedł z „Orląt” do Szarych Szeregów. Ostrzeżenie Stefana Łosia, że zostanie zastrzelony, jeśli będzie napastował podopiecznych.
[03:17:06] Podczas okupacji w gimnazjum im. Księcia Józefa Poniatowskiego działał oddział młodzieżowej straży pożarnej, będący przykrywką dla Armii Krajowej. Stosunek do PPR i Armii Ludowej.
[03:18:40] Reakcja na wiadomość o kapitulacji Powstania Warszawskiego.
[03:19:50] Po wojnie boh. utrzymywał kontakt z Wiesławem Kaczmarkiem ps. „Halicz”. Powstańcze kwatery na Powązkach.
[03:21:21] Boh. został przyjęty w szeregi Armii Krajowej i złożył przysięgę. Zmiany powstańczych kwater – pomoc ludności cywilnej. Boh. podczas nocnej warty widział samolot, który dokonał zrzutu.
[03:24:52] Boh wyszedł z więzienia we wrześniu 1951 r., po odsiedzeniu połowy z trzyletniego wyroku – rozważania na temat łagodnej kary.
[03:26:43] Tortury podczas śledztwa – brak snu, bicie. Podejrzenie, że boh. jest łącznikiem. Rozprawa w sądzie. Po wyjściu z więzienia boh. oddał paczkę ze znaczkami, którą zostawił Andrzej Mazur, rodzinie jego narzeczonej. Boh. był z Haliną Brzezińską na widzeniu u Andrzeja Mazura w więzieniu w Sztumie. Próba spotkania z Haliną Brzezińską w Olsztynie. Andrzej Mazur zachorował w więzieniu na gruźlicę i został konfidentem UB. Boh. utrzymywał z nim znajomość nie wiedząc o jego powiązaniach z Urzędem Bezpieczeństwa. Boh. nigdy nie proponowano współpracy.
[03:37:22] Boh. był prezesem Związku Inwalidów Wojennych. Reakcja na wprowadzenie stanu wojennego. Boh. miał książkę „Wspomnienia tłumaczki Inturista” Tamary Sołoniewicz, którą dawał do czytania znajomym, także ubekom – zakłamanie systemu komunistycznego.
[03:40:37] Paczki w stanie wojennym – jedną z paczek boh. przekazał rodzinie internowanego działacza Solidarności.
[03:42:39] Dekomunizacja Stowarzyszenia Szarych Szeregów i Związku Inwalidów Wojennych. Opinia boh. na temat powstańczej Poczty Harcerskiej. Boh. z kolegą Krzysztofem Baszkiewiczem rozbili witryny w niemieckim kinie – ucieczka z miejsca przestępstwa. Akcja wymierzona przeciwko sąsiadowi folksdojczowi.
[03:49:19] Szykany po wyjściu z więzienia – boh. został zwolniony z pierwszej pracy, którą podjął. Specyfika pracy w księgowości. Konwoje bydła na Śląsk – sposoby oszukiwania na wadze zwierząt. Opinia, jaką dostał boh. po zwolnieniu z pracy. Propozycja pracy jako rewident krajowy. Wyjazd do Rymania, gdzie podczas libacji alkoholowej dyrektor zakładu śpiewał poprawione wersje piosenek.
[03:59:23] Pogrzeb Andrzeja Mazura – opinia boh. na jego temat.
[04:00:00] Boh. działał w Solidarności i był przedstawicielem swojego zakładu na zjazd delegatów NSZZ Solidarność w Koszalinie, współpracował z Pawłem Michalakiem. Opinia na temat Lecha Wałęsy. Spotkanie z delegatem z Łodzi – prace nad ustawą o emerytach i rencistach – konfidenci w Solidarności.
[04:04:29] Spotkanie z Lechem Kaczyńskim, opinia o braciach Kaczyńskich.
[04:05:32] Matka boh. pracowała w księgowości w Państwowych Nieruchomościach Ziemskich. Losy inż. Eugeniusza Kwiatkowskiego.
więcej...
mniej
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Warszawie
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Pon. - Pt. 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Wt. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
Ta strona wykorzystuje pliki 'cookies'. Więcej informacji
W Archiwum Instytutu Pileckiego gromadzimy i udostępniamy dokumenty w wersji cyfrowej. Zapisane są w nich losy obywateli polskich, którzy w XX wieku doświadczyli dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Pozyskujemy kopie cyfrowe dokumentów, których oryginały znajdują się w zbiorach wielu instytucji polskich i zagranicznych, m.in.: Bundesarchiv, United Nations Archives, brytyjskich National Archives i polskich archiwów państwowych. Budujemy w ten sposób centrum wiedzy i ośrodek kompleksowych badań nad II wojną światową i podwójną okupacją w Polsce. Dla naukowców, dziennikarzy, ludzi kultury, rodzin ofiar i świadków zbrodni oraz wszystkich innych zainteresowanych historią.
Portal internetowy archiwum.instytutpileckiego.pl prezentuje pełny katalog naszych zbiorów. Pozwala się po nich poruszać z wykorzystaniem funkcji pełnotekstowego przeszukiwania dokumentów. Zawiera także opisy poszczególnych obiektów. Z treścią dokumentów zapoznać się można tylko w czytelniach Biblioteki Instytutu Pileckiego w Warszawie i w Berlinie, w których nasi pracownicy służą pomocą w przypadku pytań dotyczących zbiorów, pomagają użytkownikom w korzystaniu z naszych katalogów internetowych, umożliwiają wgląd do materiałów objętych ograniczeniami dostępności.
Niektóre dokumenty, np. te pochodzące z kolekcji Bundesarchiv czy Ośrodka Karta, są jednak objęte ograniczeniami dostępności, które wynikają z umów między Instytutem a tymi instytucjami. Po przybyciu do Biblioteki należy wówczas dopełnić formalności, podpisując stosowne oświadczenia, aby uzyskać dostęp do treści dokumentów na miejscu. Informacje dotyczące ograniczeń dostępu są zawarte w regulaminie Biblioteki. Przed wizytą zachęcamy do zapoznania się z zakresem i strukturą naszych zasobów archiwalnych, bibliotecznych i audiowizualnych, a także z regulaminem[hiperłącze] pobytu i korzystania ze zbiorów.
Wszystkich zainteresowanych skorzystaniem z naszych zbiorów zapraszamy do siedziby Instytutu Pileckiego przy ul. Stawki 2 w Warszawie. Biblioteka jest otwarta od poniedziałku do piątku w godzinach 9.00–15.00. Przed wizytą należy się umówić. Można to zrobić, wysyłając e-mail na adres czytelnia@instytutpileckiego.pl lub dzwoniąc pod numer (+48) 22 182 24 75.
Biblioteka Instytutu Pileckiego w Berlinie znajduje się przy Pariser Platz 4a. Jest otwarta od wtorku do piątku w godzinach 10.30–17.30. Wizytę można odbyć po wcześniejszym umówieniu się, wysyłając e-mail na adres bibliothek@pileckiinstitut.de lub dzwoniąc pod numer (+49) 30 275 78 955.
Prosimy zapoznać się z polityką prywatności. Korzystanie z serwisu internetowego oznacza akceptację jego warunków.