Stefan Kownacki ps. „Gołąb” (ur. 1930, Skroda Wielka) wspomina czasy okupacji niemieckiej i sowieckiej, które przeżył w rodzinnym domu na Podlasiu. Opowiada o wybuchu wojny, kontyngentach dla wojska, ucieczce ojca, a także o stryju Janie Kownackim ps. „Napoleon”, rusznikarzu, żołnierzu Armii Krajowej. Pan Stefan wspomina też rodzinę Filipkowskich, która aż do wyzwolenia ukrywała Żydów. Opowiada o swojej działalności (od 1948) w antykomunistycznym oddziale – przenoszeniu meldunków, zrywaniu plakatów propagandy PRL-owskiej i rozwieszaniu plakatów narodowych. Wspomina milicyjną obławę we wsi Poryte, a także o akcjach partyzanckich, w tym akcji odbicia członków podziemia z więzienia w Grajewie. Po kilkuletnim okresie ukrywania się pan Stefan ujawnił się 1 lipca 1953. W ramach służby wojskowej został skierowany na 2 lata do pracy w kopalni Murcki w Katowicach.
[00:00:07] Przedstawienie postaci, rodziców.
[00:00:37] Dom rodzinny, stryj Jan Kownacki ps. „Napoleon”, dowódca kompanii i rusznikarz. Ukrywał się w piwnicy, przed wojną służył w kawalerii, stacjonował w Suwałkach
[00:02:48] Rodzina boh. wybrana jako „placówka”, od tej pory do domu przychodzili oficerowie. W Skrodzie było siedemnastu członków konspiracji, 9 kompania powiatu grajewskiego. Boh. pełnił wartę na tych spotkaniach.
[00:04:23] Oddział „Burego”, wybudzali boh. w nocy i wysyłali go po stryja do kryjówki w piwnicy.
[00:06:00] Zadaniem boh. było przenoszenie meldunków do sąsiedniej wioski, zrywanie plakatów komunistycznych i nalepianie w ich miejsce narodowych. Podczas takiej akcji na skrzyżowaniu pojawiło się dwóch żołnierzy, kolega zrywał plakaty, boh. celował z pistoletu w żołnierza.
[00:09:50] Gdy stryj opuścił kryjówkę, boh. przejął obowiązki.
[10:01] Rozkaz zabrania listy wyborczej od sołtysa - sołtys oddał listę, trafiła do dowódcy, był to rok 1946. Wierszyk, który mówili, wieszając plakaty.
[00:13:00] Ojciec był rolnikiem, cała rodzina pomagała na roli. Podczas pracy na polu widać było ostrzał polskiej artylerii w niemieckie samoloty [we wrześniu 1939]. Pierwszego dnia wojny ojciec uciekł za Narew.
[00:14:45] Polska kawaleria ruszająca na Prusy, wspomnienia kawalerzystów. Dziadek dał dla wojska trzy jałówki (jałowizna). O wybuchu wojny rodzina dowiedziała się od gońca z Grabowa.
[00:16:46] Rodzeństwo boh., przed wojną szkoła była w wiosce.
[00:18:30] Wywózki na Syberię po wojnie. Boh. oskarżony o nielegalne posiadanie broni, aresztowanie stryja, brata, boh. się ukrywał. Kontakt z oddziałem „Orła”, boh. przeszedł do partyzantów „Orła”, szef oddziału Kazimierz Lenkiewicz ps. „Warmiak”. Nadali boh. pseudonim „Gołąb”, dali mu pistolet. Akcja ataku partyzantów w stodole – zdrajca Godlewski. Strzelanina z milicją. [+] Działanie w konspiracji. Marsz z komendantem – nie wiedzieli dokąd. Kolejne kryjówki, m. in. u państwa Kowalczyków. [41:40] W Nowej Rudzie postój w chlewiku, śniadanie. Pod talerzem komendant zostawił 80 zł. Odkopanie skrzyni z amunicją w lesie. Miejscowość Brzózki, gdzie znaleźli rannego „Sokoła”.
[00:49:55] boh. ukrywał się 6 lat, ujawnił się 1 lipca 1953 w prokuraturze wojewódzkiej w Białymstoku. Poszedł do UB, gdzie zdał broń. Sześć lat ukrywania się z „palcem na spuście”.
[54:00] Ujawnienie się stryja i „Orła”. „Róg” nie ujawnił się.
[58:37] Pobór do wojska, boh. trafił na Śląsk do kopalni, praca przez 2 lata, kopalnia Murcki w Katowicach
[01:01:40] Okupacja sowiecka, nauka w szkole.
[01:06:20] Koniec wojny: dwóch enkawudzistów wpadło aresztować stryja, wujek zdołał uciec.
[01:07:25] Akcja milicji i UB w Grajewie, mobilizacja partyzantów, kilkaset osób, uderzenie na Grajewo, aby odbić z więzienia „narodowców”, rozstrzelanie ubeków. [+]
[01:08:30] Koniec wojny, kiedy boh. wrócił z wojska, poczuł wolność.
[01:08:40] W wojsku wiedział, że jest obserwowany. Zwerbowano szpicli, aby go obserwowali, jeden z mężczyzn przyznał się do tego, boh. mówił mu, co ma opowiadać do UB na jego temat. [+]
[01:11:50] Jeden z Żydów pasał krowy u gospodarza. Rodzina Filipkowskich ukrywała Żydów. Po wojnie ci Żydzi wyjechali do Ameryki
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.