Anatol Nikorowski (ur. 1933, Osada Krechowiecka) jest synem oficera zesłanego po raz pierwszy na katorgę w 1915 r., skąd udało mu się wrócić po siedmiu latach. Przed wojną mieszkali na Wołyniu. W 1940 roku cała rodzina została deportowana do specposiołka Gubokoje na Syberii, 160 km za Archangielskiem.
[00:00:37] – Boh. urodzony w Osadzie Krechowieckiej (powiat Równe, woj. wołyńskie). W 1940 roku rodzina zostaje deportowana na Syberię [archangielska obłast, posiołek Gubokoje]. Podróż pociągiem do Archangielska trwa 40 dni, stamtąd do posiołku płyną barką dwie doby.
[00:02:00] - Wysadzają ich i każą zapomnieć o Polsce. Rodzice, siostra i brat pracują, boh. z młodszym rodzeństwem są za mali, zostają w domu. Rodzina boh.: rodzice i 5 dzieci: starszy syn Lutek, córka Wala, synowie Czesiu, Tolek, Narcyz. Miejsce pochówku nieżyjącego rodzeństwa i rodziców, śmierć żony. Wnuk z Krakowa i prawnuczka Zuzia. Samotność boh.
[00:04:00] – Deportacja rodziny na Syberię była spowodowana udziałem ojca boh. w Legionach Piłsudskiego. Podział ziemi przez Piłsudskiego na Kresach Wschodnich, ojciec boh. jako podoficer otrzymuje 12 hektarów w Osadzie Krechowieckiej. Matka boh. młodo wychodzi za mąż za ojca boh. Jej ojciec i bracia pracowali w cukrowni.
[00:06:00] – Gdy ojciec idzie na wojnę [polsko-bolszewicką], zabiera ze sobą żonę. Obawia się okrucieństwa bolszewików wobec kobiet, jako zawodowy oficer ma prawo być z żoną i matką. Matka boh. spędza z mężem na froncie 8 miesięcy. Przyjście z pomocą wojsk Hallera, walka pod Warszawą, rozejm Piłsudski-Majski. Po bitwie warszawskiej ojciec zostaje zdemobilizowany do cywila.
[00:08:00] – Droga wojskowa ojca, początek w armii carskiej, potem w wojsku polskim. Ojciec był prawdopodobnie w piechocie, teść boh. w kawalerii. Koń ćwiczebny ojca. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 r. wszystko się rozpadło, ojciec płakał za Marszałkiem.
[00:10:00] – Lutek, Czesiu i siostra chodzili do szkoły. W momencie wywózki boh. ma skończone 6 lat, najmłodszy brat ma 3 lata. Przeżycie Sybiru i Ukrainy, znieważenie Polaków. Okoliczności wywózki – 5 kwietnia 1940, poranna wizyta i ustawienie ojca z bratem pod ścianą pod karabinem, reszta ma 15 minut na wymarsz. Jeden z Rosjan radzi im wziąć jak najwięcej. Zawożą ich na 7 dni do więzienia w Równym. Potem wagony towarowe podstawione w Zdołbunowie wywożą ich w dalszą drogę.
[00:12:00] – Przygotowanie jedzenia przez matkę, w drodze tylko kipiatok. Podstawienie wagonów i załadunek. Pociąg rusza bez sygnału, dzieci spadają z półek.
[00:14:00] - Podróż trwa od 15 kwietnia do maja. Postoje w lesie. Dojazd na miejsce, czekające na rodziny baraki. Parterowy barak, piece z cegły, prycze, przepełnienie pomieszczeń. Mieszkają tam do 1944 r. Życie codzienne. Praca matki na birży, siostra Wala w tajdze, brat Lutek i ojciec.
[00:16:00] – Biedne obiady, zupy i chleb racjonowany. Skromne życie, dzieci wykończone, chodzą po prośbie. Prości ludzie - Rosjanie są dla nich dobrzy, żałują ich.
[00:18:00] – Od 1943 r. pomoc UNRRA: futra, płaszcze, smalec. Ojciec nie może pracować, dary w Archangielsku i transport do baraków, polepszenie warunków życia.
[00:20:00] – Praca ojca w tajdze, tajne układanie piosenek przez wygnańców podczas pracy. Ścinanie drzew, obcinanie gałęzi, korowanie i spławianie rzeką do Archangielska. Gałęzie palone, pisanie piosenek węglami na pniakach po ściętych drzewach. Boh. śpiewa piosenkę: Wygnaniec tęskni, choć zawsze w skryciu, za polską ziemią, za chatką swą. Za polską ziemię oddałbym życie, dla Polski tylko ja pragnę żyć. Za polską ziemię oddałbym życie, dla Polski tylko ja pragnę żyć. Musimy pracować w tajgach północy, w barakach zimnych musimy żyć. Za liter zupy, trzysta gram chleba, codziennie musim przy pracy być. Za liter zupy, trzysta gram chleba, codziennie musim przy pracy być. Więc rzućmy piły, chodźmy posiedzieć, niech nasze myśli daleko mkną. Do tej ojczyzny, którą tak kocham, do mojej ziemi do chatki swej. Do tej ojczyzny, którą tak kocham, do mojej ziemi do chatki swej.
[00:24:00] – Ojciec boh. zostaje przedstawicielem Polaków [mężem zaufania ambasady polskiej?]. W 1944 roku zostaje wezwany do biura, że Polacy nic nie robią, szczególnie na działeczkach, które dostali. Kłóci się z władzami. Związek Patriotów Polskich.
[00:26:00] - Trzy dni później wyprowadzają się. Ci, którzy podpisali wcześniej rosyjskie obywatelstwo, muszą zostać. Sympatia komendanta do ojca za mówienie prawdy o zabijaniu Rosjan w 1920 r. Przyjazd do Archangielska z miejscowości [Mołocznoje], 180 km od Archangielska.
[00:28:00] – W Mołocznoje podpływa statek, ojciec prosi kapitana, żeby stanął przy polskim cmentarzu, żeby mogli się pomodlić za pozostawionych tam na zawsze Polaków. Marynarze się śmieją, gdy Polacy modlą się klęcząc. Naloty niemieckie na Archangielsk. Przystanek w szkole, przyjazd na Ukrainę, gdzie są lepsze warunki, bo można ukraść coś do jedzenia. Siostra i ojciec pracują. Dzieci i boh. chodzą do polskiej szkoły.
[00:30:00] – Kradzież pomidorów dla chorej matki nauczycielki. Matka umiera. Na Ukrainie rodzina zostaje 2 lata, w 1946 r. przyjeżdżają do Polski na „Ziemie Odzyskane”. Związek Patriotów Polskich (Wanda Wasilewska, Zygmunt Berling) zabiega o możliwość powrotu Sybiraków do kraju.
[00:32:00] – Rodzina boh. wprowadza się do mieszkania w Iłowie, dzielą dom na pół z fryzjerem. Do fryzjera przychodzą jacyś ludzie, „tato podejrzewał, że to jakaś organizacja”. Ojciec informuje wojsko, fryzjer i jego ludzie zostają aresztowani. Polacy „oszabrowują” dom fryzjera, boh. bierze narty.
[00:34:00] – Boh. kradnie z kolegą króliki Niemcom, po interwencji ojca muszą je oddać.
[00:36:00] – W późniejszym okresie pobytu na Syberii spotkania młodzieży w barakach, śpiewanie polskich piosenek. Brat boh. idzie do kościuszkowców, w Riazaniu kończy szkołę oficerską. Bitwa pod Lenino, brat przeżywa piekło. Wanda Wasilewska błaga Stalina o wycofanie polskich wojsk.
[00:38:00] – Najstarszy brat boh., Lutek, zostaje ranny na Wale Pomorskim, rok leży w Otwocku, dostaje Krzyż Virtuti Militari. Po powrocie do Polski rodzina mieszka w Klemsku, przesiedleńcy zza Buga. Boh. kończy 6 klas szkoły podstawowej.
[00:40:00] - Boh. pracuje w hucie w Kunicach, nie ma wykształcenia. Służy w wojsku w Morągu i pracuje w magazynie żywnościowym. Brat pracuje w spółdzielni w księgowości. Propozycja zostania zawodowym wojskowym, ale boh. woli być w cywilu. Pracuje potem w hucie, ale nie dostaje podwyżki, bo nie ma skończonej 7 klasy podstawówki.
[00:42:00] – Zdawanie egzaminu przez boh., zanosi świadectwo 7-ej klasy w hucie, dostaje podwyżkę. Modlenie się na Syberii, kurza ślepota i uderzenie boh. dyszlem w głowę.
[00:44:00]- Ojciec zabrania bohaterowi chodzić do szkoły po sytuacji z dyszlem. Gotowanie przez matkę wątroby, pozbycie się kurzej ślepoty. Dzieje Polaków, którzy zostali na Syberii, krzyże.
[00:46:00] - Modlitwy matek i sąsiadek. Nie było księży, duży cmentarz. Czasem ktoś kładł się spać i rano już nie żył, umierał z wycieńczenia, niedożywienia. Trudna codzienność na Syberii.
[00:48:00] – Wykopki ziemniaków. Lato na Syberii, nie było nocy. W zimie jasno od godziny 8 do 15. Było tak zimno, że jak ptak zrywał się do lotu, to w tym locie zamarzał. Palenie w piecu łupkami, światło tylko z drzwiczek pieca. Kurza ślepota (z braku wit. A).
[00:50:00] – Szkoła na Syberii, nie wolno było mówić po polsku. Nazwiska nauczycielek. Bieda lokalnych, prostych ludzi. Jak ukraiński żołnierz widzi stan boh. i jego rodzeństwa, to klnie na Stalina.
[00:52:00] – Szacunek boh. do ludzi. Ojciec boh. Zenon Nikorowski, po wojnie idzie do pracy, potem już nie może pracować.
[00:54:00] - Żary k. Zagania. Klemsko, Zbąszynek, Stare / Nowe Kramsko, autochtoni. Po wojnie NKWD nie czepiało się ojca, pracował jako portier w cegielni. Matka uprawia w Kunicach działkę, umiera przed ojcem w 1969 r. Ojciec 11 lat starszy od matki. Na Syberii pracowało się za kartki.
[00:56:00] – „Kto rabotajet - kuszajet”. Kartki za pracę rodziców i dwójki rodzeństwa boh. zamieniano na żywność. Dzień boh. po wyjściu rodziców do pracy, pilnowanie ognia. Drzewo na opał. Pluskwy.
[00:58:00] – Kołyska dla boh., aby uniknąć pluskw. Po roku pobytu zerwanie starych tapet, wyparzenie prycz i odpluskwienie. Stołówka była raz dziennie. Głód, wyrywanie sobie jedzenia przez dzieci.
[01:00:00] – Wspomnienie Rosjanina z brodą i wszami, które w niej łapał i jadł. Boh. z rodzeństwem chodzą co tydzień do bani, dezynfekcja ubrań parą. Piekło sowieckie, zemsta Stalina za 1920 rok. Partia komunistyczna w Polsce bierze ojca „na ołówek” na Osadzie Krechowieckiej.
[01:02:00] – Dziecięca choroba boh. Dzieciństwo na Syberii.
[01:04:00] – Na zesłaniu każdy smutny i głodny, nie ma nastroju do zabawy. Boh. jest taki chudy, że mówią na niego „szczur”. Na Ukrainie wynoszą na Wielkanoc na cmentarz jedzenie dla umarłych, Polacy zabierają to jedzenie dla siebie.
[01:06:00] – Jedna z Ukrainek wystawia na grób kisiel i łyżki. Boh. je go z innymi dziećmi. Przyjazd na „Ziemie Odzyskane”, poniemieckie, poprawa warunków, szkoła w Iłowie. Zmiana mieszkania.
[01:08:00] – Ciężko wydobyć się ze wspomnień syberyjskich. Jak boh. widzi wyrzucone kromki chleba, to serce go boli. Brak szacunku ludzi do chleba. Brak zainteresowania dzieci boh. Syberią. Prezes Witek Zuba, Sybirak.
[01:10:00] – Kombatanci, inwalidzi wojenni, wysyła się im kartki na święta, boh. dzwoni z życzeniami. Przekroczenie w wagonie granicy polskiej to była wielka radość. Początek innego życia, rodzice i ludzie z transportu wylegli.
[01:12:00]– Opieka boh. nad dziećmi, córka Marzena i syn Janusz. Historia poznania boh. z żoną. Żona boh. była w zespole, jak boh. wyszedł z wojska, zaczęli się spotykać. Plany małżeńskie boh.
[01:16:00] - Ślub cywilny bez metryk, ale z wódką. Przeżyli razem 55 lat. Ślub kościelny. Szczęście w małżeństwie.
[01:18:00] – Narodziny syna.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.