Wudkowska Wanda
Wanda Wudkowska z d. Bielska (ur. 1936, Ponary Dolne), emerytowana księgowa, świadek zbrodni ponarskiej. Ojciec Michał Bielski pracował jako kierowca w Korpusie Ochrony Pogranicza na placówce nr 6 w Łunińcu (dziś Białoruś). Tam Wanda Wudkowska spędziła pierwsze lata swojego życia. We wrześniu 1939 r. Michał Bielski ewakuował się z żołnierzami KOP do Zaleszczyk
nie przekroczył jednak granicy i wrócił do Ponar Dolnych. W czasie okupacji zajmował się gospodarstwem, dorabiał też jako stolarz. W czasie okupacji urodziły się kolejne dzieci Michała i Janiny Bielskich: Leon Piotr (ur. 1941) i Janusz (ur. 1944). Koło ich domu przechodzili ludzie skazani przez Niemców na śmierć, Wanda Wudkowska jako kilkuletnia dziewczynka słyszała strzały egzekucji w Ponarach. Wielokrotnie chowali się w piwnicy przed bombardowaniami. W 1944 r. rozpoczęła naukę w szkole powszechnej w Wilnie, ukończyła dwie klasy, była tam już wówczas obowiązkowa nauka języka litewskiego. W 1946 r. ojciec, obawiając się aresztowania ze względu na przedwojenną pracę w KOP, zdecydował się na „repatriację” na Ziemie Odzyskane. Osiedlili się w Białogardzie, duża część rodziny została na Wileńszczyźnie. Ojciec dostał pracę w zakładzie energetycznym, Wanda Wudkowska w trybie przyśpieszonym ukończyła szkołę podstawową, a w 1954 roku Technikum Ekonomiczne w Koszalinie. Otrzymała nakaz pracy w Banku Rolnym, potem przeniosła się do miejscowego oddziału Narodowego Banku Polskiego. Ukończyła zaocznie studia na Wyższej Szkole Ekonomicznej w Gdańsku, w 1980 r. przeprowadziła się na stałe do tego miasta. W 1996 r. przeszła na emeryturę. W 1959 r. wyszła za mąż za Zdzisława Wudkowskiego (1925-2011), technika, który osiedlił się w Białogardzie po powrocie z robót przymusowych w okolicach Szczecina. Mają dwie córki: Dorota Wudkowska (ur. 1960) oraz Anna Wosińska (ur. 1962). W 1968 r. po raz pierwszy po wojnie odwiedziła Wilno i Ponary. Od lat 90. regularnie odwiedza Wileńszczyznę, zaangażowała się także w działalność Stowarzyszenia Rodzina Ponarska.
more...
less
[00:00:08] Ur. w 1936 r. w Ponarach Dolnych k. Wilna, przed wojną miejscowość letniskowa. Dzieciństwo w Łunieńcu – ojciec pracował w KOP (Korpus Ochrony Pogranicza). Wkroczenie Rosjan 17 września [1939], ojciec przewoził ewakuujący się KOP do Zaleszczyk. Zatrzymanie mamy, boh. zabrana do Wilna. Przyjazd rodziców i boh. do domu dziadka w Ponarach. Wspomnienie – droga z mamą do akuszerki na ul. Koszykową w Wilnie, mijane samochody wojskowe i motocykle z koszem – 28 czerwca 1941 r.
[00:03:03] Początek okupacji niemieckiej, aresztowania, getto w Łukiszkach. Oddalone gospodarstwo dziadka, brukowana droga do Kowna. Tłumy ludzi pędzone tą drogą w stronę Ponar Górnych do miejsca kaźni w lesie, żołnierze z psami. Ludzie zwożeni pociągami. Odgłosy egzekucji, „kanonada każdego dnia” od połowy 1941 do 1944 r. [++]
[00:06:41] Trudne dzieciństwo, nocne bombardowania, leje po bombach na podwórkach i w lesie, noce spędzane w piwnicy obok domu. Ziemianka w lesie. Przychodzenie patrolujących Niemców do domu – poczęstunek z miodem.
[00:09:00] Latem 1944 r. opanowanie Wilna przez Rosjan, rządy Litwinów, otwarcie szkół. Palenie zwłok przez Niemców w Ponarach – kłęby dymu, swąd spalenizny. Bracia stryjeczni Edward i Roman zginęli przy rozbieraniu broni porzuconej na pobliskich łąkach.
[00:11:05] Strzelanina na łąkach. Rosjanin rozstrzelał niemieckiego żołnierza na podwórku dziadka na oczach rodziny. [+] Przyjście na świat brata Janusza w Ponarach, rosyjski oficer chciał wyprowadzić [i zgwałcić] mamę w połogu. Trauma wojenna. Zachowanie Rosjan, zniszczenie uli.
[00:13:40] Śmierć babci w 1938 r., kaplica cmentarna. Trumna dla dziadka [+] ocalona przed Rosjanami. Nocne naloty, wybuch bomb na cmentarzu i w kościele. Ksiądz z Wojdat.
[00:16:06] W 1944 r. przywracanie normalności, I Komunia we wrześniu, początek lekcji w szkole przy ul. Legionowej. W maju 1946 r. wyjazd do Polski na „Ziemie Odzyskane”.
[00:17:05] Rodzeństwo ojca: stryj Józef, ciotki Anna (została w Ponarach, syn Janusz w AK w Polsce) i Maria (została w Wilnie). Obawy ojca przed represjami sowieckimi z powodu służby w KOP. Zachowanie NKWD wobec „elementów podejrzanych”, kilkudniowe zasadzki. Krawiec z rodziny mamy w 1945 r. wywieziony karnie do kopalni na Syberii za szycie mundurów. W zasadzce złapana kuzynka Regina Szyszko. Rodzice: Janina dd. Zacharewicz, Michał Bielski. Bracia Leon Piotr i Janusz.
[00:21:30] Rodzeństwo mamy, przewiezienie boh. do ciotki – mieszkała w Białej Wace. Podpalenie wsi przez Niemców, ucieczka do sąsiedniej wsi, poniewierka, powrót piechotą z ciężarną mamą. Dom dziadka – Ponary Dolne 2 – stoi do dziś. [+]. Pobyty Niemców w ogrodzie dziadka – miód z centryfugi, surowe ogórki.
[00:26:13] Trudne zdobywanie żywności w Wilnie. Gospodarstwo dziadka w Ponarach: urządzenie do odciągania melasy z buraków cukrowych, wytwarzanie serów i masła, mąka z żołędzi. Kuzyn Janusz Tomaszewski. Obrzędy, katolickie tradycje świąteczne, zbieranie grzybów.
[00:30:13] Koleżanka szkolna Alicja Bogdanowicz. Wyjazd na Ziemie Odzyskane, karta repatriacyjna rodziny. Widok zniszczonej Piły, wysiadka w Białogardzie. Szkoła: dwie klasy w rok. Technikum Ekonomiczne w Koszalinie, zamieszkanie w internacie. Odgruzowywanie miasta. Pochód pierwszomajowy - boh. przodowniczką nauki z szarfą. Zamieszkanie w Gdańsku w mieszkaniu po wujostwie otrzymanym jako odszkodowanie za mienie powileńskie. [+] Praca w Narodowym Banku Polskim.
[00:33:33] Emerytura w 1996 r. Białogard niezniszczony po wojnie, miasto poniemieckie, nauczycielki po Sorbonie. W 1954 r. urodził się tam Aleksander Kwaśniewski. Pierwsza praca w Banku Rolnym w Starogardzie w 1954 r. z nakazu pracy. Dom koło zniszczonej cegielni, zabrane z Kresów krowa i maciora, dwa krzesła, rozkładana szafa, droga pociągiem towarowym, majątek przesiedleńczy. [+]
[00:36:13] Praca ojca w warsztatach zakładu energetycznego. W czasie wojny bomba utkwiła w dachu wieży kościelnej podczas nabożeństwa w Wilnie, zbombardowanie plebanii. Groby rodziny na cmentarzu w Ponarach (dziś Savanorių prospektas w Wilnie). Wiersz Mickiewicza „Powrót taty”. Zajęcia ojca w Ponarach. Znalezienie złotej monety 10-rublowej w bruździe na polu. [+]
[00:40:52] Skazańcy sunący na miejsce kaźni w Ponarach, mordowali szaulisi za pieniądze. Spektakl „Spowiedź szaulisa” w Filharmonii Wileńskiej. Rodzinne wypady do filharmonii z ciotką Anną, występy Rosjan. Podsłuchana rozmowa rodziców o rannej Żydówce w domu. Zabudowania gospodarcze dziadka z dala od wsi.
[00:45:15] Świadomość prowadzenia ludzi na rozstrzelanie, kanonada cekaemów. Pierwszy wyjazd do Wilna po wojnie w 1968 r., odwiedziny ciotki w kamienicy przy ul. Rydza Śmigłego, wyjazd do Ponar Górnych, zbiorowe mogiły w pięknym lesie [+]. Polityka historyczna ZSRR.
[00:48:05] Paczka dla ojca od sióstr z Wilna (mąka, cukier) w latach 60 . – propaganda radziecka o Polsce. Procedura wyjazdu do Wilna w czasie ZSRR, rewizje. Niszczenie miejsc kultu przez sowietów w Wilnie (kalwaria wileńska, katedra, kościół św. Kazimierza itd.), cierpienia rodziców, wynaradawianie. Przedwojenne polonistki w Białogardzie. [+]
[00:53:34] Nastolatki w internacie, żołnierze radzieccy na szkolnej potańcówce w Koszalinie. Ojciec ukończył kurs lotniczy w Warszawie, w czasie ewakuacji KOP został złapany, udało mu się uciec do Wilna. Nie należał do partyzantki, chciał uciekać z Wilna.
[00:56:59] Dzieciństwo w Ponarach, świąteczne spacery. Miejscowość wypoczynkowa Zakret, poziomki. Kaczany – pisanki wielkanocne w rynienkach z kory, kaczanie jaj. Zabawy: piker, puszczanie kół rowerowych, zabawa pobitą porcelaną. Roślinność w lasach wileńskich, wawrzynek wilczełyko – robienie perfum, zbieranie kurek („lisiczki”), bukiety z polnych kwiatów, flakony z butelek. [+]
[01:01:17] „Niezadawalające” stosunki w Litwinami. Ciocia Stanisława Kisielewska, mąż Litwin Stanisław Morkunas, kamienica rodzinna przy ul. Rydza Śmigłego w rękach litewskich. Losy rodziny pozostałej w Wilnie, zacieranie korzeni polskich na Litwie, „Polacy okupanci”. Cmentarz w Druskiennikach, przedstawienie w szkole w Jaszunach, rodzina w Czarnym Borze, muzeum Józefa Mackiewicza. Polskie pamiątki, odkupione przez państwo – pałac Paców. Trudna nauka litewskiego
[00:09:50] Ponary – miejscowość wypoczynkowa także dla Żydów, 40 proc. mieszkańcy Wilna stanowili Żydzi. Mąż Zdzisław Wudkowski z korzeniami w Pruszkowie-Żbikowie, przedwojenna rodzina kolejarska, wywieziony na roboty przymusowe do bauera pod Szczecin, po wojnie trafił do Białogardu, pracował w elektrowni, mało mówił o wojnie. Nieliczni Niemcy w Białogardzie, szabrownicy. Przydział rodzinie połowy domu, sąsiedzi z Wileńszczyzny.
[01:16:50] Mieszanina Polaków w Białogardzie: koleżanki warszawianka, Ukrainka. Bony do nauki języków obcych w domu Aleksandra Kwaśniewskiego, jego ojciec lekarz był lokalną personą, dyrektorem szpitala. Nakaz pracy dla boh. zaraz po szkole, studia zaoczne w Gdańsku w Wyższej Szkole Ekonomicznej.
[01:18:37] Ślub w 1959 r., mąż starszy o 11 lat, rozbity po wojnie, córki Dorota, Anna (wnuczki Małgorzata Wosińska i Weronika Wosińska). Boh. osiadła w Gdańsku latem 1980 r. Obserwowanie życia opozycyjnego z boku, praca w finansach.
[01:25:05] Dziadek Karol Bielski został na Litwie, zmarł w 1948 r. Śmierć Stalina – obwieszczenie w internacie, apel w szkole. Propaganda stalinowska, obowiązkowe pochody pierwszomajowe. Defilada pierwszomajowa w Warszawie w 1954 r. Brak wolności w PRL.
more...
less