Wanda Wudkowska z d. Bielska (ur. 1936, Ponary Dolne), emerytowana księgowa, świadek zbrodni ponarskiej. Ojciec Michał Bielski pracował jako kierowca w Korpusie Ochrony Pogranicza na placówce nr 6 w Łunińcu (dziś Białoruś). Tam Wanda Wudkowska spędziła pierwsze lata swojego życia. We wrześniu 1939 r. Michał Bielski ewakuował się z żołnierzami KOP do Zaleszczyk
nie przekroczył jednak granicy i wrócił do Ponar Dolnych. W czasie okupacji zajmował się gospodarstwem, dorabiał też jako stolarz. W czasie okupacji urodziły się kolejne dzieci Michała i Janiny Bielskich: Leon Piotr (ur. 1941) i Janusz (ur. 1944). Koło ich domu przechodzili ludzie skazani przez Niemców na śmierć, Wanda Wudkowska jako kilkuletnia dziewczynka słyszała strzały egzekucji w Ponarach. Wielokrotnie chowali się w piwnicy przed bombardowaniami. W 1944 r. rozpoczęła naukę w szkole powszechnej w Wilnie, ukończyła dwie klasy, była tam już wówczas obowiązkowa nauka języka litewskiego. W 1946 r. ojciec, obawiając się aresztowania ze względu na przedwojenną pracę w KOP, zdecydował się na „repatriację” na Ziemie Odzyskane. Osiedlili się w Białogardzie, duża część rodziny została na Wileńszczyźnie. Ojciec dostał pracę w zakładzie energetycznym, Wanda Wudkowska w trybie przyśpieszonym ukończyła szkołę podstawową, a w 1954 roku Technikum Ekonomiczne w Koszalinie. Otrzymała nakaz pracy w Banku Rolnym, potem przeniosła się do miejscowego oddziału Narodowego Banku Polskiego. Ukończyła zaocznie studia na Wyższej Szkole Ekonomicznej w Gdańsku, w 1980 r. przeprowadziła się na stałe do tego miasta. W 1996 r. przeszła na emeryturę. W 1959 r. wyszła za mąż za Zdzisława Wudkowskiego (1925-2011), technika, który osiedlił się w Białogardzie po powrocie z robót przymusowych w okolicach Szczecina. Mają dwie córki: Dorota Wudkowska (ur. 1960) oraz Anna Wosińska (ur. 1962). W 1968 r. po raz pierwszy po wojnie odwiedziła Wilno i Ponary. Od lat 90. regularnie odwiedza Wileńszczyznę, zaangażowała się także w działalność Stowarzyszenia Rodzina Ponarska.
more...
less
[00:00:08] Ur. w 1936 r. w Ponarach Dolnych k. Wilna, przed wojną miejscowość letniskowa. Dzieciństwo w Łunieńcu – ojciec pracował w KOP (Korpus Ochrony Pogranicza). Wkroczenie Rosjan 17 września [1939], ojciec przewoził ewakuujący się KOP do Zaleszczyk. Zatrzymanie mamy, boh. zabrana do Wilna. Przyjazd rodziców i boh. do domu dziadka w Ponarach. Wspomnienie – droga z mamą do akuszerki na ul. Koszykową w Wilnie, mijane samochody wojskowe i motocykle z koszem – 28 czerwca 1941 r.
[00:03:03] Początek okupacji niemieckiej, aresztowania, getto w Łukiszkach. Oddalone gospodarstwo dziadka, brukowana droga do Kowna. Tłumy ludzi pędzone tą drogą w stronę Ponar Górnych do miejsca kaźni w lesie, żołnierze z psami. Ludzie zwożeni pociągami. Odgłosy egzekucji, „kanonada każdego dnia” od połowy 1941 do 1944 r. [++]
[00:06:41] Trudne dzieciństwo, nocne bombardowania, leje po bombach na podwórkach i w lesie, noce spędzane w piwnicy obok domu. Ziemianka w lesie. Przychodzenie patrolujących Niemców do domu – poczęstunek z miodem.
[00:09:00] Latem 1944 r. opanowanie Wilna przez Rosjan, rządy Litwinów, otwarcie szkół. Palenie zwłok przez Niemców w Ponarach – kłęby dymu, swąd spalenizny. Bracia stryjeczni Edward i Roman zginęli przy rozbieraniu broni porzuconej na pobliskich łąkach.
[00:11:05] Strzelanina na łąkach. Rosjanin rozstrzelał niemieckiego żołnierza na podwórku dziadka na oczach rodziny. [+] Przyjście na świat brata Janusza w Ponarach, rosyjski oficer chciał wyprowadzić [i zgwałcić] mamę w połogu. Trauma wojenna. Zachowanie Rosjan, zniszczenie uli.
[00:13:40] Śmierć babci w 1938 r., kaplica cmentarna. Trumna dla dziadka [+] ocalona przed Rosjanami. Nocne naloty, wybuch bomb na cmentarzu i w kościele. Ksiądz z Wojdat.
[00:16:06] W 1944 r. przywracanie normalności, I Komunia we wrześniu, początek lekcji w szkole przy ul. Legionowej. W maju 1946 r. wyjazd do Polski na „Ziemie Odzyskane”.
[00:17:05] Rodzeństwo ojca: stryj Józef, ciotki Anna (została w Ponarach, syn Janusz w AK w Polsce) i Maria (została w Wilnie). Obawy ojca przed represjami sowieckimi z powodu służby w KOP. Zachowanie NKWD wobec „elementów podejrzanych”, kilkudniowe zasadzki. Krawiec z rodziny mamy w 1945 r. wywieziony karnie do kopalni na Syberii za szycie mundurów. W zasadzce złapana kuzynka Regina Szyszko. Rodzice: Janina dd. Zacharewicz, Michał Bielski. Bracia Leon Piotr i Janusz.
[00:21:30] Rodzeństwo mamy, przewiezienie boh. do ciotki – mieszkała w Białej Wace. Podpalenie wsi przez Niemców, ucieczka do sąsiedniej wsi, poniewierka, powrót piechotą z ciężarną mamą. Dom dziadka – Ponary Dolne 2 – stoi do dziś. [+]. Pobyty Niemców w ogrodzie dziadka – miód z centryfugi, surowe ogórki.
[00:26:13] Trudne zdobywanie żywności w Wilnie. Gospodarstwo dziadka w Ponarach: urządzenie do odciągania melasy z buraków cukrowych, wytwarzanie serów i masła, mąka z żołędzi. Kuzyn Janusz Tomaszewski. Obrzędy, katolickie tradycje świąteczne, zbieranie grzybów.
[00:30:13] Koleżanka szkolna Alicja Bogdanowicz. Wyjazd na Ziemie Odzyskane, karta repatriacyjna rodziny. Widok zniszczonej Piły, wysiadka w Białogardzie. Szkoła: dwie klasy w rok. Technikum Ekonomiczne w Koszalinie, zamieszkanie w internacie. Odgruzowywanie miasta. Pochód pierwszomajowy - boh. przodowniczką nauki z szarfą. Zamieszkanie w Gdańsku w mieszkaniu po wujostwie otrzymanym jako odszkodowanie za mienie powileńskie. [+] Praca w Narodowym Banku Polskim.
[00:33:33] Emerytura w 1996 r. Białogard niezniszczony po wojnie, miasto poniemieckie, nauczycielki po Sorbonie. W 1954 r. urodził się tam Aleksander Kwaśniewski. Pierwsza praca w Banku Rolnym w Starogardzie w 1954 r. z nakazu pracy. Dom koło zniszczonej cegielni, zabrane z Kresów krowa i maciora, dwa krzesła, rozkładana szafa, droga pociągiem towarowym, majątek przesiedleńczy. [+]
[00:36:13] Praca ojca w warsztatach zakładu energetycznego. W czasie wojny bomba utkwiła w dachu wieży kościelnej podczas nabożeństwa w Wilnie, zbombardowanie plebanii. Groby rodziny na cmentarzu w Ponarach (dziś Savanorių prospektas w Wilnie). Wiersz Mickiewicza „Powrót taty”. Zajęcia ojca w Ponarach. Znalezienie złotej monety 10-rublowej w bruździe na polu. [+]
[00:40:52] Skazańcy sunący na miejsce kaźni w Ponarach, mordowali szaulisi za pieniądze. Spektakl „Spowiedź szaulisa” w Filharmonii Wileńskiej. Rodzinne wypady do filharmonii z ciotką Anną, występy Rosjan. Podsłuchana rozmowa rodziców o rannej Żydówce w domu. Zabudowania gospodarcze dziadka z dala od wsi.
[00:45:15] Świadomość prowadzenia ludzi na rozstrzelanie, kanonada cekaemów. Pierwszy wyjazd do Wilna po wojnie w 1968 r., odwiedziny ciotki w kamienicy przy ul. Rydza Śmigłego, wyjazd do Ponar Górnych, zbiorowe mogiły w pięknym lesie [+]. Polityka historyczna ZSRR.
[00:48:05] Paczka dla ojca od sióstr z Wilna (mąka, cukier) w latach 60 . – propaganda radziecka o Polsce. Procedura wyjazdu do Wilna w czasie ZSRR, rewizje. Niszczenie miejsc kultu przez sowietów w Wilnie (kalwaria wileńska, katedra, kościół św. Kazimierza itd.), cierpienia rodziców, wynaradawianie. Przedwojenne polonistki w Białogardzie. [+]
[00:53:34] Nastolatki w internacie, żołnierze radzieccy na szkolnej potańcówce w Koszalinie. Ojciec ukończył kurs lotniczy w Warszawie, w czasie ewakuacji KOP został złapany, udało mu się uciec do Wilna. Nie należał do partyzantki, chciał uciekać z Wilna.
[00:56:59] Dzieciństwo w Ponarach, świąteczne spacery. Miejscowość wypoczynkowa Zakret, poziomki. Kaczany – pisanki wielkanocne w rynienkach z kory, kaczanie jaj. Zabawy: piker, puszczanie kół rowerowych, zabawa pobitą porcelaną. Roślinność w lasach wileńskich, wawrzynek wilczełyko – robienie perfum, zbieranie kurek („lisiczki”), bukiety z polnych kwiatów, flakony z butelek. [+]
[01:01:17] „Niezadawalające” stosunki w Litwinami. Ciocia Stanisława Kisielewska, mąż Litwin Stanisław Morkunas, kamienica rodzinna przy ul. Rydza Śmigłego w rękach litewskich. Losy rodziny pozostałej w Wilnie, zacieranie korzeni polskich na Litwie, „Polacy okupanci”. Cmentarz w Druskiennikach, przedstawienie w szkole w Jaszunach, rodzina w Czarnym Borze, muzeum Józefa Mackiewicza. Polskie pamiątki, odkupione przez państwo – pałac Paców. Trudna nauka litewskiego
[00:09:50] Ponary – miejscowość wypoczynkowa także dla Żydów, 40 proc. mieszkańcy Wilna stanowili Żydzi. Mąż Zdzisław Wudkowski z korzeniami w Pruszkowie-Żbikowie, przedwojenna rodzina kolejarska, wywieziony na roboty przymusowe do bauera pod Szczecin, po wojnie trafił do Białogardu, pracował w elektrowni, mało mówił o wojnie. Nieliczni Niemcy w Białogardzie, szabrownicy. Przydział rodzinie połowy domu, sąsiedzi z Wileńszczyzny.
[01:16:50] Mieszanina Polaków w Białogardzie: koleżanki warszawianka, Ukrainka. Bony do nauki języków obcych w domu Aleksandra Kwaśniewskiego, jego ojciec lekarz był lokalną personą, dyrektorem szpitala. Nakaz pracy dla boh. zaraz po szkole, studia zaoczne w Gdańsku w Wyższej Szkole Ekonomicznej.
[01:18:37] Ślub w 1959 r., mąż starszy o 11 lat, rozbity po wojnie, córki Dorota, Anna (wnuczki Małgorzata Wosińska i Weronika Wosińska). Boh. osiadła w Gdańsku latem 1980 r. Obserwowanie życia opozycyjnego z boku, praca w finansach.
[01:25:05] Dziadek Karol Bielski został na Litwie, zmarł w 1948 r. Śmierć Stalina – obwieszczenie w internacie, apel w szkole. Propaganda stalinowska, obowiązkowe pochody pierwszomajowe. Defilada pierwszomajowa w Warszawie w 1954 r. Brak wolności w PRL.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.