Janusz Sermanowicz, ps. „Dyzma” (ur. 1926, Skarżysko-Kamienna) – w 1939 roku ukończył szkołę powszechną w Skarżysku i zdał egzamin do gimnazjum. W czasie niemieckiej okupacji uczył się na tajnych kompletach. Po wstąpieniu do konspiracji w 1942 roku początkowo przenosił meldunki i kolportował prasę podziemną, w 1944 roku został łącznikiem cichociemnego mjr. Stanisława Krzymowskiego „Kostki”. W maju 1944, zagrożony dekonspiracją, trafił do 2 kompanii 1 plutonu 3 Pułku Piechoty Legionów AK por. Antoniego Hedy „Szarego”. Brał udział m.in. w rozbiciu aresztu w Końskich, akcji w Wólce Plebańskiej oraz w Akcji „Burza”. Po rozwiązaniu AK pozostał w konspiracji. W sierpniu 1945 uczestniczył w akcji rozbicia więzienia w Kielcach, był w grupie uderzającej na bramę główną, a następnie na blok męski. Działał w Zrzeszeniu „Wolność i Niezawisłość”. Ujawnił się dopiero 27 kwietnia 1947 r. Służbę zakończył w stopniu plutonowego podchorążego. Zawodowo związał się z Lasami Państwowymi. Przez szereg lat pracował jako leśnik w Leśnictwie Majków. Od lat 70. był zaangażowany w działalność nieformalnego Środowiska „Szaraków” – kombatantów, podkomendnych Antoniego Hedy „Szarego”. Współorganizował wydarzeniach o charakterze patriotyczno-religijnym na Kielecczyźnie, w miejscach walk 3 Pułku Piechoty Legionów AK. Jest członkiem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Pełni także funkcję prezesa Oddziału Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość Stowarzyszenia Społeczno-Kombatanckiego w Skarżysku-Kamiennej. Organizator wielu uroczystości patriotycznych, lekcji historii i spotkań z młodzieżą w Skarżysku-Kamiennej, Starachowicach i Brwinowie. Uczestniczy w odnajdywaniu i upamiętnianiu miejsc pochówków żołnierzy oddziałów partyzanckich, poległych w czasie wojny oraz konspiracji niepodległościowej. W latach 2012-2016 organizator rajdów dla młodzieży szkolnej z Warszawy szlakiem płk. Jana Piwnika „Ponurego” i gen. bryg. Antoniego Hedy „Szarego”.
more...
less
[00:00:07] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1926 r. w Skarżysku-Kamiennej.
[00:00:25] Boh. był partyzantem w oddziale Antoniego Hedy ps. „Szary”. Po wstąpieniu do konspiracji i złożeniu przysięgi był łącznikiem. Dziadkowie osiedlili się w Skarżysku pod koniec XIX wieku, dziadek pracował na kolei jako maszynista. Ojciec był urzędnikiem pocztowym, rodzice wzięli ślub w 1925 r. i zamieszkali przy ul. Fabrycznej.
[00:03:47] W 1939 r. boh. skończył szkołę powszechną i zdał do gimnazjum, w czasie okupacji rozpoczął naukę, ale Niemcy po jakimś czasie rozwiązali szkołę. Po wybuchu wojny, gdy bombardowano dworzec i fabrykę amunicji w Skarżysku, rodzina przeniosła się do osady Rejów, gdzie mieszkał brat matki. Po powrocie do domu boh. został uczniem tajnych kompletów, po czterech latach zrezygnował z nauki na rzecz działań w konspiracji, do której wstąpił jako 14-latek, początkowo zajmował się rozklejaniem ulotek, kolportowaniem „Orła Białego”. Wychowanie patriotyczne – dziadek matki brał udział w Powstaniu Styczniowym. W fabryce amunicji pracowało wielu byłych legionistów – uroczystości przed wojną.
[00:10:35] W 1942 r. boh. złożył przysięgę i rozpoczął działalność w konspiracji, w 1944 został łącznikiem cichociemnego kpt. Stanisława Krzymowskiego. Dostarczał paczki do wskazanych punktów, odwiedzał skrzynki kontaktowe w Bliżynie i koło Suchedniowa. W skarżyskiej dzielnicy Bór działała stacja nadawczo-odbiorcza, z której korzystał kpt. Krzymowski. W maju 1944 boh. dowiedział się, że jego aktywność została zauważona przez sąsiadów – dołączenie do oddziału partyzanckiego „Szarego”. Stanisław Krzymowski był przed wojną oficerem Dwójki, w konspiracji zajmował się odbiorami zrzutów alianckich oraz kontrwywiadem. [+]
[00:15:35] Oddział „Szarego” stacjonował w tzw. starym obozie, w lesie między Niekłaniem a Wólką Plebańską niedaleko źródeł rzeki Kamienna. Boh. przydzielono do 2 kompanii 1 plutonu, jego dowódcą był por. „Palma”. Boh. opiekował się starszy partyzant, którego zadaniem były kontakty ze skrzynkami na terenie Skarżyska i okolic. Boh. chodząc razem z nim poznawał teren. Potem sam odwiedzał skrzynki przynosząc do lasu pocztę, amunicję – odprowadzanie szpicli na „sąd ostateczny”.
[00:18:30] W czerwcu 1944 ubezpieczał akcję rozbicia więzienia w Końskich. Przy wjeździe do miasta był przejazd kolejowy, boh. i Tadeusz Korzeniowski „Bystry” zajęli budkę przy przejeździe. „Bystry” udawał dróżnika. Boh. i kolega byli gotowi na odparcie niemieckiego ataku, ale żaden patrol nie pojawił się. Akcja w Końskich powiodła się, uwolniono grupę więźniów. Niedługo potem była akcja w Wólce Plebańskiej. Planowano zdobycie amunicji z fabryki w Skarżysku, o wagonie z amunicją powiadomił wywiad AK działający w fabryce. Przygotowano kilkadziesiąt furmanek, partyzanci leżeli w kartoflisku wzdłuż torów. Opuszczono semafor, pociąg stanął i zaczęła się strzelanina. Akcja powiodła się, zdobyto amunicję i ok. tony trotylu.
[00:26:18] W czasie składania przysięgi boh. przyjął pseudonim „Włast” i posługiwał się nim w czasie walki w oddziale „Szarego” – pochodzenie pseudonimu. Trudy życia w lesie, wyżywienie partyzantów. Pogorszenie sytuacji, gdy front zatrzymał się na Wiśle – zagęszczenie formacji niemieckich, w tym kolaboracyjnych składających się z Kałmuków, którzy stacjonowali w wioskach. Partyzantom zaczynało brakować żywności z powodu trudności dostarczania jej do lasu. „Szary” zadecydował o ataku na magazyny żywnościowe w Skarżysku, w których gromadzono kontyngenty. Magazyn urządzono w dawnej synagodze przy ul. Fabrycznej. Boh. przez jakiś czas tam pracował, więc przydzielono go do oddziału mającego zdobyć żywność. Naprzeciwko synagogi były ruiny stalowni i stały tam baterie przeciwlotnicze. Woźnicą pierwszego wozu miał być dezerter z Wehrmachtu, Ślązak, który miał przygotowane odpowiednie dokumenty. Drugim wozem jechał „Szczodry”. Do wozów byli przydzieleni partyzanci w mundurach niemieckich, którzy mieli ładować żywność. Boh., by uniknąć rozpoznania leżał w wozie, potem okazało się, że rozpoznała go koleżanka wyglądająca przez okno, która powiedziała ciotce, że Niemcy go aresztowali. Boh. leżąc widział dziadka stojącego przy furtce. Przebieg akcji – ładowanie towarów na wozy. Szefowa sanitariuszek przyszła z dwoma partyzantami: Korzeniowskim i Henrykiem Malczewskim, którzy pilnowali osób zatrzymanych na terenie magazynu. Reakcja „Szarego” na widok butelek octu, które wziął za alkohol. [+]
[00:39:48] Nocą odmaszerowano na koncentrację do Nowego Miasta nad Pilicą – odwołanie koncentracji, trudności z przemieszczaniem się z powodu ilości niemieckich jednostek. W Szewcach koło Kielc stoczono bitwę, po której podzielono się na mniejsze oddziały. Pułk boh. udał się w kierunku Trawnik, tu w obławie zginął kolega Nowak ps. „Mech”. Boh. zachorował na zapalenie płuc i trafił razem z rannymi do wsi koło Łopuszna. Stacjonował tam oddział Gwardii Ludowej „Górala”, który czekał na zrzut. Boh. wrócił do Skarżyska – zadania w konspiracji.
[00:46:50] Sytuacja po zajęciu miasta przez Armię Czerwoną. Po kilku dniach boh. spotkał por. „Sęka”, dowódcę 1 kompanii, który skierował go do „Rafała”. Potem trafił do oddziału operacyjnego WiN Wacława Wrębiakowskiego. Partyzanci rozbroili posterunek na stacji w Szydłowcu i zdobyli dużo broni, brali udział w rozbiciu więzienia w Kielcach.
[00:50:30] Rozbicie więzienia w Kielcach przygotował Antoni Heda „Szary” i kilku oficerów. Do pomocy przeszli partyzanci z Radomia, koncentracja miała miejsce koło Suchedniowa. Zatrzymano wojskowe ciężarówki i nimi dojechano do Kielc. Boh. był w grupie Wrębiakowskiego „Korsarza”. Do więzienia dojechano od strony katedry – przebieg akcji, ostrzał ze strony ubeków. Boh. miał karabin szturmowy, który się zaciął i dopiero po walce odkrył przyczynę. Jeden z kolegów dał mu pepeszę. Atak na bramę więzienia. Grupa boh. odbierała uwolnionych więźniów, jednym z nich okazał się były dowódca por. Wiechuła „Jeleń”, który go poznał. [+]
[01:00:20] Po akcji oddział szturmowy dotarł do Michniowa, wsi spalonej w czasie okupacji przez Niemców. Jeden z gospodarzy dał konia i wóz, na który złożono broń. Boh. chciał ją ukryć w lesie koło Parszowa, ale chłop nie znał drogi i udano się do Wierzbki. Na szosie do Suchedniowa zauważono samochody z radzieckimi żołnierzami, którzy przyjechali na obławę. [+]
[01:04:54] Boh. był praktykantem w leśnictwie w Majkowie i tam pojechano. W lesie ukryto broń, którą nocą przeniesiono do leśniczówki – miejsce schowania amunicji. Po kilku latach teść osuszał ogniem piwnicę i amunicja zaczęła strzelać. Po skończeniu szkoły boh. był leśniczym w Majkowie.
[01:08:15] Partyzantka po wojnie, boh. brał jeszcze udział w akcjach, ale już nie tak spektakularnych jak rozbicie kieleckiego więzienia. Różnice między WiN a AK.
[01:10:11] W czasie uwalniania więźniów do zamków w drzwiach cel wkładano trotyl, w czasie wybuchu boh. stracił przytomność i wyniesiono go na podwórze, tam zajęła się nim sanitariuszka „Barbara” Brogowska. Boh. trwale stracił słuch w prawym uchu. [+]
[01:13:22] Do końca PRL boh. odczuwał skutki wojny. Ujawnił się wiosną 1947 w Urzędzie Bezpieczeństwa w Kielcach – groźby w czasie przesłuchania. Po ujawnieniu dostał pieniądze na bilet do domu. Boh. podjął decyzję po rozmowie z „Szarym”, Wacław Wrębiakowski nie ujawnił się. Wielu kolegów, którzy się ujawnili, potem aresztowano. Boh. po szkole poprosił o przydział pracy w okolicach Skarżyska i udało mu się to uzyskać. Nikt go nie represjonował z powodu partyzanckiej przeszłości, choć mu to wypominano.
[01:20:04] Jesienią 1945 r. boh. poszedł do szkoły, zajmował się aprowizacją placówki przywożąc słoninę ze Skarżyska. Szykany w czasie PRL. Boh. odbył służbę wojskową i po jakimś czasie wezwano go do WKU i chciano wysłać do batalionu górniczego. Jeden z przedwojennych kolegów potem był w UB – jego rada. Wrębiakowski nie ujawnił się i został aresztowany – jego rozprawa. Współcześnie boh. został awansowany do stopnia podpułkownika. Praca leśniczego.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.