Stanisław Brzosko ps. „Socha” (ur. 1922, kopalnia Klimontów, zm. 2020) pochodził z rodziny robotniczej, jego ojciec był głównym mechanikiem w kopalni Klimontów. W 1931 roku Stanisław Brzosko przeprowadził się do Białegostoku, gdzie uczył się w gimnazjum im. Zygmunta Augusta i należał do drużyny harcerskiej im. Adama Mickiewicza. We wrześniu 1939 roku służył w białostockiej obronie przeciwlotniczej, potem jako ochotnik brał udział w obronie Grodna przed Armią Czerwoną. Po zakończeniu walk wrócił do Białegostoku, a następnie przeniósł się do Warszawy – tu zdał maturę i rozpoczął studia na konspiracyjnym Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, działającej wówczas jako Państwowa Wyższa Szkoła Techniczna. Jednocześnie wstąpił w szeregi Związku Walki Zbrojnej, gdzie służył w batalionie „Vistula” (późniejszy batalion „Kiliński”). W 1942 roku ukończył konspiracyjną szkołę podchorążych i został awansowany do stopnia kaprala podchorążego. Podczas powstania warszawskiego walczył w rejonie ul. Marszałkowskiej, biorąc udział w zdobyciu budynku Dyrekcji MZK i gmachu Poczty Głównej przy pl. Napoleona. Był uczestnikiem wszystkich sześciu szturmów na budynek PASTy. W nocy 30/31 sierpnia 1944 roku brał udział w próbie przebicia się na Stare Miasto, następnie walczył w linii obrony Nowego Światu, gdzie w dniu 8 września 1944 roku został ranny. Przebywał w szpitalach polowych, a po upadku powstania dostał się do niewoli niemieckiej. Był więziony w Stalagu IV B Zeithain, gdzie przebywał w tamtejszym szpitalu obozowym. W styczniu 1945 roku został wywieziony do Stalagu XI B Fallingbostel oraz Oflagu II D Gross Born. Stamtąd w kolumnie marszowej dotarł do Stalagu X B Sandbostel, potem do Oflagu X C Lübeck, gdzie doczekał wyzwolenia. Wstąpił w szeregi 10 Brygady Kawalerii Pancernej Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Do kraju powrócił w 1947 roku. Nie ujawnił swojej przynależności do Armii Krajowej oraz udziału w powstaniu warszawskim, co pozwoliło mu uniknąć represji komunistycznych. W 2014 roku został awansowany do stopnia podpułkownika rezerwy. Zmarł w 2020 r.
more...
less
[00:00:06] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1922 r. na terenie kopalni Klimontów w Zagłębiu Dąbrowskim.
[00:00:22] Ojciec był głównym mechanikiem kopalni Klimontów, matka zajmowała się domem. Rodzina mieszkała w klimontowskim „Watykanie”, gdzie mieszkało kierownictwo kopalni, budynek stoi do dnia dzisiejszego. Warunki życia przed wojną. Boh. miał 9 lat, gdy zmarł ojciec – oferta kierownictwa kopalni. Jedna z ciotek mieszkała w Białymstoku i prowadziła „Dziennik Białostocki” – przeprowadzka, wrażenia po przyjeździe z Zagłębia. Wspomnienie ojca i niedzielnych kontroli maszyn w kopalni – zainteresowanie techniką.
[00:07:07] Boh. został uczniem gimnazjum im. Zygmunta Augusta – poziom nauki, wspomnienie dyrektora szkoły, księdza [Stanisław Hałko]. Wstąpienie do harcerstwa – ostatni obóz był nad Wigrami. Na obozie Przysposobienia Wojskowego przeszedł szkolenie przeciwlotnicze. Pobyt majątku Iłłakowiczów w Łaziskach – atmosfera lata przed wybuchem wojny.
[00:11:25] Po powrocie do Białegostoku boh. wstąpił do obrony przeciwlotniczej i pełnił służbę na wieży kościoła św. Rocha – wybuch wojny i pierwsze bombardowania. Rozkaz ewakuacji na wschód – po wiadomości o wkroczeniu Armii Czerwonej boh. wraz z grupą kolegów-harcerzy udał się w kierunku Grodna. Spotkanie w Skidlu z miejscowymi komunistami – potyczka polskiego oddziału. Boh. wstąpił do kompanii ochotniczej podczas obrony Grodna – uzbrojenie ochotników. Ucieczka z miasta, do którego wkroczyli sowieci. Poczęstunek podczas drogi do Białegostoku. [+]
[00:23:15] Sytuacja po powrocie do domu – reorganizacja w szkole. Po Nowym Roku boh. zainteresowało się NKWD, które poszukiwało informatorów. Wygląd miasta. W domu zamieszkał komisarz z rodziną, a potem lotnik Anatol, który pomagał rodzinie. W tym czasie aresztowano komendanta hufca Mariana Dakowicza, opiekę nad Chorągwią objął Ryszard Kaczorowski. Decyzja o ucieczce z miasta. [+]
[00:29:20] Boh. przeszedł przez „zieloną granicę”, przyjechał do Warszawy i zamieszkał u wujostwa przy ul. Marszałkowskiej 6. Nadzieje na koniec wojny. Boh. i kolega Bill Biega [Bolesław Biega] wyjechali do leśniczówki koło Mińska Maz., gdzie ukrywał się także oficer z 13 pułku ułanów. W 1940 r. Niemcy pozwolili na otwarcie szkół zawodowych i boh. podjął naukę w Szkole Budowy Maszyn. Wstąpienie do konspiracji, spotkanie z gimnazjalnym kolegą Jurkiem Szczepankiem, początki batalionu „Kiliński”. Szkolenia w konspiracji – boh. ukończył Szkołę Podchorążych Rezerwy. W powstaniu spotykał kolegów, o których nie wiedział, że są w konspiracji.
[00:36:40] Sposoby zdobywania broni na Niemcach. Wspomnienie dowódcy batalionu rtm. Roycewicza. Przed wybuchem powstania boh. był dowódcą plutonu – przygotowanie do zdobywania konkretnych budynków.
[00:40:32] Boh. został studentem Państwowej Wyższej Szkoły Technicznej, gdzie wykładali profesorowie z Politechniki, wielu kolegów walczyło potem w powstaniu.
[00:42:20] Wykonywanie wyroków śmierci podczas okupacji – udział w akcji, podczas której zastrzelono pracownika Arbeitsamtu. Okoliczności zatrzymania przez Niemców i ucieczki przed wywiezieniem na roboty.
[00:45:18] Boh. był świadkiem ulicznej egzekucji, refleksja na temat Niemców. [+]
[00:47:00] Przebieg szkolenia w Szkole Podchorążych Rezerwy – wykłady teoretyczne. Handel książkami podczas okupacji – możliwość zakupu „Dywizjonu 303”, kupno podręczników w księgarni dla Niemców. Szkolenia z obsługi broni. Przed powstaniem boh. miał visa.
[00:50:50] Boh. mieszkał w mieszkaniu wujostwa, ciotka działała w Patronacie i zajmowała się pomocą dla więźniów Pawiaka. Wspomnienie koncertu charytatywnego, podczas którego dyrygował Andrzej Panufnik. W oddziale byli chłopcy z Targówka, z Jelonek – postawy w czasie powstania.
[00:55:12] Przysięga złożono w mieszkaniu kolegi Antosia przy ul. Brzeskiej w obecności księdza Potrzebskiego. Po skończeniu podchorążówki boh. do wybuchu powstania był dowódcą plutonu – jego obowiązki. Incydent podczas zajęć z obsługi broni.
[00:57:57] Broń kupowano od Niemców, np. na Kercelaku – wspomnienie bazaru. Koledzy z konspiracji postanowili produkować grzebienie – dublarkę zrobiono „na lewo” w zakładach Lilpopa.
[01:01:26] Trzeciego dnia powstania dowódca batalionu wyznaczył boh. na dowódcę kompanii – sytuacja powstańców. [+]
[01:04:58] Muzyka w życiu boh. – słuchanie płyt z gramofonu na korbkę. Kolega Juliusz Herman studiował w konserwatorium. Niedzielne koncerty prof. Woytowicza w kawiarni u Lardellego. Incydent z udziałem dyrygenta Dobrzyckiego. Podczas okupacji nie wolno było grać Chopina.
[01:09:38] Młodzieńcze flirty i przyjaźnie. Sytuacja materialna wujostwa podczas okupacji. Boh. dorabiał handlem i drobnymi zleceniami. W plutonie boh. służył granatowy policjant, Józef, który przenosił broń i przynosił żywność dla członków oddziału.
[01:13:38] Boh. podczas okupacji nie miał styczności z Żydami. Współczesne spotkanie z ekipą telewizji izraelskiej.
[01:15:08] Często spotykano się w mieszkaniu braci Głowińskich, także u Bolesława Biegi i u Staszka Nestrypke i w domu Hermanów przy Świętokrzyskiej – zniszczenia ulicy podczas powstania.
[01:17:50] Znajomość z Janem Rodowiczem „Anodą” – spotkania w domu Bonich.
[01:19:47] Wybór pseudonimu. Nastroje przed wybuchem powstania – widok wycofujących się niemieckich oddziałów. Podczas koncentracji punkt zborny był w banku Wileńskim, gdzie przyszłych powstańców wpuszczał woźny – miejsce ukrycia broni po odwołaniu pogotowia. Spotkanie w domu Hermanów zorganizowane przez Aleksandrę Hermanową. Przewóz karabinów rikszą. Po drugim alarmie na miejsce zbiórki nie dojechali koledzy z Pragi. Do plutonu boh. dołączyli powstańcy, którzy nie mogli dotrzeć do swoich oddziałów. [+]
[01:30:28] Zajęcie budynku MZK na rogu ulic Świętokrzyskiej i Marszałkowskiej – sytuacja na ul. Marszałkowskiej, zamknięcie ulicy. Próby zdobycia Poczty Głównej, postawy mieszkańców miasta. Opanowanie budynku kasyna i poczty, straty wśród Niemców. [+]
[01:38:20] Na Poczcie Głównej zdobyto broń i amunicję oraz zapasy żywności, w tym puszki z sardynkami. W budynku kwaterowało dowództwo batalionu, mieściła się poczta harcerska i stołówka. Stosunek do alkoholu. Wypadki z bronią. Przypadki odejścia z oddziału. [+]
[01:44:48] Boh., kapral podchorąży, szedł do powstania jako dowódca plutonu, potem został dowódcą 2. kompanii „Szare Szeregi” – awans na podporucznika pod koniec walk.
[01:46:12] Sytuacja po zdobyciu Poczty Głównej. Szturmy budynku PAST-y, propozycja wykorzystania motopompy jako miotacza ognia. Zgoda na podpalenie budynku – dostarczenie paliwa z Poczty Głównej na ul. Zielną. Zdobycie PAST-y – Niemcy w piwnicy. [+]
[01:58:20] Bombardowanie Poczty Głównej 5 września, okoliczności śmierci kolegi Romana [Roman Troszok] i grupy powstańców. [+]
[02:02:15] Walki na Nowym Świecie. Okoliczności zranienia boh. podczas walk w kinie „Colosseum” – pomoc sanitariuszki „Krysi”. Ucieczka przez strychy i dachy budynków na ul. Chmielną. Boh. trafił do punktu opatrunkowego – pomoc dzięki interwencji kolegi „Tomka” [Mieczysław Tomaszewski]. W szpitalu przy ul. Mokotowskiej opiekował się nim doktor Felicjan Loth – warunki w szpitalu, śmierć koleżanki Marii Kurzawskiej. Potem boh. zajmował się doktor Mirosław Vitali. [+]
[02:15:09] Boh. założono gips i mógł wyjść ze szpitala – spotkanie z „ukraińcem” w drodze do domu. Po ewakuacji boh. znalazł się w szpitalu w Zeithain – traktowanie rannych przez Niemców. Wspomnienie momentu wyjazdu rannych z Warszawy. Obchody lekarskie majora Rusiniaka. [+]
[02:20:25] Boh. trafił do stalagu Fallingbostel, potem do Gross Born – odgłosy zbliżającego się frontu. Dwumiesięczny marsz na zachód. Historia Bolesława Kontryma, który wrócił do kraju i padł ofiarą represji stalinowskich. Boh. chodził w Białymstoku do klasy z Władkiem Kontrymem.
[02:24:00] Warunki w obozie w Sandbostel – głód, traktowanie jeńców. Koniec wojny zastał boh. w obozie w Lubece – rozmowy ze współwięźniami. Wyzwolenie obozu przez Anglików.
[02:29:30] Powody decyzji o powrocie do Polski – sytuacja w domu i chęć kontynuowania studiów. Boh. był kierowcą i tłumaczem płk Juszczakiewicza, który wizytował wyzwolone obozy – spotkanie z siostrą stryjeczną i szwagrem. Służba w 30. Korpusie, gdzie przełożonym boh. był kpt. Benson.
[02:34:20] Po powrocie do Polski boh. miał książeczkę wojskową szeregowca, weryfikacja powstańców przez ludzi „Radosława”.
[02:37:30] Boh. po wyzwoleniu trafił do sztabu 10. Brygady Kawalerii Pancernej – znajomość żurawiejek.
[02:40:20] Wspomnienie bombardowań podczas powstania i walki w kinie „Colosseum”. Boh. nie ma snów o wojnie. Podróż z prezydentem Komorowskim do Berlina – spotkanie z prezydentem Gauckiem i zwiedzanie wystawy w Muzeum Terroru. Przyznanie Krzyża Zasługi przez niemieckiego prezydenta. Stopniowa zmiana stosunku do Niemców.
[02:46:20] Próba pójścia na pomoc walczącej Starówce – duże straty wśród powstańców. Postępowanie boh. jako dowódcy, jednego z najmłodszych w batalionie – mundur dla zastępcy „Leliwy” por. Silkiewicza i dla boh. Brak nadziei na przeżycie powstania. [+]
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.