Marian Żebrowski (ur. 1933, Popławce k. Grodna) pochodzi z Kresów Wschodnich (obecnie Białoruś). W lutym 1940 r. został wywieziony z matką i rodzeństwem na Syberię, a aresztowany wcześniej ojciec pana Mariana zniknął bez wieści. Na zesłaniu rodzeństwo pracowało w tartaku lub przy wyrębie lasu, matka zajmowała się osiedlową łaźnią (banią). Pan Marian opisuje życie na zsyłce, warunki zamieszkania i pobyt w szpitalu, w którym przebywał razem z braćmi po zarażeniu się tyfusem. Rodzina wróciła do Polski w 1946 roku i osiedliła się na mazurskiej wsi koło Mikołajek. Pan Marian ukończył studia na Politechnice Gdańskiej i do czasu przejścia na emeryturę pracował w branży melioracyjnej.
[00:00:00] - w czasie I wojny światowej ojciec boh. wyjechał do Stanów Zjednoczonych z 2 młodszymi braćmi. Gdy gen. Haller tworzył we Francji polską armię, werbowano ochotników w USA i ojciec się zaciągnął. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. Po demobilizacji dostał przydział działki rolnej na Kresach.
[00:02:00] - ślub rodziców, urządzenie się na Kresach i narodziny siedmiorga dzieci. Boh był trzecim dzieckiem.
[00:03:00] – 17 września 1939 wszystkie instytucje przeorganizowano, usunięto polskich pracowników, zaczęły się aresztowania i prześladowania. Ojciec chciał się przenieść na Kielecczyznę, skąd pochodził, ale nie zdecydował się. W październiku został aresztowany, przewieziony do Białegostoku i wywieziony, potem ślad po nim zaginął.
[00:06:00] - wywózka rodziny 10 lutego 1940. W całej osadzie wojskowej aresztowano mężczyzn, potem resztę rodziny. Po pospiesznym pakowaniu rodzina została przetransportowana sańmi na dworzec kolejowy w Brzostowicy Wielkiej [obecnie Białoruś]. Dzieci wg wieku: Helena, Kazimierz, Mieczysław, boh., Jadwiga, Regina, Józef. W transporcie były głównie rodziny osadników wojskowych i urzędników. Droga trwała ponad 40 dni, panowała ostra zima. Dojechali na miejsce w drugiej połowie marca: Ałtajski Kraj, rejon Krajuszeński [?], 25. uczastek w tajdze.
[00:10:00] - po przyjeździe na miejsce wszędzie trwał wyrąb lasu pod budowę linii kolejowej. Pobliski tartak : szpałzawod (szpał = podkład kolejowy). Warunki życia: baraki drewniane, dawne carskie więzienie, obecnie zamieszkałe przez wysiedlonych. Wszyscy dorośli, zdolni do pracy, musieli pracować w tartaku lub przy wyrębie lasu. Najstarsza siostra, Helena, pracowała w tartaku przy dźwiganiu bali, brat Kazimierz – w obsłudze administracyjnej i zaopatrzeniu. Mały Józek był odnoszony przez mamę do jasle – tygodniowego żłobka/przedszkola oddalonego o 6 km – wracał do rodziców tylko na niedziele. Mama była zatrudniona w bani – łaźni osiedlowej nad rzeką.
[00:16:00] – boh. razem z bratem Mieczysławem pomagali matce nosić w wiadrach wodę z rzeki, zbierać opał do podgrzania wody – wieczorem ludzie mogli się kąpać. Listy do ojca nie dochodziły („adresat wyjechał”), nie było żadnej oficjalnej informacji, gdzie przebywa. Po wojnie dowiedzieli się od współwięźnia, że budował kolej pod Archangielskiem.
[00:19:00] - warunki mieszkaniowe: duży barak, każda rodzina dostała jedno pomieszczenie, po pewnym czasie zlikwidowano ścianki działowe, żeby wszyscy mieszkali razem. Na środku piec – płyta do gotowania posiłków. Kartki na żywność: 0,5 kg chleba dla osoby pracującej, 200 g na niepracujących.
[00:21:00] - w czasie głodu handel wymienny z ludźmi z kołchozów – zamieniali ubrania na ziemniaki i zboże. Dzieci chodziły do tajgi zbierać jagody i grzyby, łowiono też ryby. Zima trwała 6 miesięcy.
[00:25:00] - boh. początkowo chodził do szkoły rosyjskiej, po układzie Sikorski-Majski – polskiej mieszczącej się w baraku. Po wojnie boh. musiał nadrobić zaległości szkolne. Zajęcia dzieci na zsyłce: zabawy (palant), pomoc mamie, noszenie drewna.
[00:29:00] - w tartaku panowała surowa dyscyplina. Lekarz był w odległym uczastku i kontakt z nim był trudny. Boh. oraz jego bracia Mietek i Józio zachorowali na tyfus – dur brzuszny. Trafili do szpitala w Ozerkach, w którym prawie nie było jedzenia i matka musiała ich dokarmiać. Mimo warunków udało im się wyzdrowieć.
[00:32:00] – w nocy wyprawiano się na pola po przemarznięte buraki, z których robiono m.in. syrop. Pod koniec wojny boh. z bratem kupowali ziemniaki od kołchoźników i po przewiezieniu ich z Ozerek do Barnaułu, sprzedawali je.
[00:36:00] – wydawanie paszportów – rodzinę namawiano do przyjęcia rosyjskiej narodowości, ale matka nie dała się nakłonić. 3 maja 1946 r. wyjechali z Ozerek. W opuszczonych przez Polaków barakach zamieszkali Niemcy nadwołżańscy, których Rosjanie zsyłali oskarżając o kolaborację z Niemcami.
[00:41:00] - powrót do domu: trudna droga i głód. Przy granicy w Brześciu widzieli pociągi ze zdobyczami wojennymi jadące w głąb ZSRR. Na przejazd czekali wiele dni. Transport dojechał pod bardzo zniszczony Szczecin. Matka postanowiła pojechać do siostry w Krynkach w woj. białostockim.
[00:44:00] – rodzina osiedliła się w gospodarstwie poniemieckim w okolicy Mikołajek i od sierpnia 1946 r. rozpoczęła pracę na gospodarstwie (lokalizacja gosp. - wieś Zewłągi, gm. Baranowo, dziś gm. Mikołajki, powiat Mrągowo).
[00:45:00] – życie i dorabianie się na gospodarstwie bez ojca było trudne. Rodzina boh. w ramach pomocy z UNRR-y otrzymała konia i krowę. W 1946 r. boh. poszedł do szkoły w Mikołajkach i w dwa lata zaliczył 7-klasową szkołę podstawową. Po liceum w Mrągowie w 1952 r. zdał maturę i rozpoczął studia na Politechnice Gdańskiej na Wydziale Budownictwa Wodnego. Po uzyskaniu dyplomu w 1956 r. rozpoczął pracę w branży melioracyjnej w Mrągowie. Na emeryturę przeszedł w 1991 r.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.