Andrzej Szwan (ur. 1938, Warszawa) opowiada o dzieciństwie spędzonym na warszawskiej Pradze. Jako małe dziecko został wyniesiony z getta i trafił na Powiśle do rodziny państwa Zająców, a potem do swojej ciotki Janiny i wujka Apolinarego. Wspomina czas okupacji, a zwłaszcza powstanie warszawskie. Opowiada o swoim przybranym ojcu Apolinarym, obrońcu Lwowa i żołnierzu AK, a także latach powojennych, m.in. klubach i środowiskach gejowskich w Warszawie.
[00:00:07] AUTOPREZENTACJA BOHATERA
[00:00:22] RODZICE, biologiczni i zastępczy rodzice boh. Boh. został przez mur getta przekazany rodzinie zastępczej, a później trafił do siostry ojca. [+]
[00:02:13] RODZICE BIOLOGICZNI, przez krótki czas matka boh. mieszkała z nim i z dalszą rodziną. Ojciec został skoszarowany w przejściowym obozie na ul. Skaryszewskiej i wywieziony do obozu do Niemiec. Tam pozbawiono go wzroku. Po wojnie jako niewidomy trafił do ośrodka pomocy. Zanim trafił do obozu, pracował jako mechanik w fabryce.
[00:04:15] SIOSTRA OJCA, boh. traktował siostrę ojca i jej męża jak prawdziwych rodziców, oni traktowali go z miłością jak jedyne i ukochane dziecko.
[00:05:40] JAK RODZINA TRAFIŁA DO GETTA, boh. nie ma pełnej wiedzy na ten temat, jedynie przypuszczenia. Kontaktował się z muzeum w Oświęcimiu, aby sprawdzić, czy przebywała tam matka – dostał odpowiedź, że jej nazwisko nie figurowało w księgach.
[00:13:30] OJCIEC BIOLOGICZNY, po otrzymaniu informacji, że ojciec boh. znajdował się w domu opieki w Górze Kalwarii, boh. odwiedził go z ojcem przybranym. Brak uczucia przywiązania do ojca biologicznego.
[00:20:37] BIOLOGICZNA MATKA, z opowiadań ciotki boh. dowiedział się, że pracowała w zakładzie fryzjerskim. Wyjechała do Wrocławia i tam założyła rodzinę, nie utrzymywali ze sobą kontaktu.
[00:25:40] 1 SIERPNIA 1944, ciotka boh. pracowała w urzędzie egzekucyjnym na ul. Smolnej. W drodze z pracy na Krakowskim Przedmieściu spotkała znajomego ciotki, który powiedział jej o godzinie „W”. Kolega przypadkiem zostawił ciotce swoją teczkę, zapominając o niej pobiegł na zbiórkę. Ciotka udała się do domu na ul. Bednarską. Później wyruszyła do rodziców boh.. Dotarła do mostu Kierbedzia, gdzie zatrzymali ją Niemcy i kazali wracać.
[00:29:10] MIESZKAŃCY UL. BEDNARSKIEJ, okazało się, że 2 sierpnia Niemcy zebrali wszystkich z ulicy Bednarskiej, zaprowadzili nad Wisłę i piechotą popędzili do obozu przejściowego w Pruszkowie. Ciotka również tam trafiła, potem wywieziono ją do obozu pracy.
[00:30:20] POWRÓT CIOTKI Z OBOZU, bawiący się na podwórku boh. zobaczył ciotkę powracającą z obozu, szła w poszarpanym ubraniu i w za dużych męskich butach. Zamieszkała z rodziną.
[00:31:20] SZKOŁA, dziadek zaprowadzał boh. do szkoły.
[00:31:38] PRZEDSZKOLE, złe wspomnienia z przedszkola prowadzonego przez zakonnice kościoła przy Kamionku. Zakonnice źle traktowały dzieci przedszkolne.
[00:33:44] OPOWIEŚĆ CIOTKI O OBOZIE PRACY, ciotka trafiła do pracy na polach kapusty. Była w obozie do momentu wyzwolenia.
[00:35:10] CIOTKA ZAMIESZKAŁA Z RODZINĄ BOH., mieszkała z nimi kilka miesięcy, gdyż ul. Bednarska była zrównana z ziemia. Warunki mieszkalne.
[00:35:40] OJCIEC ZASTĘPCZY, wuj Apolinary urodził się w Czerwonogrodzie, miał siedmioro rodzeństwa. Pracował w urzędzie wojskowym. W Warszawie pojawiła się rodzina ojca, spali na strychu, gdyż nie było miejsca w mieszkaniu.
[00:39:50] TRAGEDIA SĄSIADA, sąsiad poszedł z synem do ogródka działkowego po warzywa. Jak wracał, niósł syna na plecach. Syn został postrzelony w głowę. [+]
[00:42:34] SCHRON W PIWNICY, Niemcy zorganizowali zbiórkę mężczyzn. Mężczyźni schowali się do piwnicy, wraz z nimi ojciec boh. Wejście do piwnicy zamurowano, zachlapano wapnem. Kiedy przyszli Niemcy i zeszli do schronu, nic nie zauważyli i wyszli. [+]
[00:45:30] POWSTANIE WARSZAWSKIE, warunki w schronie. Pralnia dla lokatorów, kosz na bieliznę, w którym niekiedy spał boh.
[00:48:43] BOMBARDOWANIE, w dzień wracało się ze schronu do mieszkania. Potężny wybuch, boh. krzyczał łapiąc ojca za szyję. Okazało się, że bomba zrzucona z niemieckiego samolotu uderzyła przed domem boh. Spowodowała ogromny lej, który potem wypełnił się wodą deszczową i zimą służył jako ślizgawka. Opis łyżew. [+]
[00:51:50] PRUDENTIAL, ojciec zawołał boh. do okna, zobaczyli, jak niemiecki samolot bombardujący Plac Napoleona uderza w wieżę Prudentialu, wieża spadła. [+]
[00:54:00] „ŻYRANDOLE” NIEMIECKIE, Niemcy kazali wieczorami opuszczać rolety w oknach. Nocą przed nalotami puszczali tzw. żyrandole, które podświetlały budynki mieszkalne wyznaczone do zbombardowania. [+]
[00:56:40] ZESTRZELONY NIEMIECKI SAMOLOT, boh. z ojcem widzieli przez okno zestrzelony samolot niemiecki. Samolot wbił się kadłubem w dno jeziorka Kamionkowskiego w parku Skaryszewskim. Ze stali z tego samolotu wyprodukowano garnki, jeden z nich był w domu boh. [++]
[00:59:10] UKRAIŃSKI ŻOŁNIERZ, rodzice wybierali się na działkę po warzywa. Po powrocie opowiadali, że zatrzymał ich ukraiński żołnierz w mundurze z Wermachtu każąc oddać to, co przy sobie mieli. Rodzice musieli oddać obrączki, ojciec zegarek. Złodziej strzelił w powietrze dla przestraszenia ludzi. [+]
[01:02:00] WOJENNA ZMIANA WYGLĄDU, po niemieckim obwieszczeniu, że matki z dziećmi maja się stawić w miejscu zbiórki na ul. Skaryszewskiej, sąsiadka powiedziała matce, że musi ją postarzyć. Przypalonym nad świeczką korkiem od butelki zrobiła jej sińce pod oczami. Matka z boh. szli na zbiórkę, żołnierz cofnął matkę mówiąc, że jest za stara. [+]
[01:06:38] WIELKANOC, wspólna Wielkanoc wraz z sąsiadami u rodziców boh. Opis śniadania wielkanocnego.
[01:10:44] WYZWOLENIE WARSZAWY 1945, siarczysta zima. Ludzie przechodzili na stronę Śródmieścia przez zamarznięta Wisłę, bo nie było żadnych mostów, wszystkie zostały zbombardowane przez Niemców.
[01:12:35] KONIEC WOJNY, zostaje zbudowany most pontonowy.
[01:16:30] WOJSKA RADZIECKIE, oficer radziecki zajął mieszkanie w domu boh.
[01:19:10] INCYDENT WIELKANOCNY, podczas Wielkanocy dzieci bawiły się na podwórku, sąsiad widząc wróble zaczął do nich strzelać ze strzelby, śrut uderzył boh. w szczękę.
[01:22:04] PRZYBRANY OJCIEC i jego rodzina.
[01:29:30] MARZENIA O STUDIACH, boh. nie udało się dostać na studia teatralne.
[01:30:30] PRACA, w wieku 18 lat boh. poszedł do pracy. Pracował z ojcem w tej samej instytucji.
[01:31:50] OJCIEC W SZAMBIE, ojciec boh. działał w AK, chodził na zbiórki. Pewnego dnia wrócił do domu cały oblepiony był fekaliami. Okazało się, że uciekając przed Niemcami wskoczył z kolegami do szamba, w którym przeczekali, aż Niemcy przejdą. [+]
[01:40:00] KOLEGA Z PRACY, który z ojcem często poruszał wątki powstańcze. Mężczyzna opowiadał, jak go katowali na ul. Koszykowej oraz wspominał o przebywaniu w zalanych celach, gdzie pływały szczury wielkości kota. [+]
[01:44:40] HOMOSEKSUALIZM, nikt się z tym nie obnosił, towarzystwo boh. w PRL-u. W Warszawie było parę restauracji, w których spotykali się geje, m.in. Alhambra, Lajkonik, Amatorska, Bar Kopciuszek.
[01:55:40] TELEFON, przydzielenie boh. telefonu z numerem pogotowia ratunkowego na Grochowie.
[01:56:04] URZĄD BEZPIECZEŃSTWA, po otrzymaniu kontraktu w Libii UB zaprosiło boh. na spotkanie. Chcieli, aby na wyjeździe boh. dostarczał informacji. Boh. odmówił współpracy, ale na kontrakt i tak wyjechał.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.