Krystyna Romanowska z d. Kowalska (ur. 1934, Guzów) opowiada o dzieciństwie, wybuchu wojny i okupacji niemieckiej w rodzinnej miejscowości. Rozmowa zawiera liczne opisy drastycznych widoków wojennych, które towarzyszyły małej wtedy bohaterce w codziennym życiu. Pani Krystyna wspomina zabranie ojca do oflagu w Essen i jego powrót z prezentami gwiazdkowymi w 1945 roku. Opowiada też historię męża, Jerzego Romanowskiego ps. „Brzoza”, który za działalność w AK został w 1946 roku aresztowany i na osiem lat osadzony w więzieniu w Rawiczu. Pani Krystyna po wojnie pracowała w dowództwie Wojsk Lotniczych w Warszawie.
[00:00:07] PRZEDSTAWIENIE POSTACI
[00:01:30] OPIS RODZICÓW: Stanisław Kowalski pracował w majątku, Elżbieta Kowalska z d. Podolska - w cukrowni. Liczne rodzeństwo - było ich w domu siedmioro.
[00:02:10] DOM RODZINNY, wspomnienie przysmaku - kawałek chleba umoczony w mleku obsypany cukrem.
[00:02:55] WYRUSZENIE OJCA NA WOJNĘ, nie było go siedem lat.
[00:03:05] WARUNKI MIESZKALNE, mieszkali w czworaku.
[00:03:56] WRZESIEŃ 1939, schronienie się mieszkańców w piwnicach. Przejeżdżające wojsko niemieckie rozkazuje im opuścić schronienie.
[00:04:35] CZEKOLADA OD NIEMCÓW, boh. wraz z innymi dziećmi szła do majątku po mleko. Zatrzymali ich Niemcy. Starsze dzieci wypchnęły panią Krystynę i jej rówieśniczkę w kierunku żołnierzy, a same wróciły do domu opowiadając, że Niemcy zabrali dziewczynki. Mama wpadła w rozpacz. Niemcy wzięli dziewczynki na ręce i przyprowadzili do swoich koni, a na koniec dali im czekoladę i puścili wolno do domu. Była to pierwsza czekolada jaka zjadła boh. [+]
[00:05:48] HITLER W PAŁACU SOBAŃSKICH, w Pałacu Sobańskich znajdował się sztab niemiecki. Pewnego dnia przyjechał tam Adolf Hitler. Zrobili lądowisko. Spędzili wszystkich ludzi na trasę, aby witali Hitlera.[+]
[00:07:04] SZKOŁA, w wieku 7 lat boh. poszła do szkoły. Lekcje odbywały się w cukrowni, a w godzinach pracy zakładu - w domach nauczycielek. [00:10:30] CZOŁG ROZJECHAŁ CZŁOWIEKA, podczas wejścia Rosjan [w 1945] człowieka przejechał czołg. Jego ciało leżało parę dni.
[11:15] CIAŁA NIEMCÓW, w pobliżu pałacu leżały ciała rozstrzelanych Niemców. Dzieci bały się tych trupów. Zwłoki zakopano w parku.
[12:30] HISTORIA KSIĘDZA, po powstaniu warszawskim matka pracowała jako woźna w biurze. Boh. po szkole wymieniała się z matką zastępując ją w pracy. Pewnego dnia dosiadł się do boh. młody ksiądz Antoni Czajkowski, który opowiedział jej o swojej działalności podczas powstania. Księdza później aresztowano i spędził kilka lat w więzieniu.
[15:39] CZAS OKUPACJI, matka pracowała jako woźna, jej siostra była garderobianą u hrabiny. Dzieci roznosiły mleko.
[16:34] MAJĄTEK HRABIEGO SOBAŃSKIEGO, opis majątku. Rozdawanie dzieciom cukierków. Podczas pierwszej komunii hrabiostwo urządzili poczęstunek w swojej jadalni, a hrabianki podawały dzieciom jedzenie. Ojciec pracował w majątku przy koniach. W trakcie wojny posiadłość zajęli Niemcy. Po zakończeniu wojny w pałacu otworzono szkołę.
[20:40] OJCIEC został przez Niemców zabrany do oflagu w Essen. Wrócił na Boże Narodzenie 1945 w mundurze armii Andersa z paczkami z pomarańczami, pończochami itp. Z Essen odbiła ich armia Andersa, od niej dostał mundur.
[24:02] OFICER ROSYJSKI, w domu rodzinnym stacjonowali Rosjanie wraz oficerem, który dał boh. w prezencie 5 zł.
[25:34] CUKROWNIA, Rosjanie dowiedzieli się, że w miejscowości jest cukrownia i pobiegli tam. Kilku z nich zginęło przygniecionych workami.
[26:14] PRACA W WARSZAWIE 1953, boh. rozpoczęła pracę w dowództwie wojsk lotniczych w Warszawie.
[26:54] SYLWEK Z POWSTANIA, powstaniec Sylwek, który uczył piosenek powstańczych, został później oficerem.
[28:08] ZWŁOKI W DRODZE PO CHLEB, aby dotrzeć do sklepu, który był oddalony od domu o 5 km, boh. mijała w rowach zwłoki ludzi i koni. Szła z zamkniętymi oczami, aby na nie patrzeć.
[29:28] BRACIA, opis braci Stanisława i Mariana. Wozili do lasu jedzenie, później boh. dowiedziała się że należeli do jakiejś organizacji pomagającej partyzantom. Wspomnienie Bodnara,, którego zabili.
[31:50] SPOŁECZNOŚĆ GUZOWSKA [przed wojną], stanowili ją Polacy. Raz na jakiś czas do Guzowa przyjeżdżała „na handel” Żydówka. Większość mieszkańców pracowała w cukrowni.
[34:40] MĄŻ, swojego męża boh. poznała u znajomych. Pobrali się 4 miesiące później.
[39:08] HISTORIA MĘŻA, Jerzy Romanowski (ur. 1927). Trafił do AK wraz z braćmi. Mąż opowiadał, że kiedyś przeszedł do niego dowódca wraz z jakimś mężczyzną i dał mu na przechowanie broń. Nazajutrz przyszedł towarzysz dowódcy i aresztował męża boh.
[44:58] MĄŻ W AK był łącznikiem, brał udział w akcji Burza. Z kolegami z AK pilnowali i magazynowali broń na cmentarzu albo w kościele. Siedział w więzieniu w Rawiczu.
[48:53] OKOLICZNOŚCI ARESZTOWANIA, męża aresztowano 16 października 1946 i przewieziono do Białegostoku. Rozprawa odbyła się w Drohiczynie.
[51:33] PROCES W DROHICZYNIE, prokurator Ostapowicz. Za pilnowanie broni mąż z bratem dostali wyroki 15 lat więzienia. Męża zwolniono po 7 latach.
[52:56] WIĘZIENIE, OPIS MĘŻA, wspomnienia z więzienia w Rawiczu.
[01:02:05] POGRZEB MĘŻA, uroczysty obrządek z asystą wojskową.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.