Hanna Paradowska z d. Kaniewska (ur. 1930, Warszawa) mieszkała z rodzicami i dziadkami w willi na tzw. Kolonii Staszica przy ulicy Filtrowej, a potem w kamienicy na Tarczyńskiej 26 w Warszawie. Jej ojciec został rozstrzelany w 1944 roku. Po wybuchu Powstania Warszawskiego, 10 sierpnia 1944 została wraz z rodziną wypędzona z mieszkania i wraz z innymi mieszkańcami pognana na tzw. Zieleniak przy ulicy Grójeckiej. Stamtąd trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd uciekła. Po tułaczce po podwarszawskich miejscowościach (Podkowa Leśna, Żyrardów, Komorów) powróciła do Warszawy i zamieszkała na ulicy Asnyka 4. Ukończyła gimnazjum im. Słowackiego. Pracowała w Spółdzielni Społem, PKPS, sądzie rejonowym oraz w handlu zagranicznym. Obecnie na emeryturze, mieszka w Warszawie.
[00:00:10] Bohaterka urodziła się w r. 1930 w Warszawie i była ochrzczona w kościele Zbawiciela. Rodzina mieszkała na Kolonii Staszica.
[00:00:55] Dzieciństwo boh. – przygoda z balonikiem porwanym przez wiatr – brat pobiegł na lotnisko przy ul. Wawelskiej i prosił o pościg za balonikiem. [+]
[00:02:46] Topografia Kolonii Staszica – powojenne zmiany nazw ulic. Rodzinny przekaz o pokrewieństwie z kościuszkowskim gen. Józefem Jasińskim, patronem saperów.
[00:04:04] Pogrzeb Marszałka Józefa Piłsudskiego – przejazd lawety z trumną przed domem boh. – wrażenia z uroczystości.
[00:05:10] Przekształcanie części Kolonii Staszica w park – przesiedlanie mieszkańców do innych dzielnic.
[00:05:40] Życie codzienne rodziny w „nawiedzonym” domu – „coś” gasiło lampy naftowe po godz. 24, przygoda mamy z duchem popa. Domowe rytuały – wieczorne czytanie książek. Sprzedaż domu i przeprowadzka do mieszkania przy ul. Tarczyńskiej – radość rodziny z opuszczenia nawiedzonej okolicy. [+]
[00:08:50] Spotkanie po wojnie z właścicielką jednego z mieszkań na Kolonii Staszica – potwierdzenie zjawisk nadprzyrodzonych.
[00:10:11] Krótka edukacja boh. przed wojną w szkole przy ul. Raszyńskiej.
[00:10:42] Obrona Warszawy we wrześniu 1939 [boh. recytuje wiersz] – warunki życia ludności cywilnej – wyprawy po wodę do Filtrów, zbieranie odłamków pocisków.
[00:11:53] Życie codzienne podczas okupacji niemieckiej – kartki żywnościowe. Przyjazdy ciężarówki z chlebem – rozdzielanie jedzenia przez komitety domowe, godzina policyjna.
[00:14:00] Wybuch Powstania Warszawskiego: walki na ul. Tarczyńskiej i Niemcewicza.
[00:15:11] Szykany wobec ludności cywilnej podczas okupacji – spotkania mieszkańców domu po godzinie policyjnej.
[00:16:07] Walki na Ochocie podczas powstania – wypędzenie rodziny z domu 10 [sierpnia 1944] przez oddział Ukraińców. Brat miał w domu warsztat stolarski, zrobił wózek i pracował dorywczo jako bagażowy na dworcu... [przerwany wątek].
[00:18:05] Opis jednego z tragicznych w skutkach alianckich nalotów – zburzenie domu przy ul. Grójeckiej 5. Wyciąganie ofiar spod gruzów.
[00:19:55] Zabudowa okolic: Towarowej, Grójeckiej i Alej Jerozolimskich.
[00:20:22] Podczas wypędzenia z miasta członkowie rodziny stracili ze sobą kontakt. Mama uciekała sama i straciła rozum podczas tych wydarzeń. Boh. uciekała z ciocią, napotkany Ukrainiec zabrał jej zegarek i chciał zastrzelić – życie uratowała jej ciocia, wykształcona podczas zaborów i znająca język rosyjski (polskiego uczyła się u zakonnic). Ukrainiec odprowadził kobiety do kościoła św. Jakuba. Obrazy zniszczonego miasta: trupy wśród ruin. Droga na Zieleniak. Umundurowanie oddziałów ukraińskich. Pobyt w obozie przejściowym na Zieleniaku. Zamordowanie człowieka, który chciał uciec przez ogrodzenie. Przyjazd niemieckich żołnierzy – wyprowadzenie ludzi z obozu. [+]
[00:28:37] Fragment Pomnika Września to autentyczna brama do obozu na Zieleniaku – inna wizja pomnika.
[00:30:02] Pobyt w obozie w Pruszkowie-Żbikowie, odnalezienie mamy, ucieczka z obozu – rodzina zatrzymała się u jednej z sióstr babki – warunki życia w Pruszkowie, opis miasteczka.
[00:32:17] Obława na uciekinierów z obozu – rodzina została uratowana przez sąsiadkę, która rozmawiała z żołnierzami po niemiecku. Oddziały ukraińskie w Pruszkowie i Podkowie Leśnej – demoniczny wygląd żołnierzy, gwałty na kobietach. Uniknięcie ulicznej łapanki. [+]
[00:34:42] Warunki życia w pruszkowskim obozie – dramatyczna ucieczka boh.
wędrówka rodziny przez Grodzisk, Podkowę Leśną, Milanówek do ciotki w Żyrardowie – postawy miejscowych wobec uciekinierów z Warszawy. Pobyt w Żyrardowie – warunki higieniczne, zawszenie uciekinierów.
[00:38:10] Wypędzenie podczas powstania z mieszkania przy ul. Tarczyńskiej – opieka Matki Boskiej.
[00:39:39] Nawiedzone domy w Kolonii Staszica – przed wojną i po wojnie.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:40:02] Koniec wojny zastał rodzinę w Żyrardowie, spotkanie z żołnierzami Armii Czerwonej – radość z wyzwolenia, poczucie bezpieczeństwa.
[00:41:13] Boh. spotkała pierwszych żołnierzy Armii Czerwonej w Pruszkowie – sceny uliczne: młodzi ludzie wspinający się na czołgi, powszechna radość z wyzwolenia.
[00:43:02] Migawki z okupacji niemieckiej: miejsce egzekucji ulicznych przy ul. Barskiej – kobiety moczące chustki w przelanej krwi. Egzekucje na Woli – wieszanie skazańców na balustradach balkonów. Represje wobec ludności cywilnej, brak żywności.
[00:45:07] Powitanie kwiatami żołnierzy Armii Czerwonej. Defilada w wyzwolonej Warszawie, opis zburzonego miasta. Emocje boh. podczas wyzwolenia. Wspomnienia okupacyjnej codzienności zestawione z radością odzyskanej wolności, reakcja ludzi na wyzwolenie – obrzucanie czołgów kwiatami, patriotyczne śpiewy, euforia tłumu.
[00:48:40] Przejazd motocyklem przez zburzone Aleje Jerozolimskie i Marszałkowską – nogi poobijane wśród gruzów. [+]
[00:49:00] Ciocia boh. wróciła do Warszawy i zajęła mieszkanie w ocalałym domu przy ul. Asnyka 4, po powrocie właścicielki obie rodziny mieszkały razem. Po jakimś czasie Dyrekcja Wodociągów i Kanalizacji, która przejęła budynek, pozwoliła rodzinie (mama i trzy ciotki) zająć wolne mieszkanie w tym budynku – radość z posiadania własnego mieszkania – zdobywanie domowych sprzętów, mebli.
[00:50:47] Praca boh. przy odgruzowywaniu Starówki.
[00:51:20] Praca w PKS-ie przy ul. Stawki 4 – współczesna wyprawa na Muranów – porównanie obecnej zabudowy ze stanem powojennym ulic Stawki i Powązkowskiej.
[00:53:47] Ciocia pracowała w kuchni Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji żywiąc resztkami całą rodzinę i lokatorów budynku przy Asnyka 4.
[00:54:52] Powojenna edukacja boh. – nauka w prywatnym gimnazjum przy ul. Filtrowej, po likwidacji szkoły nauka w elitarnym gimnazjum im. Juliusza Słowackiego, do którego chodziły dzieci notabli, inżynierów, lekarzy.
[00:55:40] Tata został w 1944 rozstrzelany przez Niemców, mama zmarła na raka w 1946.
[00:56:00] Wspomnienie Krystyny Mościckiej, szkolnej koleżanki, bratanicy prezydenta Mościckiego.
[00:56:40] Szkolne lata boh. – pomoc rodziców koleżanek podczas choroby mamy – zabranie jej do szpitala, by nie umierała w domu na oczach rodziny. Współczesne kontakty ze szkolnymi koleżankami – wspomnienie dziewczynki z warkoczykami (aktorka Kazimiera Utrata).
[00:59:17] Droga zawodowa boh. – po skończeniu gimnazjum pracowała w WSS Społem, potem, dzięki ciotce, pracowała w PKS (tu były lepsze zarobki). Po urlopie macierzyńskim była protokolantką w sądzie (pasjonowały ją sprawy karne), potem księgową w sądzie – wpływ na sędziowskie wyroki. Praca w handlu zagranicznym.
[01:04:02] Znajomość języków obcych – przymusowa nauka języka niemieckiego podczas okupacji.
[01:05:32] Tata został złapany podczas łapanki w Pruszkowie i rozstrzelany w zbiorowej egzekucji odwetowej za śmierć Niemca. Starania o odszkodowanie za jego śmierć.
[01:06:57] Rodzice byli rozwiedzeni i boh. nie znała taty, który mieszkał w Pruszkowie. Boh. nawiązała z nim kontakt przed wybuchem powstania – dzięki niej rodzice zaczęli ze sobą rozmawiać.
[01:08:40] Egzekucja taty – Aleksandra Kaniewskiego i jedenastu innych Polaków na terenie glinianki w Pruszkowie. Starania rodzin o możliwość pochówku. Powojenna ekshumacja i starania o odszkodowanie.
[01:10:46] Przedstawienie mamy – Józefy Kaniewskiej z domu Jasińskiej. Dziadek Jasiński pracował przed wojną w komisji poborowej. Rodzina mieszkała w domu przy ul. Filtrowej 33 – lokalizacja budynku. Wspomnienie przedwojennej Wigilii w altanie przy domu.
[01:13:30] Relacje rodzinne – boh. wychowywała się z ciotecznymi braćmi. Mama pracowała w fabryce dziewiarskiej. Tata w czasie okupacji zajmował się handlem – jeździł do Lublina po liście tytoniu, z których wyrabiano papierosy.
[01:16:15] Podczas bombardowań Warszawy we wrześniu 1939 rodzina ukrywała się w piwnicy.
[01:16:49] Szkoły podczas okupacji – przed wojną boh. chodziła do szkoły powszechnej przy ul. Raszyńskiej – podczas okupacji budynek został zajęty przez Niemców, a szkołę przeniesiono do baraków przy ul. Narutowicza – kolejne lokalizacje szkół – wędrówki do szkoły w Alei Róż. Komunikacja tramwajowa w okupowanej stolicy.
[01:22:28] Fabryka, w której pracowała mama i cioteczny brat, była na terenie getta. Naprawiano w niej odzież niemieckich żołnierzy przysyłaną z frontu. Zatrzymanie polskich pracowników fabryki, gdy wybuchło powstanie w getcie. Prace dorywcze mamy podczas okupacji. Pomoc dla getta – przenoszenie wiadomości, zaopatrywanie w żywność, ukrywanie żydowskich dzieci. [+]
[01:27:07] Cioteczny brat boh. – Ryszard Bieniaszewki, został zabrany na roboty do Niemiec i pracował w fabryce amunicji w Berlinie.
[01:28:17] Ciocia Bieniaszewska była przez pięć dni na Zieleniaku – zagrożenie ze strony strażników obozu. Z Zieleniaka została z mężem i dwoma synami wywieziona na roboty do Schwiebus (Świebodzin) – pomoc Niemca – praca w fabryczce budyniu. Życie codzienne robotników przymusowych. Powrót do Polski.
[01:34:30] Początek Powstania Warszawskiego – strzelanina, wycie syren, radość ludzi, którzy wierzyli w zwycięstwo powstańców. Wyrzucenie z domu przez oddziały ukraińskie – boh. ciągnęła wózek z dobytkiem. Droga do obozu w Pruszkowie – ucieczka z obozu – pomoc cioci i polskiego personelu (członków RGO).
[01:39:12] Podczas pobytu na Zieleniaku mama straciła rozum pod wpływem przeżytej traumy.
[01:40:23] Po wyzwoleniu mama, chora na raka, pojechała do Warszawy, by się leczyć, a boh. została u ciotki w Komorowie – życie codzienne, zdobywanie żywności. Powrót na piechotę do Warszawy.
[01:43:11] Łuny pożarów nad Warszawą były widziane z Pruszkowa.
[01:44:36] Zniszczona kamienica przy ul. Tarczyńskiej – podczas okupacji na murze wisiał obraz Chrystusa (własność rodziny), przy obrazie mieszkańcy domu modlili się. Obraz przetrwał powstanie – boh. oddała go do kościoła św. Jakuba. [+]
[01:47:05] Nie ocalało nic z mieszkania rodziny przy Tarczyńskiej.
[01:47:54] Brat boh. zobaczył radioodbiornik zamurowany w ścianie zniszczonego domu i wydostał go (z narażeniem życia) – dzięki temu ciocia miała radio. [+]
[01:48:58] Jedna z ciotek boh. mieszkała w kamienicy przy ul. Grójeckiej (po wojnie było tu kino Ochota) – od strony ul. Przemyskiej był bunkier, w którym po powstaniu ukrywali się Żydzi – ale ciocia nic o tym nie wiedziała. Bracia cioteczni Sylwek i Gienek, w ramach hasła „Tylko świnie siedzą w kinie” wrzucali do kin świece dymne. Starszy brat Rysiek był w AK, ale jego matka nic o tym nie wiedziała. Podtrzymywanie polskości w rodzinie – w czasie zaborów dziadek Jasiński posyłał swoje córki do zakonnic. Ciotki wychowały synów w duchu patriotycznym.
[01:50:50] Pracując w sądzie powiatowym dla miasta Pruszkowa (z siedzibą przy ul. Miodowej) boh. protokołowała sprawy karne, z okien widziała budowę pomnika Nike.
[01:52:55] Pamięć o wojennych przeżyciach towarzyszyła boh. przez całe życie.
[01:53:42] Odgruzowywanie Starówki – praca w niebezpiecznych warunkach. Brat wujeczny, architekt Edward Jasiński, zajmował się odbudową zabytków na Starówce.
[01:54:50] Refleksje na temat wojennych wspomnień.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.