Paradowska Hanna

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0263

10 listopada 2018, Warszawa

1:55

Hanna Paradowska z d. Kaniewska (ur. 1930, Warszawa) mieszkała z rodzicami i dziadkami w willi na tzw. Kolonii Staszica przy ulicy Filtrowej, a potem w kamienicy na Tarczyńskiej 26 w Warszawie. Jej ojciec został rozstrzelany w 1944 roku. Po wybuchu Powstania Warszawskiego, 10 sierpnia 1944 została wraz z rodziną wypędzona z mieszkania i wraz z innymi mieszkańcami pognana na tzw. Zieleniak przy ulicy Grójeckiej. Stamtąd trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie, skąd uciekła. Po tułaczce po podwarszawskich miejscowościach (Podkowa Leśna, Żyrardów, Komorów) powróciła do Warszawy i zamieszkała na ulicy Asnyka 4. Ukończyła gimnazjum im. Słowackiego. Pracowała w Spółdzielni Społem, PKPS, sądzie rejonowym oraz w handlu zagranicznym. Obecnie na emeryturze, mieszka w Warszawie.

[00:00:10] Bohaterka urodziła się w r. 1930 w Warszawie i była ochrzczona w kościele Zbawiciela. Rodzina mieszkała na Kolonii Staszica.
[00:00:55] Dzieciństwo boh. – przygoda z balonikiem porwanym przez wiatr – brat pobiegł na lotnisko przy ul. Wawelskiej i prosił o pościg za balonikiem. [+]
[00:02:46] Topografia Kolonii Staszica – powojenne zmiany nazw ulic. Rodzinny przekaz o pokrewieństwie z kościuszkowskim gen. Józefem Jasińskim, patronem saperów.
[00:04:04] Pogrzeb Marszałka Józefa Piłsudskiego – przejazd lawety z trumną przed domem boh. – wrażenia z uroczystości.
[00:05:10] Przekształcanie części Kolonii Staszica w park – przesiedlanie mieszkańców do innych dzielnic.
[00:05:40] Życie codzienne rodziny w „nawiedzonym” domu – „coś” gasiło lampy naftowe po godz. 24, przygoda mamy z duchem popa. Domowe rytuały – wieczorne czytanie książek. Sprzedaż domu i przeprowadzka do mieszkania przy ul. Tarczyńskiej – radość rodziny z opuszczenia nawiedzonej okolicy. [+]
[00:08:50] Spotkanie po wojnie z właścicielką jednego z mieszkań na Kolonii Staszica – potwierdzenie zjawisk nadprzyrodzonych.
[00:10:11] Krótka edukacja boh. przed wojną w szkole przy ul. Raszyńskiej.
[00:10:42] Obrona Warszawy we wrześniu 1939 [boh. recytuje wiersz] – warunki życia ludności cywilnej – wyprawy po wodę do Filtrów, zbieranie odłamków pocisków.
[00:11:53] Życie codzienne podczas okupacji niemieckiej – kartki żywnościowe. Przyjazdy ciężarówki z chlebem – rozdzielanie jedzenia przez komitety domowe, godzina policyjna.
[00:14:00] Wybuch Powstania Warszawskiego: walki na ul. Tarczyńskiej i Niemcewicza.
[00:15:11] Szykany wobec ludności cywilnej podczas okupacji – spotkania mieszkańców domu po godzinie policyjnej.
[00:16:07] Walki na Ochocie podczas powstania – wypędzenie rodziny z domu 10 [sierpnia 1944] przez oddział Ukraińców. Brat miał w domu warsztat stolarski, zrobił wózek i pracował dorywczo jako bagażowy na dworcu... [przerwany wątek].
[00:18:05] Opis jednego z tragicznych w skutkach alianckich nalotów – zburzenie domu przy ul. Grójeckiej 5. Wyciąganie ofiar spod gruzów.
[00:19:55] Zabudowa okolic: Towarowej, Grójeckiej i Alej Jerozolimskich.
[00:20:22] Podczas wypędzenia z miasta członkowie rodziny stracili ze sobą kontakt. Mama uciekała sama i straciła rozum podczas tych wydarzeń. Boh. uciekała z ciocią, napotkany Ukrainiec zabrał jej zegarek i chciał zastrzelić – życie uratowała jej ciocia, wykształcona podczas zaborów i znająca język rosyjski (polskiego uczyła się u zakonnic). Ukrainiec odprowadził kobiety do kościoła św. Jakuba. Obrazy zniszczonego miasta: trupy wśród ruin. Droga na Zieleniak. Umundurowanie oddziałów ukraińskich. Pobyt w obozie przejściowym na Zieleniaku. Zamordowanie człowieka, który chciał uciec przez ogrodzenie. Przyjazd niemieckich żołnierzy – wyprowadzenie ludzi z obozu. [+]
[00:28:37] Fragment Pomnika Września to autentyczna brama do obozu na Zieleniaku – inna wizja pomnika.
[00:30:02] Pobyt w obozie w Pruszkowie-Żbikowie, odnalezienie mamy, ucieczka z obozu – rodzina zatrzymała się u jednej z sióstr babki – warunki życia w Pruszkowie, opis miasteczka.
[00:32:17] Obława na uciekinierów z obozu – rodzina została uratowana przez sąsiadkę, która rozmawiała z żołnierzami po niemiecku. Oddziały ukraińskie w Pruszkowie i Podkowie Leśnej – demoniczny wygląd żołnierzy, gwałty na kobietach. Uniknięcie ulicznej łapanki. [+]
[00:34:42] Warunki życia w pruszkowskim obozie – dramatyczna ucieczka boh.
wędrówka rodziny przez Grodzisk, Podkowę Leśną, Milanówek do ciotki w Żyrardowie – postawy miejscowych wobec uciekinierów z Warszawy. Pobyt w Żyrardowie – warunki higieniczne, zawszenie uciekinierów.
[00:38:10] Wypędzenie podczas powstania z mieszkania przy ul. Tarczyńskiej – opieka Matki Boskiej.
[00:39:39] Nawiedzone domy w Kolonii Staszica – przed wojną i po wojnie.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:40:02] Koniec wojny zastał rodzinę w Żyrardowie, spotkanie z żołnierzami Armii Czerwonej – radość z wyzwolenia, poczucie bezpieczeństwa.
[00:41:13] Boh. spotkała pierwszych żołnierzy Armii Czerwonej w Pruszkowie – sceny uliczne: młodzi ludzie wspinający się na czołgi, powszechna radość z wyzwolenia.
[00:43:02] Migawki z okupacji niemieckiej: miejsce egzekucji ulicznych przy ul. Barskiej – kobiety moczące chustki w przelanej krwi. Egzekucje na Woli – wieszanie skazańców na balustradach balkonów. Represje wobec ludności cywilnej, brak żywności.
[00:45:07] Powitanie kwiatami żołnierzy Armii Czerwonej. Defilada w wyzwolonej Warszawie, opis zburzonego miasta. Emocje boh. podczas wyzwolenia. Wspomnienia okupacyjnej codzienności zestawione z radością odzyskanej wolności, reakcja ludzi na wyzwolenie – obrzucanie czołgów kwiatami, patriotyczne śpiewy, euforia tłumu.
[00:48:40] Przejazd motocyklem przez zburzone Aleje Jerozolimskie i Marszałkowską – nogi poobijane wśród gruzów. [+]
[00:49:00] Ciocia boh. wróciła do Warszawy i zajęła mieszkanie w ocalałym domu przy ul. Asnyka 4, po powrocie właścicielki obie rodziny mieszkały razem. Po jakimś czasie Dyrekcja Wodociągów i Kanalizacji, która przejęła budynek, pozwoliła rodzinie (mama i trzy ciotki) zająć wolne mieszkanie w tym budynku – radość z posiadania własnego mieszkania – zdobywanie domowych sprzętów, mebli.
[00:50:47] Praca boh. przy odgruzowywaniu Starówki.
[00:51:20] Praca w PKS-ie przy ul. Stawki 4 – współczesna wyprawa na Muranów – porównanie obecnej zabudowy ze stanem powojennym ulic Stawki i Powązkowskiej.
[00:53:47] Ciocia pracowała w kuchni Dyrekcji Wodociągów i Kanalizacji żywiąc resztkami całą rodzinę i lokatorów budynku przy Asnyka 4.
[00:54:52] Powojenna edukacja boh. – nauka w prywatnym gimnazjum przy ul. Filtrowej, po likwidacji szkoły nauka w elitarnym gimnazjum im. Juliusza Słowackiego, do którego chodziły dzieci notabli, inżynierów, lekarzy.
[00:55:40] Tata został w 1944 rozstrzelany przez Niemców, mama zmarła na raka w 1946.
[00:56:00] Wspomnienie Krystyny Mościckiej, szkolnej koleżanki, bratanicy prezydenta Mościckiego.
[00:56:40] Szkolne lata boh. – pomoc rodziców koleżanek podczas choroby mamy – zabranie jej do szpitala, by nie umierała w domu na oczach rodziny. Współczesne kontakty ze szkolnymi koleżankami – wspomnienie dziewczynki z warkoczykami (aktorka Kazimiera Utrata).
[00:59:17] Droga zawodowa boh. – po skończeniu gimnazjum pracowała w WSS Społem, potem, dzięki ciotce, pracowała w PKS (tu były lepsze zarobki). Po urlopie macierzyńskim była protokolantką w sądzie (pasjonowały ją sprawy karne), potem księgową w sądzie – wpływ na sędziowskie wyroki. Praca w handlu zagranicznym.
[01:04:02] Znajomość języków obcych – przymusowa nauka języka niemieckiego podczas okupacji.
[01:05:32] Tata został złapany podczas łapanki w Pruszkowie i rozstrzelany w zbiorowej egzekucji odwetowej za śmierć Niemca. Starania o odszkodowanie za jego śmierć.
[01:06:57] Rodzice byli rozwiedzeni i boh. nie znała taty, który mieszkał w Pruszkowie. Boh. nawiązała z nim kontakt przed wybuchem powstania – dzięki niej rodzice zaczęli ze sobą rozmawiać.
[01:08:40] Egzekucja taty – Aleksandra Kaniewskiego i jedenastu innych Polaków na terenie glinianki w Pruszkowie. Starania rodzin o możliwość pochówku. Powojenna ekshumacja i starania o odszkodowanie.
[01:10:46] Przedstawienie mamy – Józefy Kaniewskiej z domu Jasińskiej. Dziadek Jasiński pracował przed wojną w komisji poborowej. Rodzina mieszkała w domu przy ul. Filtrowej 33 – lokalizacja budynku. Wspomnienie przedwojennej Wigilii w altanie przy domu.
[01:13:30] Relacje rodzinne – boh. wychowywała się z ciotecznymi braćmi. Mama pracowała w fabryce dziewiarskiej. Tata w czasie okupacji zajmował się handlem – jeździł do Lublina po liście tytoniu, z których wyrabiano papierosy.
[01:16:15] Podczas bombardowań Warszawy we wrześniu 1939 rodzina ukrywała się w piwnicy.
[01:16:49] Szkoły podczas okupacji – przed wojną boh. chodziła do szkoły powszechnej przy ul. Raszyńskiej – podczas okupacji budynek został zajęty przez Niemców, a szkołę przeniesiono do baraków przy ul. Narutowicza – kolejne lokalizacje szkół – wędrówki do szkoły w Alei Róż. Komunikacja tramwajowa w okupowanej stolicy.
[01:22:28] Fabryka, w której pracowała mama i cioteczny brat, była na terenie getta. Naprawiano w niej odzież niemieckich żołnierzy przysyłaną z frontu. Zatrzymanie polskich pracowników fabryki, gdy wybuchło powstanie w getcie. Prace dorywcze mamy podczas okupacji. Pomoc dla getta – przenoszenie wiadomości, zaopatrywanie w żywność, ukrywanie żydowskich dzieci. [+]
[01:27:07] Cioteczny brat boh. – Ryszard Bieniaszewki, został zabrany na roboty do Niemiec i pracował w fabryce amunicji w Berlinie.
[01:28:17] Ciocia Bieniaszewska była przez pięć dni na Zieleniaku – zagrożenie ze strony strażników obozu. Z Zieleniaka została z mężem i dwoma synami wywieziona na roboty do Schwiebus (Świebodzin) – pomoc Niemca – praca w fabryczce budyniu. Życie codzienne robotników przymusowych. Powrót do Polski.
[01:34:30] Początek Powstania Warszawskiego – strzelanina, wycie syren, radość ludzi, którzy wierzyli w zwycięstwo powstańców. Wyrzucenie z domu przez oddziały ukraińskie – boh. ciągnęła wózek z dobytkiem. Droga do obozu w Pruszkowie – ucieczka z obozu – pomoc cioci i polskiego personelu (członków RGO).
[01:39:12] Podczas pobytu na Zieleniaku mama straciła rozum pod wpływem przeżytej traumy.
[01:40:23] Po wyzwoleniu mama, chora na raka, pojechała do Warszawy, by się leczyć, a boh. została u ciotki w Komorowie – życie codzienne, zdobywanie żywności. Powrót na piechotę do Warszawy.
[01:43:11] Łuny pożarów nad Warszawą były widziane z Pruszkowa.
[01:44:36] Zniszczona kamienica przy ul. Tarczyńskiej – podczas okupacji na murze wisiał obraz Chrystusa (własność rodziny), przy obrazie mieszkańcy domu modlili się. Obraz przetrwał powstanie – boh. oddała go do kościoła św. Jakuba. [+]
[01:47:05] Nie ocalało nic z mieszkania rodziny przy Tarczyńskiej.
[01:47:54] Brat boh. zobaczył radioodbiornik zamurowany w ścianie zniszczonego domu i wydostał go (z narażeniem życia) – dzięki temu ciocia miała radio. [+]
[01:48:58] Jedna z ciotek boh. mieszkała w kamienicy przy ul. Grójeckiej (po wojnie było tu kino Ochota) – od strony ul. Przemyskiej był bunkier, w którym po powstaniu ukrywali się Żydzi – ale ciocia nic o tym nie wiedziała. Bracia cioteczni Sylwek i Gienek, w ramach hasła „Tylko świnie siedzą w kinie” wrzucali do kin świece dymne. Starszy brat Rysiek był w AK, ale jego matka nic o tym nie wiedziała. Podtrzymywanie polskości w rodzinie – w czasie zaborów dziadek Jasiński posyłał swoje córki do zakonnic. Ciotki wychowały synów w duchu patriotycznym.
[01:50:50] Pracując w sądzie powiatowym dla miasta Pruszkowa (z siedzibą przy ul. Miodowej) boh. protokołowała sprawy karne, z okien widziała budowę pomnika Nike.
[01:52:55] Pamięć o wojennych przeżyciach towarzyszyła boh. przez całe życie.
[01:53:42] Odgruzowywanie Starówki – praca w niebezpiecznych warunkach. Brat wujeczny, architekt Edward Jasiński, zajmował się odbudową zabytków na Starówce.
[01:54:50] Refleksje na temat wojennych wspomnień.
więcej...
mniej

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film