Panasiuk Józef

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0309

27 listopada 2018, Białystok

03:01:00

Józef Panasiuk (ur. 1934, Dolsk) wychował się na Polesiu w wielodzietnej rodzinie osadnika wojskowego, byłego żołnierza Legionów. W lutym 1940 wraz z całą dziewięcioosobową rodziną został wywieziony do Noszulu w Autonomicznej Republice Komi, gdzie wkrótce w wyniku tyfusu stracił matkę i troje rodzeństwa. W 1941 roku został umieszczony (z bratem i siostrą) w sierocińcu, jego ojciec zaś z dwojgiem najstarszych dzieci opuścił ZSRR z Armią Andersa (wkrótce zginął we Włoszech). Pan Józef wraz z domem dziecka przewędrował do Syktywkaru, a następnie do Puziewa w okolicach Woroneża. W czerwcu 1946 transportem repatriacyjnym wrócił do Polski. Przebywał w domach dziecka w Gostyninie, u sióstr zakonnych na Żuławach, a w końcu w Elblągu, gdzie skończył technikum i pracował w zakładach Zamech. W 1954 roku opuścił Dom Dziecka i zamieszkał w Białymstoku, gdzie uczył się i pracował, i gdzie mieszka do dzisiaj. Ukończył studia na dwóch fakultetach. W 1995 podczas pracy doznał poważnego urazu, w wyniku czego musiał przejść na emeryturę. Działa społecznie w Związku Sybiraków, zaprojektował i nadzorował budowę kilku pomników sybirackich w całym kraju. mehr...
weniger

[00:00:10] Autoprezentacja boh. urodzonego w 1934 r. w rodzinie osadnika wojskowego.
00:00:27 Deportacja rodziny 10 lutego 1940 r. – przyjście do domu enkawudzistów i przedstawiciela gminy, odczytanie wyroku, w którym ojciec został nazwany kułakiem.
00:01:48 Ojciec pochodził z Lubelszczyzny, w 1916 wstąpił do Legionów, brał udział w walkach na Wołyniu, walczył pod Kostiuchnówką – obserwowanie przez Rosjan pozycji nieprzyjacielskich z balonu.
00:04:48 Podczas Bitwy Warszawskiej ojciec był w zwiadzie. Po zakończeniu wojny dostał ziemię w Dolsku na Polesiu.
00:06:27 Zagospodarowywanie Polesia przez osadników – pomoc Instytutu Uprawy Roślin Rolnych w Puławach, wprowadzenie uprawy buraków cukrowych.
00:07:54 Enkawudziści mieli listę członków rodziny – pytanie o ojca, którego nie było w domu. Odczucie boh., że ojciec jest kluczową postacią dla enkawudzistów. Próba ostrzeżenia wracającego ojca przez brata, Napoleona – pobicie go przez żołnierza ukrytego w sieni. [+]
00:10:38 Nadawanie imion dzieciom z klucza patriotycznego.
00:11:10 Przyjazd ojca do domu, próba zatrzymania go przez żołnierza. Ojciec był w zwiadzie podczas Bitwy Warszawskiej – porwanie rannego dowódcy sowieckiego z leśniczówki i zdobycie kodów. Brat ojca, Marcin, ranny podczas potyczki, został odznaczony krzyżem Virtuti Militari. [+]
00:14:26 Rozbrojenie ojca przez żołnierzy i przyprowadzenie go do domu. Podczas wyjazdu na stację kolejową do domu wrócił brat ojca Paweł Panasiuk. Postawa Żyda, który był obecny podczas pakowania rodziny. [+]
00:16:52 Stacja kolejowa w Tarnopolu – wyczytywanie rodzin przez enkawudzistę, zapakowanie dziewięcioosobowej rodziny do wagonu. Gdy pociąg ruszył, zesłańcy zaczęli śpiewać „Boże coś Polskę” i inne pieśni religijne. Skromne racje żywnościowe podczas podróży, możliwość przyniesienia wody. Postoje pociągu, który zatrzymywał się w pewnej odległości od stacji. [+]
00:19:37 Na jednej ze stacji stryj Paweł poszedł po wodę. Korzystając z okazji, ukrył się w parowozowni na stacji. Rodzina w pociągu nie wiedziała, co się z nim stało. [+]
00:21:33 Przyjazd do tajgi w Republice Komi, rodzina wysiadła na stacji Muraszy. Wynoszenie zwłok z wagonów do ciężarówek. Stan zesłańców po trzech tygodniach podróży. Warunki sanitarne w wagonie, lód na ścianach, w wagonie był piecyk, ale konwojenci nie dawali opału. W pociągu jechał lekarz, który nie miał żadnych lekarstw. [+]
00:25:32 W Muraszy wysiadła tylko część zesłańców, reszta pojechała dalej. Wyjazd do dalej położonych miejscowości ciężarówkami na gaz drzewny, ludzie zesłani bliżej stacji musieli iść na piechotę. Koczowanie ludzi na stacji kolejowej. [+]
00:27:10 Enkawudziści brali sanie od okolicznych Komiaków. Boh. nauczył się trochę języka komiackiego od kolegi, syna dyrektora szkoły.
00:28:01 Przyjazd wieczorem do miejsca zesłania: stare i nowe baraki. W starych barakach w latach 1932-35 mieszkali „kułacy” wywożeni z Ukrainy. Po przyjeździe Polaków w 1940 r. nie było już prawie nikogo z tamtej grupy zesłańców. Stan baraków, przydział klitek dla rodzin bez względu na ilość osób. [+]
00:29:45 Przemówienie przewodniczącego lesopunktu. Pierwszy posiłek. Ojciec został szefem ośmioosobowej grupy. Niskie wypłaty za pracę, głodowanie rodziny. Mężczyźni pracowali przy wyrębie, a kobiety obcinały gałęzie. Specyfika pracy w lesie. Spławianie drewna do tartaku w Syktywkarze. Charakterystyka drewna sosny syberyjskiej. [+]
00:33:53 Kilkadziesiąt obozów nad rzekami w tajdze, spotkania z poszukiwaczami bogactw naturalnych. Bardzo wysoka śmiertelność wśród zesłańców, głód. Śmierć mamy i nowo narodzonej siostry Zofii, śmierć szesnastoletniego brata Napoleona i młodszego brata Edwarda. [+]
00:36:21 Wiadomość o amnestii i swobodzie poruszania się. Rodzina boh. z powodu ojca legionisty została zesłana na 20 lat. Egzekucje przeprowadzane przez NKWD – skazanie na karę śmierci braci Witosów.
00:37:48 Przyczyny amnestii. Zachowanie zesłańców po jej ogłoszeniu. Ojciec po amnestii zatrudnił się jako flisak i spławiał drewno rzekami: Łuzą i Wyczegdą do Syktywkaru. Zakaz wyjazdu z Syberii, ucieczki zesłańców.
00:40:37 Wyjazdy Polaków do Muraszy i Kirowa. Ojciec wynajął domek w Noszulu – przyjazd werbowników do Armii Andersa. Ojciec, wyjeżdżając do wojska, zabrał brata Tadeusza i siostrę Renię, a boh. i rodzeństwo oddał do domu dziecka. Po śmierci matki komendant kazał ojcu oddać dzieci do domu dziecka, ale ojciec tego nie zrobił. W Komi nie było polskich domów dziecka. [+]
00:45:03 Dobór funkcjonariuszy NKWD pełniących służbę na Syberii. W specposiołku był komendant, dwóch żołnierzy z psem tropiącym i buchalter. W kuchni lesopunktu pracowała siostra, która pilnowała dzieci.
00:46:41 Wyjazd do domu dziecka w Noszulu. Pożegnanie z ojcem, który nie chciał zabrać młodszych dzieci. Uważał, że w domu dziecka mają szansę przeżyć. W domu dziecka rodzeństwo rozdzielono – boh. i brat poszli do starszej grupy w Łojmie, a młodsza siostra została w Noszulu i boh. nie widział jej dwa lata. [+]
00:48:02 Poszukiwanie polskich dzieci w 1944 r. przez Związek Patriotów Polskich – informacja, że w Noszulu nie ma Polaków. Boh. i brat Antek pobiegli do Noszulu po siostrę Sewerynkę, która ich nie poznała. Rozmowa Antoniego z siostrą, której zmieniono imię i która niemal zapomniała swoją rodzinę. Komsomolskie wychowanie w domu dziecka w Łojmie, zapominanie ojczystego języka, praca dzieci, kiszenie grzybów na zimę. Wyżywienie w domu dziecka, jedzenie pieczonych zgniłych kartofli. Polowania, łowienie ryb i jedzenie ich na surowo. Zakaz rozmawiania po polsku – pobicie brata za złamanie zakazu.
00:56:38 Repatriacja w 1945 r. – wyjazd z Łojmy, podróż parostatkiem do Sykywkaru, wycięta tajga nad brzegami Wyczegdy, opuszczone baraki i krzyże. Do Syktywkaru przyjechały polskie wychowawczynie, wspomnienie Marcjanny Grzegorzewskiej. [+]
00:59:20 W domu dziecka było wiele dzieci żydowskich. Przyjazd do rozdzielczego domu dziecka w Gostyninie, poprawa wyżywienia.
00:59:57 W Syktywkarze podzielono dzieci na grupy – wyjazd do Woroneża, dalsze droga ciężarówkami przez step – wraki niemieckich czołgów. Zarówno na Syberii, jak i na Ukrainie dom dziecka był w leśniczówce. Przyjazd do Puziewa – źródłosłów nazwy, uprawy konopi nad brzegiem rzeki.
01:04:15 Początek polskiej edukacji – improwizowane klasy. W domu dziecka było pięć wychowawczyń. Przewodniczący sowchozu dał placówce cztery krowy i ziemię pod uprawę. Specyfika miejscowych upraw.
01:06:40 Wybudowanie kuchni na potrzeby domu dziecka – życzliwy stosunek przewodniczącego sowchozu, który był z pochodzenia Polakiem. Hodowla trzody w sowchozie – podkradanie wytłoków słonecznikowych świniom. [+]
01:08:55 Wyjazd do Polski w 1946 r. Wizyta żołnierza Armii Berlinga, Kołodzieja, który dowiedział się, że jego dzieci są w domu dziecka i przyszedł z Woroneża. Reakcja dzieci na widok tabletek witaminowych. [+]
01:12:22 W sadzie przewodniczącego sowchozu były smaczne jabłka – zaproszenie chłopców do domu, przechowywany sztandar. [+]
01:14:19 Radość dzieci po ogłoszeniu, że jadą do Polski. Przyjazd ciężarówek, pożegnanie przez mieszkańców wsi, droga do Woroneża – wiatraki w stepie. Obiad dla dzieci na dworcu w Woroneżu. Kolega boh., Tatar, nie wrócił na czas z miasta i pociąg odjechał bez niego. [+]
01:19:02 Przyjazd na Dworzec Wschodni w Warszawie – oferty kupna rubli. Przed przekroczeniem granicy dzieci zaprowadzono do łaźni na dworcu – odwszenie ubrań. Przesiadka z wagonów towarowych do osobowych. Urzędnicy Urzędu Repatriacyjnego zbierali na dworcu w Warszawie listy z nazwiskami dzieci – informacja, że jeden z chłopców został w Woroneżu. [+]
01:21:44 Przyjazd do domu rozdzielczego w Gostyninie. Pierwsze spotkanie boh. z elektrycznością. Przyjazd żydowskiej komisji, która zabierała dzieci żydowskie do Izraela – reakcja dzieci. [+]
01:25:03 Wyjazd na Ziemie Odzyskane, przejazd przez Żuławy zalane wodą – wrażenia boh. Przyjazd do klasztoru, gdzie pięć zakonnic-autochtonek prowadziło dom dziecka. Przyjazd komisji lekarskiej – osiemdziesiąt ze stu dzieci zakwalifikowano do Rabki. Boh. miał 13 lat, ważył 32 kg., ale nie został zakwalifikowany do sanatorium. Opadanie wody, przyjazdy osadników, łowienie ryb w rowach. Wyprawy łodzią do gospodarstw po meble i liczniki elektryczne. [+]
01:30:27 Pływanie łódką po zalanych Żuławach. Wspomnienie wypasania krów w stepie koło Puziewa – jedzenie od mieszkańców wsi, pastuch-filozof. [+]
01:32:18 Przeprowadzka domu dziecka ze wsi do Elbląga – przyjazd strażaków po dzieci. Przygotowywanie budynku do zamieszkania, wyjazdy na szaber, by uzupełnić wyposażenie domu dziecka. Na podwórku stały zniszczone katiusze, a dzieci bawiły się na niemieckim cmentarzu. Rozebranie katiusz na części i ich zakopanie, grządki warzywne. [+]
01:35:48 Edukacja boh. – dwuletnia szkoła zawodowa. Historia elbląskich zakładów Schichaua, gdzie Niemcy produkowali kadłuby okrętów podwodnych. Zniszczenie miasta przez Armię Czerwoną. Po skończeniu szkoły boh. podjął pracę w Zakładach Mechanicznych Zamech.
01:37:52 Po ukończeniu 18 lat boh. musiał opuścić dom dziecka – uszycie ubrania przez krawca. Boh. wyprowadził się i zapisał do wieczorowego technikum. Po zlikwidowaniu domu dziecka boh. zamieszkał w opuszczonym budynku.
01:39:54 Maszyny i urządzenia Zamech otrzymał ze Stanów Zjednoczonych – skomplikowane technologie. W elbląskim technikum uczyli profesorowie z dawnych Kresów – wysoki poziom nauczania, zainteresowanie boh. techniką. Lekcje u prof. Bettermana i Wendekera. [+]
01:43:03 W 1954 r. boh. wyjechał na studia do Szkoły Inżynierskiej w Białymstoku. Przez pierwsze dni spał na dworze. Praca w zakładach włókienniczych na stanowisku głównego inspektora maszyn włókienniczych – specyfika pracy. W Elblągu boh. był kierownikiem biura projektowego, w Białymstoku opracował części zamienne do wszystkich maszyn w zakładzie. Współpraca z ośrodkiem w Baworowie. Pokonanie trudności technicznych przez białostockiego gisera, Gajewskiego i zadziwienie prof. Czerwińskiego. [+]
01:51:13 Praca maszyn włókienniczych – rozwiązanie przez kowala zagadki pękania wałów korbowych wytwarzanych przez fabrykę w Łodzi. Boh. zrobił specjalizację ze spawalnictwa na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Przyczyny upadku białostockich zakładów włókienniczych – boh. przeszedł do budownictwa przemysłowego.
01:56:15 Praca w Przedsiębiorstwie Maszyn Budowlanych. W latach 80. boh. studiował w Warszawie Organizację i Zarządzanie.
01:57:51 Praca w Przedsiębiorstwie Robót Inżynieryjnych – budowa oczyszczalni ścieków na terenie woj. białostockiego. Budowa oczyszczalni ścieków w jednostce w Orzyszu – załatwianie potrzeb naturalnych na poligonie. Spuszczanie do rzeki barwników z zakładów włókienniczych w Białymstoku. [+]
02:00:34 W 1995 r. boh. uległ wypadkowi podczas pracy i odszedł na emeryturę. Refleksje na temat poprawy stanu wód, ochrony przyrody i drogi zawodowej.
02:04:00 Boh. nie ujawniał sybirackiej przeszłości – w fabryce pluszu kadrowym był były ubek, w przedsiębiorstwie inżynieryjnym kadrowa była żoną ubeka. Stosunek boh. do nauki. Produkcja lamp diodowych. Boh. wykładał spawalnictwo na kursach dla wojskowych i kursach doskonalenia zawodowego.
02:08:54 Dom dziecka szkołą życia: boh. gotuje obiady, szyje i robi skarpetki – nauczył się tego w dzieciństwie. [+]
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania] 02:10:48 Przedstawienie rodziców: Malwiny (z domu Żołędziewskiej) i Jana Panasiuków. Gdy trzeba było przyjąć obywatelstwo białoruskie rodzice wyjechali do rodziny mamy, która mieszkała w woj. tarnopolskim.
02:13:54 Boh. pierwszy raz spotkał Rosjan podczas deportacji.
02:14:46 Stryj Paweł Panasiuk [po ucieczce z transportu na zesłanie] wstąpił do partyzantki w Puszczy Nalibockiej – różne oddziały w puszczy. Stryj został ranny i w szpitalu go rozpoznano – pobyt w areszcie NKWD w Mińsku, skąd został wywieziony i ślad po nim zaginął. Boh. budując w Mińsku odwiedził cmentarz w Kuropatach przypuszczając, że stryj może być tam pochowany.
02:18:23 Ucieczka stryja z transportu na Syberię – stryj wykorzystał wyjście po wodę i schował się w parowozowni. Potem pociągami z węglem wrócił na Polesie – zniszczenie gospodarstw osadników. Przed deportacją do ojca przyszła komisja i wypytano go o stan gospodarstwa. Grabież gospodarstwa przez miejscową ludność. [+]
02:20:00 Pobyt na zesłaniu w bazie Noszul w Republice Komi. Rodziny na zesłaniu: Knap (ojca zastrzelono) i Polacy z tarnopolskiego.
02:21:38 Mama i dwaj bracia zmarli podczas epidemii tyfusu. Pozwolenie komendanta na pochowanie mamy na polanie w lesie – rozpalenie ogniska, by rozkuć ziemię przed wykopaniem grobu. Włożenie do grobu butelki z nazwiskiem zmarłej. Pochowanie braci w tym samym miejscu. [+]
02:27:20 Komendant obozu był Tatarem. Mężczyźni pracujący w lesie zapuszczali brody, by chronić się przed meszkami.
02:28:46 Osadnik niemiecki Knap został zastrzelony, a jego żonę i syna deportowano. W obozie była rodzina Witosów. Andrzej Witos dopominał się o walonki i narzędzia do pracy – został skazany na karę śmierci, ale amnestia uratowała mu życie. Brak żywności – tłumaczenia komendanta. Skazywanie za odmowę wyjścia do pracy.
02:33:08 Ukaranie Witosów za odmowę wyjścia do pracy. NKWD wiedziało o tym, że ojciec służył w zwiadzie – wyrok 20 lat zesłania.
02:35:32 Po śmierci mamy komendant kazał ojcu oddać dzieci do domu dziecka. Siostra Renia zaczęła pracować w kuchni, by móc pilnować dzieci. Po amnestii rodzina wyprowadziła się z obozu. Ojciec wyjeżdżając do Armii Andersa zabrał dwójkę starszych dzieci, a trójkę młodszych oddał do domu dziecka. Pożegnanie z ojcem i rodzeństwem. [+]
02:39:16 Renia i Tadeusz trafili do obozu dla uchodźców w Rodezji, po wojnie wyjechali do Anglii, a potem z mężem Reni do Australii.
02:41:41 Apel w domu dziecka w Elblągu – informacja, że Regina i Tadeusz poszukują rodzeństwa, które było na Syberii. Nawiązanie korespondencji z rodzeństwem. Formułka rozpoczęcia listu zalecana przez siostry zakonne. [+]
02:44:30 Ucieczka brata Antoniego za granicę – udało mu się dotrzeć do Niemiec, tam został złapany i odesłany do Polski, wyrok za przekroczenie granicy. Praca w brygadzie karnej w kopalni. Rozproszenie rodzeństwa po świecie.
02:45:47 Bracia dowiedzieli się, że w domu dziecka w Noszulu nie ma polskich dzieci i pobiegli przez tajgę po siostrę Sewerynę. Siostrę chciała zabrać higienistka, która przychodziła do domu dziecka i dlatego zmieniono jej imię. Po przyjeździe do Polski siostrę wysłano do sanatorium w Rabce, potem ukończyła szkołę przedszkolanek w Ząbkowicach Śląskich. Utrata kontaktu po wyjeździe siostry. Poszukiwania w Ząbkowicach Śląskich i spotkanie rodzeństwa. [+]
02:49:33 Syn był w jednostce saperskiej w Warszawie, a w tym samym czasie boh. studiował w stolicy – przypadkowe spotkanie z żołnierzem, który znał syna i powiedział, gdzie go znaleźć – spotkanie z synem.
02:51:11 Koniec wojny – oczekiwanie na powrót do Polski. Wiadomości od pana Kołodzieja, żołnierza Dywizji Kościuszkowskiej. Radość miejscowej ludności, powrót żołnierzy z wojny.
02:52:48 Na Syberii boh. kolegował się z synem nauczyciela. Brat kolegi był bohaterem Związku Radzieckiego – nawiązał łączność z odciętymi oddziałami Armii Czerwonej, którym dostarczył radiostację.
02:54:18 Przewodniczącym sowchozu w Puziewie był Polak, Chrzanowski, który ukończył leśnictwo i dbał o okoliczne lasy.
02:55:24 Żona boh. pochodzi ze Słobódki – wycięcie lasów wokół miasteczka i zniszczenie ekosystemu jeziora.
02:57:00 Domy dziecka na terenie ZSRR nie miały nazw ani numerów. Po przyjeździe do domu rozdzielczego w Gostyninie zabrano żydowskie dzieci.
02:58:10 W Woroneżu został Nabiułła – kolega boh., Tatar z pochodzenia, który pobiegł do miasta i nie wrócił przed odjazdem pociągu.
02:59:19 Przekroczenie granicy. Otwarcie towarowego wagonu przez kolejarza – jego reakcja. Przyniesienie bułek przez bufetową. Przesiadka do pociągu pasażerskiego. Na tej stacji zawiadowcą był stryj ojca, który wyrzucał sobie potem, że nie pytał o rodzinę. [+]
03:04:14 Wrażenia po przyjeździe do Warszawy, widok Dworca Wschodniego.
03:05:20 Pobyt w domu dziecka w Gostyninie. Zachowanie pensjonariuszy pobliskiego szpitala dla psychicznie chorych.
03:06:35 Zakup bułek dla dzieci na Dworcu Wschodnim. W Syktywkarze powiedziano, że Polski Czerwony Krzyż wykupił obiady na stacjach – posiłek dla dzieci w Woroneżu.
03:09:04 Podczas pobytu w Puziewie jedna z dziewcząt, Maria Stuła, zachorowała. Zabranie jej do szpitala w Woroneżu – po drodze Maria Stuła zmarła i została pochowana w jakiejś wiosce.
03:11:26 Pobyt w Koralewie w domu dziecka prowadzonym przez siostry zakonne. Wyjazd sióstr do Niemiec, a dzieci do Elbląga. Droga przez pola do szkoły odległej o kilka kilometrów. [+]
03:13:33 Rozdzielenie rodzeństwa na Syberii – siostra została w domu dziecka dla młodszych dzieci, a boh. z bratem trafił do domu dla dzieci starszych, które musiały pracować, by utrzymać placówkę.
03:14:15 Po ukończeniu zawodówki boh. pracował jako pomocnik tokarza – toczenie wałów dla przemysłu okrętowego. Pożegnanie z domem dziecka – krawiec uszył boh. ubranie wg angielskiego wzoru wojskowego, z powodu ubrania boh. dostał ksywkę „Partyzant”. Boh. dostał z domu dziecka koc, powłoczkę i prześcieradło. [+]
03:15:53 Po przyjeździe na egzaminy do Białegostoku boh. pierwszą noc spędził na dworcu. Za płotem wydziału inżynierii stała stodoła, więc boh., lotnik z Poznania i marynarz spali na sianie. Incydent z kobietą, która przyszła po siano. [+]
03:18:13 Boh. opuścił dom dziecka w 1954 r.
03:19:13 W Białymstoku boh. zamieszkał na stancji. Rytm zajęć podczas studiów wieczorowych – nocne powroty do domu przez Rynek Sienny, spotkania z pijakami. Wrażenia z Białegostoku, zmiany w mieście na przestrzeni lat.
03:22:49 Wpływ wychowania w domu dziecka na postawę w dorosłym życiu. Zabranie młodości przez zsyłkę – refleksje na temat ukształtowania charakteru. [+]
03:26:04 Podsumowanie pobytu na zesłaniu.

mehr...
weniger

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Instytut Pileckiego

Film