Irena Dronsejko z d. Besser (ur. 1929, Domaczewo) wychowała się w rodzinie lekarskiej - jej ojciec Michał Besser był lekarzem powiatowym w pobliskim Pińsku. W marcu 1940 jej brat Wiktor Besser został aresztowany przez NKWD za działalność w Związku Walki Zbrojnej (dostał się do armii Andersa, poległ pod Monte Cassino). Miesiąc później pani Irena wraz z ojcem, matką i siostrą zostali deportowani do Kazachstanu do miejscowości Imantau, a następnie Arykbałyk. Siostra Julia podczas próby dostania się do armii polskiej zachorowała na tyfus i zmarła. Michał Besser pracował jako lekarz, a potem jako mąż zaufania polskiej ambasady. W lutym 1943 został aresztowany i skazany na 5 lat, które odsiedział m.in. w Karagandzie i Włodzimierzu (zwolniony w 1948, ponownie aresztowany, do Polski powrócił w 1956). W 1946 pani Irena z matką przyjechały do Polski. Pani Irena zamieszkała w Częstochowie, gdzie skończyła gimnazjum i liceum. Studiowała medycynę we Wrocławiu, studiów nie skończyła. Wyszła za mąż, zamieszkała w Obornikach Śląskich i tu mieszka do dzisiaj..
more...
less
[00:00:10] Boh. urodziła się we wrześniu 1939 r. w Domaczewie k/Brześcia. Ojciec boh. był lekarzem, mama pielęgniarką.
[00:00:50] Do wybuchu II wojny rodzina mieszkała w Pińsku, gdzie ojciec był lekarzem powiatowym.
[00:01:08] Brat, student medycyny, walczył w kampanii wrześniowej i ranny wrócił do Pińska. Potem wyjechał do Wilna i działał w ZWZ, został aresztowany przez NKWD w kwietniu 1940 r. i ślad po nim zaginął.
[00:02:21] Deportacja do Kazachstanu w 1940 r. Przyjazd do Imantau, przeniesienie rodziny przez NKWD do Arykbałyku, gdzie był szpital zatrudniający jedną Tatarkę, w którym ojciec podjął pracę.
[00:03:33] Wiadomości o formowaniu Armii Andersa w Buzułuku. Ojciec napisał list do Moskwy w sprawie syna i dostał odpowiedź, że jest w polskim wojsku. Próba nawiązania kontaktu z synem, który był już ewakuowany do Iranu.
[00:04:50] Siostra wyjechała na poszukiwanie brata, w drodze zaraziła się tyfusem i chora wróciła do Arykbałyku, gdzie zmarła. Rodzice z boh. wrócili do Imantau
[00:05:45] Wyjazd ojca do Akmolińska, gdzie miał leczyć robotników budujących kolej. Spotkanie ojca z ciotkami: Kwiecińską i Mackiewiczową, które pracowały przy budowie kolei. Julia Kwiecińska zmarła w Akmolińsku, ciotka Mackiewiczowa wróciła do Polski.
[00:07:18] Po ewakuacji Armii Andersa pracownicy konsulatu w Akmolińsku zostali aresztowani. Ojciec uciekł do Imantau, ale został aresztowany i do Polski wrócił dopiero w 1956 r. Aresztowania i zwolnienia ojca, pobyt w Krasnojarsku. Przyjazd ojca do Pińska – powrót do Polski.
[00:10:20] Po aresztowaniu ojca mama i boh. zostały wyrzucone z pomieszczenia przy ośrodku zdrowia w Imantau i zamieszkały u koleżanki mamy.
[00:11:20] W Arykbałyku ojca nękał enkawudzista Szwejcow, który namawiał go na współpracę. Po przyjeździe do Polski boh. bała się stukania do okna,
[00:12:58] Trudne warunki bytowe na zesłaniu, praca w kołchozie bez wynagrodzenia. Polki robiły chusty na drutach dla Kazachów. Mieszkanie w izbie sąsiadującej z magazynem zboża, kradzieże pszenicy przez Polaków. Mama szyła koszule strażnikowi, który pozwalał boh. podkradać zboże.
[00:15:40] Tatarka ze szpitala w Arykbałyku pomagała mamie po aresztowaniu ojca – dostarczanie lekarstw, którymi mama leczyła mieszkańców wsi.
[00:16:25] [Boh. zastanawia się, o czym ma mówić]. Informacja o bracie [urwany wątek].
[00:17:05] Aresztowanie ojca przez Szwejcowa, który utrudniał mamie powrót do Polski. Tatarka pojechała z mamą do Kokczetawu i załatwiły zgodę na repatriację.
[00:18:18] Po powrocie do kraju boh. mieszkała w Częstochowie – nauka w szkole „Nauka i Praca” prowadzonej przez niehabitowe zakonnice. Reakcja księdza, który dowiedział się podczas spowiedzi, że boh. była na zesłaniu. [+]
[00:19:28] Koledzy ojca pomogli mamie znaleźć prace w Zgorzelcu. Boh. zaczęła studiować medycynę, ale wyszła za mąż i przerwała studia. Wykształcenie i prace synów.
[00:20:29] Boh. odwiedziła grób brata, który zginął pod Monte Cassino.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:20:56] Mieszkający na Polesiu dziadek miał dziesięcioro dzieci, ciotka Mackiewiczowa z Warszawy zajęła się edukacją ojca, czworo innych dzieci wyjechało do Ameryki. Dziadek zmarł w wieku 101 lat.
[00:22:41] Rodzina mamy mieszkała w Rosji. Mama skończyła kurs pielęgniarski i w szpitalu poznała przyszłego męża. Ojciec był przed wojną lekarzem powiatowym w Pińsku.
[00:24:37] Brat przed wojną studiował medycynę w Wilnie, brał udział w kampanii wrześniowej, został ranny w Wieluniu i przyjechał leczyć się do Pińska.
[00:25:18] Deportacja rodziny, przyjście enkawudzistów do domu, pakowanie rzeczy – boh. poszła do ogródka i pożegnała się z psem. Jeden z tajniaków pomagał siostrze pakować dobytek – zabranie aparatu fotograficznego. Fotografie zrobione na zesłaniu boh. i siostra wywoływały w piwnicy korzystając z odczynników znalezionych w szpitalu. Filmy przywieziono z Polski, w Związku Radzieckim nie można było ich kupić – zdjęcia dokumentują pierwszy rok pobytu rodziny na zesłaniu. [+]
[00:27:55] W Imantau ojciec przyjmował poród Basi Dokarskiej (Tokarskiej?). Brat i siostra byli starsi od boh. i robili zdjęcia przed wojną.
[00:29:00] Brat skończył gimnazjum w Drohiczynie, tam poznał Irenę, z którą chciał się ożenić. Narzeczona przyjechała do Pińska, ale w Palmową Niedzielę do domu przyszedł tajniak i zabrał ze sobą brata. Grób brata pod Monte Cassino. [+]
[00:33:05] Podczas pobytu w Imantau siostra fotografowała krajobrazy, kąpiele w jeziorze. We wsi nie było NKWD, więc siostra robiła zdjęcia bez obaw.
[00:34:40] Wymiana z Kazachami: herbata za kobyle mleko. Po praniu zrobionym przez mamę mieszkańcy wsi przyszli, by obejrzeć ubrania Polaków. Rozlokowanie zesłańców w domach kołchoźników – ich reakcje. Portret Stalina w izbie, w której zamieszkała rodzina boh. [+]
[00:38:00] Jedna z zesłanek miała maszynę do szycia i szyła dla kołchoźników. Wyprawy kołchoźników do Moskwy po materiały na ubrania.
[00:38:40] Aparat fotograficzny z kliszą wrócił do Polski.
[00:39:24] Ojciec był lekarzem w Arykbałyku. Pani Ostrowska, aresztowana przez NKWD, podcięła sobie żyły – interwencja ojca. Losy pani Ostrowskiej i jej pieska, który też wrócił do Polski. [+]
[00:42:55] Refleksje na temat pobytu na Syberii – zwyczaje miejscowej ludności, wypominki na cmentarzu. Działający meczet dla wyznawców islamu.
[00:44:34] Zamieszkanie u rodziny Iwanowych – gospodyni chciała wyiskać wszy z włosów boh. i zdziwiła się, gdy nic nie znalazła. Późniejsza wszawica, warunki higieniczne.
[00:45:55] Pies należący do rodziny został oddany do znajomych, którzy mieszkali za miastem. Podobno pogryzł Rosjanina i został przez niego zastrzelony.
[00:46:42] Opis wnętrza wagonu. Początek podróży – załatwianie potrzeb naturalnych na dworze. Przesiadka do wagonów o szerokim rozstawie kół – załatwianie się do dziury w podłodze. Warunki podczas podróży w kwietniu – wydawanie wrzątku i żywności na postojach.
[00:49:22] Boh. nie zabrała żadnych zabawek, chwile przed wywózką wykorzystała na pożegnanie z Reksem. Siostra pakowała rzeczy, ponieważ rodzice byli pilnowani przez enkawudzistów – zabranie konfitur w wiadrze. Ojciec zabrał walizeczkę z lekarstwami i narzędziami lekarskimi – leczenie zębów mieszkańcom Imantau. [+]
[00:52:04] Życie na Syberii, śmierć siostry.
[00:52:49] Specyfika pracy w polu – wywożenie na wiele dni w step, skromne racje żywnościowe, opanowanie zaprzęgu wołów, pielenie pszenicy. [+]
[00:56:03] Wyjazd siostry do Armii Andersa. Wyjazdy Polaków do formującej się Armii Berlinga.
[00:57:33] Siostra zachorowała na tyfus podczas podróży do Armii Andersa, chora wróciła do rodziny i zmarła mimo leczenia przez ojca. Siostra została pochowana w Arykbałyku – współczesny wyjazd w poszukiwaniu jej grobu. W pogrzebie siostry uczestniczyli mieszkańcy wsi. Obok siostry pochowano pana Szarupicza, który także zmarł na tyfus. Ojciec położył kamień na grobie siostry.
[01:02:14] Reakcja boh. na śmierć siostry. Ojciec zaprosił panią Witkowską do zamieszkania z rodziną – opieka pani Ziutki Witkowskiej nad boh.
[01:03:01] Wizyta boh. z bolącym zębem u znachora – efekt zamówienia zęba. [+]
[01:05:26] Ojciec został aresztowany po ewakuacji Armii Andersa. Pobyt w ciężkim więzieniu we Włodzimierzu.
[01:06:17] Aresztowanie ojca – wezwanie go do chorego w sielsowiecie. Choroba mamy po zabraniu ojca – boh. bała się, że zabiorą ją do domu dziecka.
[01:08:20] Wywożenie ojca – mama dała mu kożuch, a pani Witkowskiej udało się wrzucić chleb do sań. [+]
[01:09:57] Rodzina musiała opuścić zajmowaną izbę przy szpitalu w Arykbałyku. Jedna z kobiet wyprowadzała się i zaproponowała mamie swoją ziemiankę – odpluskwianie pomieszczenia. [+]
[01:11:50] Ojciec był oskarżony o szpiegostwo. Podczas pobytu w więzieniu w Karagandzie leczył więźniów. Pobyt we włodzimierskim więzieniu – zachowanie jednego z zaopatrzeniowców. Po zwolnieniu ojciec przyjechał do Pińska, gdzie pracował jako lekarz, czekając na możliwość wyjazdu do Polski. Ponowne aresztowanie ojca podczas „spisku lekarzy” [1953]. Pobyt ojca w Krasnojarsku. [+]
[01:15:33] Choroba siostry i jej śmierć 11 listopada. Pochówek na rosyjskim cmentarzu w drewnianej trumnie. Mama codziennie chodziła na grób – decyzja ojca o wyjeździe z Arykbałyku. Współczesna wizyta w Arykbałyku, poszukiwanie grobu siostry.
[01:19:49] Siostra zmarła w 1941 r. Sny o siostrze. [+]
[01:21:49] Reakcja mamy po śmierci córki – przeprowadzka do Imantau.
[01:22:10] Śmierć brata, żołnierza 6 Batalionu Pancernego, opisał Melchior Wańkowicz w „Monte Cassino”. O śmierci syna ojciec dowiedział się z książki Wańkowicza. Rodzina będąc w Kazachstanie dowiedziała się, że brat wstąpił do Armii Andersa, ale on nie wiedział, że zostali zesłani. Ojciec otrzymał od Wańkowicza adresy kolegów syna i pisał do nich, ale nie dostał odpowiedzi. [+]
[01:28:18] Po aresztowaniu brata siostra i narzeczona chodziły pod budynek więzienia. Podczas pobytu na zesłaniu ojciec spotkał mężczyznę, który widział brata w więzieniu w Mińsku – charakterystyczna czarna kurtka. [+]
[01:30:12] Po aresztowaniu brata rodzice sprzedawali rzeczy, by wykupić go z więzienia. Rodzina nie skorzystała z możliwości wyjazdu na tereny zajęte przez Niemców. Grypsy od uwięzionego brata. [+]
[01:32:17] Powrót do Polski – grupa zesłańców z powodu fatalnych warunków pogodowych spóźniła się na pociąg. Oczekiwanie w Kokczetawie na następny transport – zakwaterowanie w dawnej cerkwi. Boh. pierwszy raz była w kinie. Mama, będąca pielęgniarką, jechała w wagonie sanitarnym. Wypadek dziecka na stacji kolejowej w Pietropawłowsku. Warunki podczas podróży – przyjazd do Brześcia. [+]
[01:37:01] Przyjazd transportu repatriacyjnego do Poznania. Obiad u dr Zaroskiego, kolegi ojca, który był lekarzem wojewódzkim – konfuzja boh. Wyjazd rodziny do Wałcza, gdzie była opieka PUR-u.
[01:38:13] Doktor Jewsiejenko, kolega ojca, ściągnął mamę do Zgorzelca, gdzie była przełożoną pielęgniarek do powrotu ojca do kraju. Boh. uczyła się w Częstochowie, potem zaczęła studia medyczne.
[01:39:10] Pierwsze chwile w Polsce – wielu repatriantów szło do spowiedzi. Boh. uczyła się w katolickiej szkole „Nauka i Praca” prowadzonej przez zakonnice. Spowiedź boh. – ksiądz wypytał ją o pobyt na Syberii, w 1947 r. nic o tym nie wiedziano.
[01:41:10] Postój pociągu z repatriantami na stacji w Baranowiczach – wyjście do kościoła.
[01:41:55] Dywagacje na temat wolności w Polce.
[01:43:18] Boh. chodziła w Częstochowie do żeńskiej szkoły „Nauka i Praca” prowadzonej przez zakonnice niehabitowe. Nauka w Kazachstanie – wysoki poziom matematyki. W „Nauce i Pracy” boh. została przeegzaminowana przez polonistkę Helenę Orpych i zaczęła chodzić do trzeciej klasy gimnazjum.
[01:46:53] Stan psychiczny boh. po powrocie z zesłania. W Częstochowie boh. mieszkała sama w mieszkaniu wynajętym przez mamę, która pracowała w Zgorzelcu. Dobra atmosfera w szkole, brak kompleksów.
[01:50:08] Po maturze boh. chciała się dostać na medycynę. Szkolenia pielęgniarskie w Zgorzelcu podczas wizyt u mamy – asystowanie przy operacjach przeprowadzanych przez dr Brossa. Starania o przyjęcie na studia – boh. dostała się w 1953 r.
[01:52:15] Boh. nie pamięta swojej reakcji na śmierć Stalina.
[01:53:18] Pisanie życiorysu na studia – sformułowanie dotyczące pobytu w Związku Radzieckim.
[01:54:25] Boh. woziła do konsulatu listy, podpisane przez kolegów ojca (m. in. prof. Feliksa Skubiszewskiego i dr Józefa Zaroskiego) z prośbą, by mógł odbywać karę w Polsce.
[01:56:05] Kontakt listowny z ojcem, gdy był w Karagandzie, Pińsku i Krasnojarsku – jego starania o paszport nansenowski. Po powrocie do Polski ojciec zamieszkał w Obornikach i pracował jako lekarz kolejowy – kupno domu za pieniądze pochodzące ze sprzedaży motocykla.
[01:59:18] Powrót ojca wyniszczonego chorobami – boh. go nie poznała. Kupno telewizora przez ojca.
[02:02:06] Bardzo realistyczne sny o siostrze.
[02:03:50] Siostra była o 9 lat starsza od boh. – wspólne wywoływanie zdjęć. Podczas powrotu do kraju Rosjanie nie robili rewizji i zdjęcia przyjechały do Polski.
[02:05:12] Pociągiem repatriacyjnym jechało wielu Żydów, którzy dali łapówkę, by pociąg szybciej przepuszczono przez granicę.
[02:06:03] Rozdzielanie transportu po przejechaniu granicy. Mama i boh. pojechały do Poznania, gdzie mieszkał dr Zaroski. Wyjazd do Wałcza – zniszczenia miasta. Dr Jewsiejenko ściągnął mamę do Częstochowy – tu boh. poszła do szkoły. Mama pojechała do Zgorzelca i tam pracowała do emerytury.
[02:07:58] Koleżanki ze szkoły wiedziały o pobycie boh. na Syberii. Wyjazd na kolonie do Agnieszkowa, by podciągnąć się z łaciny – warunki na koloniach, spanie na drzwiach.
[02:09:18] Koleżanki opowiadały o okupacji w Polsce. Mąż boh. pochodził z Wilna – reakcja ojca na nazwisko zięcia.
[02:10:35] Praca ojca po powrocie do Polski. Rodzice dostali mieszkanie we Wrocławiu, ale ojciec często przyjeżdżał do Obornik. Śmierć ojca.
[02:12:13] Boh. na zesłaniu czytała książki, które przywieźli inni zesłańcy – wymiana książek. Siostra zabrała Mickiewicza i Sienkiewicza oraz podręcznik do historii, lektury boh. i lekcje udzielane przez siostrę.
[02:14:46] Jadwiga Witkowska wróżyła zesłańcom, jej mąż, komandor Flotylli Pińskiej, był w niemieckiej niewoli. Po wojnie rodzina zamieszkała na Wybrzeżu. Po latach Ziutka Witkowska zmarła w domu boh. Rola Ziutki w życiu boh. po śmierci siostry.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.