Dziewulak Jan

Świadkowie Epoki

IP/DF/SE/0501

19 marca 2019, Zielona Góra

03:43:00

Jan Dziewulak (ur. 1923 r. Dziewule, obecnie Litwa) wychował się w rodzinie byłego legionisty, osadnika wojskowego. Wraz z matką i sześciorgiem rodzeństwa został w lutym 1940 deportowany do Stiepniaku w Kazachstanie w obłasti akmolińskiej (obwód akmolski). Pracował m.in. w kopalni złota. Nie dostał się do armii Andersa. Powołany do armii radzieckiej, odbywał służbę w Kraju Chabarowskim na granicy z Chinami. Stamtąd trafił do obozu w Sielcach nad Oką do tworzącej się 1 Dywizji im. Tadeusza Kościuszki. Brał udział w bitwie pod Lenino. Z delegacją żołnierzy polskich wizytował Katyń, przedstawiany przez propagandę sowiecką jako miejsce zbrodni hitlerowskiej. Po przeszkoleniu podoficerskim brał udział w forsowaniu Wisły, podczas którego został ranny w dłoń. Powrócił na front jako dowódca plutonu rusznic przeciwpancernych, walczył pod Kołobrzegiem i podczas forsowania Odry, docierając z frontem nad Łabę. Po wojnie pozostał w wojsku. Ukończył Oficerską Szkołę Saperów w Przemyślu (przeniesioną do Wrocławia i przemianowaną na Oficerską Szkołę Inżynieryjno-Saperską). Przez wiele lat pełnił funkcję zastępcy szefa Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Zielonej Górze. W 1983 roku przeszedł (w stopniu pułkownika) do rezerwy. Odznaczony Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Walecznych oraz Medalem na Polu Chwały. Działa społecznie, spotyka się z młodzieżą szkolną. Mieszka w Zielonej Górze. more...
less

Streszczenie relacji (UWAGA: czasy wg plików oryginalnych, a nie zmontowanej relacji!) P1010471 [samodzielna narracja, historia życia] [00:00:07] za udział w I wojnie światowej ojciec dostał 16 ha ziemi w osadzie oraz korzystne warunki pożyczki na budowę domu, gdzie mieszkali do 1940 roku.
[00:01:55] kierownikiem szkoły był porucznik Gajewski. Gimnazjum.
[00:05:10] wywózka w lutym 1940. Rosjanie nakazali spakować dobytek w ciągu dwóch godzin. Życie przed wojną. Załadunek do wagonów, pilnowani przez NKWD. Nie wiedzieli, dokąd pojadą. Przyjazd do miasteczka w Kazachstanie, przygotowana świetlica z pryczami. Boh. pracował jako woźnica, rozwoził żelastwo z odlewni do elektrowni, zimą jeździł po węgiel do Karagandy.
[00:10:58] armia Andersa.
[00:12:00] praca w kopalni złota, boh. nosił wiertła do wiercenia w skale.
[00:13:18] po wyjściu armii Andersa z ZSRR dostali dowody rosyjskie i powołanie do rosyjskiego wojska. Wysłanie za Władywostok na granicę z Japonią.
[00:16:20] formowanie I Dywizji Piechoty. Spotkanie z ojcem po latach.
[00:19:40] skierowanie do 2 Pułku Piechoty, miesięczne szkolenie.
[00:25:30] 15 lipca przysięga, na której był gen. Zygmunt Berling oraz Wanda Wasilewska.
[00:28:30] 1 września dywizja wyjechała na front przez Moskwę do Wiaźmy. Tam dalsze ćwiczenia, kopanie ziemianek. Samoloty niemieckie rozrzucały ulotki agitacyjne.
[00:30:20] wyruszenie na front, trudny przemarsz nocami. Rozstrzeliwanie dezerterów, dojście pod Lenino, zajęcie okopów po żołnierzach rosyjskich, oczekiwanie na rozkaz ataku.
[00:36:00] rozpoczęcie ataku, w południe bombardowanie, koniec amunicji. Niemcy ściągnęli posiłki, dywizja musiała się wycofać.
P1010472 [00:00:09] z 23-osobowego plutonu po bitwie pod Lenino zostało 9 osób. Boh. wytypowany do szkoły oficerskiej. Dostali kombinezony, kożuchy oraz narty. Boh. był członkiem delegacji do Katynia. Rosjanie przygotowali oględziny wykopanych ciał polskich oficerów. ,,Świadkowie’’ opowiadali o masakrze, którą przeprowadzili Niemcy.
[00:05:28] w grudniu, po skończeniu szkoły, boh. został wytypowany do uzupełnienia 3 Dywizji. Transport do obozu sieleckiego [Sielce nad Oką], a na wiosnę na tereny polskie, do Kiwerc [Kiwerce], tam prowadzili szkolenia, latem ruszyli na front. Ludność cywilna witała ich entuzjastycznie. Podczas forsowania Wisły boh. ranny w rękę. Rannych wywieziono do Lublina.
[00:11:35] po wyjściu ze szpitala skierowany do punktu zbornego w Majdanku. Pracował w składzie amunicji pod Lublinem. Powrót do rodzimej dywizji jako dowódca plutonu, udział w bitwie o Kołobrzeg. Każdy budynek był przygotowany do obrony przez Niemców. Ranny w głowę, nadal walczył, po 2 miesiącach dywizja ruszyła na zachód, forsowanie Odry.
[00:20:30] dojście do Łaby 4 maja [1945 r.], tam już byli Amerykanie, koniec wojny. Niektórzy żołnierze przeszli na strony amerykańską. W piwnicach domów było sporo jedzenia.
[00:22:00] powrót do kraju, zgłoszenie do szkoły oficerskiej w Przemyślu. Boh. został nieetatowym szefem kompanii. Spotkanie z rodziną na dworcu w Przemyślu.
[00:25:30] boh. został wytypowany do 9-osobowej delegacji ze szkoły oficerskiej. Spływ pontonem Wisłą do Warszawy i dalej do Gdańska. W Warszawie wręczyli laurkę dla prezydenta Bieruta i marszałka. Odwiedziny u marszałka Roli-Żymierskiego w Sopocie.
[00:27:47] banderowcy w Przemyślu i okolicach.
[00:29:40] przeniesienie szkoły do Wrocławia. Pierwszy urlop po 4 latach służby. Gospodarstwo rodziców. Po skończeniu szkoły oficerskiej stwierdzono niezdolność boh. do dalszej służby wojskowej. Skierowanie do służby w administracji jako zastępca komendanta w Bolesławcu, później zastępcy Wojewódzkiego Sztabu Wojskowego w Zielonej Górze.
[00:37:50] służba w wojsku do 1983 r., prośba o zwolnienie, współpraca z oficerami narodowości żydowskiej.
P1010473 [faza pytań] [00:00:15] rodzice boh., rodzeństwo: pięciu braci i dwie siostry.
[00:01:54] najmłodsza siostra zachorowała i zmarła na Syberii.
[00:03:54] zakwaterowanie w barakach w Kazachstanie, pochówek Kazacha.
[00:05:38] wycieczka do Związku Radzieckiego, życzliwość zwykłych Rosjan.
[00:07:50] transport podczas deportacji, wszy. Życie w Kazachstanie: matka spała na łóżku, dzieci na podłodze. W jednym pokoju mieszkały dwie rodziny.
[00:11:30] praca w kopalni złota.
[00:14:05] komisja wojskowa rekrutująca do armii Andersa.
[00:15:15] warunki pracy w kopalni. Były również kopalnie prywatne.
[00:20:26] praca w elektrowni, boh. zarabiał lepiej niż matka i siostra. Ojciec pracował w tajdze, potem w kołchozie.
[00:23:35] wysoka śmiertelność w obozie pracy. Połączenie rodziny w Stiepniaku.
[00:27:50] losy żołnierzy Dywizji Kościuszkowskiej
[00:31:15] rozładunek amerykańskich okrętów, alkohol w wojsku.
[00:35:20] służba w Armii Radzieckiej przy granicy japońskiej. Potem obóz w Sielcach nad Oką.
[00:40:05] wóz pszenicy, którą przywiózł ojciec z kołchozu. Służba ojca w wojsku. Żołnierze odznaczeni krzyżem Virtuti Militari.
[00:44:17] przysięga wojskowa. Nalot niemiecki na Kijów [7-8 kwietnia 1944 r.], masakra na stacji kolejowej w Darnicy.
[00:47:04] Wigilia ze Ślązakami.
[00:50:05] dezerterzy w armii, egzekucje. Pod Lenino na stronę niemiecką przeszło 80 osób - intensywna agitacja ze strony niemieckiej.
[00:55:40] nieprzeszkoleni żołnierze ginęli „jak kaczki”. Ojciec służył w wojsku w zaopatrzeniu.
[00:57:40] rodzina zamieszkała na Ukrainie. Brat podkradał ziemniaki w kołchozie, NKWD go poszukiwało, więc musiał zmienić nazwisko i pod zmienionym nazwiskiem wrócił do Polski.
P1010474 [00:00:20] bitwa pod Lenino. Podziękowanie gen. Berlinga za udział w bitwie, każdy się cieszył, że przeżył, zginęło ok. 500 żołnierzy
[00:03:36] Żydzi w obozie w Sielcach, którzy walczyli ramię w ramię. Współpraca z Żydami w wojsku.
[00:06:18] szkoła oficerska. Wyjazd z delegacją do Katynia. Kłamstwa Rosjan, zamierzone wystawienie 1 Dywizji WP na ogień wroga.
[00:13:53] pożar w obozie niemieckim w Luboniu. Obóz koncentracyjny na Majdanku. Wyzwolenie Kołobrzegu, duże straty w ludziach. Żołnierze z armii Andersa.
[00:21:55] przypadkowe spotkanie z rodziną na dworcu w Przemyślu, powrót rodziny do Polski.
[00:26:55] banderowcy w Przemyślu w 1944.
P1010475 [00:00:03] kontynuacja opowieści o banderowcach. Głosowanie w Kubiszowej [?].
[00:03:00] referendum, praca agitacyjna przed głosowaniem. Spływ pontonem Wisłą do Warszawy na uroczystość, widok powojennej Polski, spotkania z ludźmi
P1010476 [00:00:15] wybuch II wojny w 1939 r., przemarsz wojsk sowieckich. Ojciec ukrył broń w lesie, rodzina matki nadal tam mieszka.
[00:06:38] dzień deportacji: rodzina zabrała ze sobą jedzenie, ubrania, złoto, to była pierwsza fala deportacji, nie byli przygotowani na wywózkę.
[00:12:00] śmierć ojca, boh. nie był na pogrzebie ojca, ponieważ był w Związku Radzieckim w delegacji.
[00:16:45] zamieszki w Zielonej Górze [30 maja 1960 r.].
[00:19:30] stan wojenny, Gdańsk przed stanem wojennym, składanie sprawozdań, zebrania. Wkład pułkownika Kuklińskiego.
[00:23:10] Wprowadzenie stanu wojennego. Rozmowa z księdzem, podanie boh. o zwolnienie. Pułkownik Kukliński.
[00:30:30] generał Wojciech Jaruzelski.
P1010477 [00:00:25] wypadki na poligonach podczas pokazów wojskowych. Poligony radzieckie. Boh. zaprzyjaźnił się z oficerem sowieckim. Przyjęcia w garnizonach wojskowych. more...
less

Gleb Tomasz

Latusek Adam

Film