Michejda Emilia
Emilia Michejda z d. Ciszewska (ur. 1929, Warszawa) jako nastoletnia dziewczyna spędziła okupację niemiecką mieszkając z rodzicami i dwiema siostrami w Warszawie przy ulicy Senatorskiej, niedaleko muru getta. W ich mieszkaniu przez około rok ukrywało się żydowskie małżeństwo nieznanej tożsamości. Podczas Powstania Warszawskiego ojciec pani Emilii kierował obroną cywilną w kamienicy. 14 sierpnia 1944 pani Emilia wraz z matką i siostrami opuściła miasto, szczęśliwym zbiegiem okoliczności unikając rozstrzelania. Po miesiącach tułaczki wraz z rodziną osiadła w Łodzi, gdzie zaczęła studia na tamtejszej Akademii Muzycznej. Na początku lat 50. przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuowała studia i karierę muzyczną. W latach 60. w reakcji na śmierć siostry porzuciła muzykę i zajęła architekturą
w jednym z zaprojektowanych przez siebie domów mieszka do dzisiaj. Od dzieciństwa zapalona narciarka, łyżwiarka i żeglarka, przez wiele lat była instruktorką w Warszawskim Klubie Narciarskim. Opracowała poradnik z ćwiczeniami rehabilitacyjnymi, obecnie pracuje nad autobiografią.
mehr...
weniger
[00:00:12] Boh. urodziła się w 1929 r. w rodzinie o warszawskich korzeniach.
[00:00:25] Szczęśliwe dzieciństwo w zamożnej rodzinie, uprawiane sporty – kort tenisowy w posiadłości inżyniera Różańskiego, dziecięce zabawy.
[00:01:50] Zaskoczenie wybuchem wojny. Kult Marszałka Józefa Piłsudskiego w domu boh.
[00:02:24] Po wybuchu wojny boh. przez rok chodziła do szkoły im. Plater-Zyberkówny – podczas powrotu do domu na ul. Senatorską boh. i siostra spotkały kilkoro żydowskich dzieci, które chwilę potem zostały zastrzelone przez Niemców. Edukacja w domu – nauka gry na instrumencie za obiad dla nauczycielki – wiadomość o jej zastrzeleniu na ulicy. [+]
[00:04:38] Ślązaczka Lucia, której córka Henia wychowywała się z boh. i jej siostrami, pracowała w Pałacu pod Blachą [Pałacu Brühla] i dzięki niej rodzina miała co jeść, a także czym ogrzewać mieszkanie. Życie codzienne podczas okupacji.
[00:06:17] Nocne wizyty brata mamy, który był zdolnym skrzypkiem i uczył się na tajnych kompletach w konserwatorium, należał do AK i był poszukiwany przez Gestapo – lekcje gry na fortepianie.
[00:07:00] Wpływ książki Rabindranatha Tagore na życie boh. – ćwiczenia przy fortepianie.
[00:07:39] W piwnicy domu mieścił się magazyn alkoholu, w którym pracowali Żydzi. Początek powstania [warszawskiego] o godzinie 16, gdy powstańcy zaatakowali konwój, który przyjechał do magazynu.
[00:08:34] Ojciec przed wojną działał w POW – musztra w domu. Opinia ojca na temat celowości powstania.
[00:09:42] Młodszy brat babci miał żonę Niemkę i dwoje dzieci. Po jego śmierci wdowa wyszła za pana Wierzbickiego, który okazał się szpiegiem. W 1937 r. dzieci wyjechały do Niemiec, by uczyć się języka i kuzyn Rysio wrócił w mundurku Hitlerjugend. Jego śmierć podczas powstania w pasażu Luxenburga. Jego siostra Halina, która podczas okupacji chodziła do niemieckiej szkoły, była łączniczką podczas powstania. Brat cioci Marty pracował w pałacu pod Blachą [Pałacu Brühla], jej mąż Wierzbicki okazał się konfidentem, który wiele osób wysłał na Pawiak. Ciocia Marta ratowała ludzi z Pawiaka – wiadomość, by nie utrzymywać kontaktu ze względu na ojca boh., który się ukrywał. [+]
[00:13:04] Przedwojenna działalność ojca, bójka z żydowskimi studentami na Politechnice. Podczas okupacji w mieszkaniu rodziny ukrywał się kolega ojca z żoną Żydówką – charakter ojca. [+]
[00:15:00] Podczas powstania ojciec utworzył szpital w kamienicy. Gaszenie bomb zapalających na dachu. Straż przy magazynie alkoholu w piwnicy budynku.
[00:16:08] Krótka wizyta wujka, który powiedział, że powstańcy zdobyli Wytwórnię Papierów Wartościowych. Rodzina dużo później dowiedziała się, że wujek zginął na ul. Bielańskiej. Udział oddziałów kolaboracyjnych w walkach z powstańcami.
[00:17:28] Budowa barykady na ul. Bielańskiej od strony pasażu Luxenburga.
[00:17:53] Podpalenie kamienicy, w której mieszkała rodzina – wypędzenie mieszkańców, także ukrywającego się małżeństwa. Reakcja mamy. Dojście ludzi, za którymi jechał czołg, do ul. Elektoralnej – trupy na ulicy, swąd spalenizny. Droga kolumny ludzi na ul. Bema, zastrzelenie dziecka na rękach matki. Zachowanie strażników, znęcanie się nad kobietami i dziećmi, gwałty. [+]
[00:22:48] Przejazd pociągiem do Pruszkowa. Mama chciała wyskoczyć z pociągu i iść do Grodziska, gdzie rodzina miała niewielki majątek – babcia przyznała się do sprzedaży majątku i tego, że strażnik ją okradł.
[00:23:48] Kobiety wyskoczyły z pociągu i dotarły do Żyrardowa, gdzie znajoma cioci była dentystką – spanie w gabinecie. Wdzięczny pacjent, Niemiec, wpisał Żyrardów jako miejsce zamieszkania mamy i cioci. [+]
[00:25:04] Wyjazd do Łyszkowic, gdzie w znajoma pracowała w cukrowni. Oczekiwanie na koniec wojny. Ucieczka ojca z oflagu – jego przyjazd do Łyszkowic. Boh. wyleczyła się z hurrapatriotyzmu.
[00:26:27] Wyjazd do Włoszczowej, podróż wojskowym transportem z niemieckimi żołnierzami jadącymi na front – ich rozmowy z ojcem. Rodzina wysiadła we Włoszczowej, a pociąg został zbombardowany – reakcja boh. [+]
[00:28:33] Śmierć syna młynarzy z Łyszkowic, zakatowanego przez UB za działalność w AK.
[00:29:02] Rodzina zamieszkała w Łodzi. Trauma przejścia przez ul. Elektoralną podczas powstania – przysięga, że boh. i siostry nie wrócą do Warszawy. Boh. wróciła jako pierwsza.
[00:29:59] Ojciec trafił do więzienia za współpracę z Mikołajczykiem. Trudna sytuacja materialna rodziny po jego aresztowaniu. Kolega ojca wyjeżdżał do Warszawy i odstąpił rodzinie swoje mieszkanie – ćwiczenia na fortepianie u sąsiadów.
[00:31:31] Boh. w 1945 r. podjęła próbę dostania się do konserwatorium, ale nie znała nut. Lekcje indywidualne u profesora, który grał także na organach w katedrze – fascynacja muzyką organową – pierwsza próba gry na organach. Boh. ukończyła w konserwatorium klasę fortepianu i organów. Boh. wyjechała do Warszawy, by uczyć się gry na organach w klasie wirtuozowskiej.
[00:34:02] Ciocia boh. pracowała w sekretariacie łódzkiego teatrze im. Jaracza, gdzie występowali głównie warszawscy aktorzy. Boh. statystowała w sztuce, w której grał Władysław Walter. 1 sierpnia przyszła wiadomość o ekshumacji w Warszawie ciała wujka, skrzypka – rozmowa z Władysławem Walterem, którego syn także zginął podczas powstania, ale wcześniej wykonał wyrok na konfidencie Wierzbickim, zabijając przy okazji jego żonę (ciotkę boh.) i pasierbicę Halinkę, powstańczą łączniczkę. Śmierć wielu członków rodziny podczas powstania.
[00:38:39] Podczas turnusu narciarskiego w Szczyrku powstał pomysł na film pt. „Kumoszki z Windsoru” oparty na historii spotkania boh. z Władysławem Walterem i historii zabicia jej ciotki, Niemki.
[00:40:10] Pogrzeb teściowej Stefanii Michejdy z domu Marquardt. Spotkanie na cmentarzu z byłymi więźniarkami Oświęcimia – reakcja nastoletniej córki boh. Ojciec Stefanii brał udział w budowie Żyrardowa, Stefania poznała przyszłego męża na obozie dla ewangelików – ślub z adwokatem Władysławem Michejdą. Stefania Michejda nie podpisała volkslisty i została uwięziona w Oświęcimiu.
[00:42:50] Refleksje na temat pracy pisarskiej. Mąż ukończył akustykę, a boh. pracowała radiu. Kłopoty ze zdrowiem, muzyka jako terapia. Boh. miała wykładać na Akademii Muzycznej.
[00:45:26] Boh. porzuciła muzykę, jedna z jej sióstr skończyła malarstwo – historia rodziny Pauli.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:47:26] Przedstawienie rodziców: Zofia z domu Tomaszkiewicz. Historia prababki Prażmowskiej z Prażmowa, która wyszła za mąż za Ryxa, by ratować majątek. Ojciec Stefan Ciszewski pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, studiował architekturę, ale zamienił ją na meliorację, by szybciej pójść do pracy.
[00:50:45] Rodowód rodziny Sołtyńskich wywiedziony od tatarskiego chłopca.
[00:53:15] Młodsza siostra Danuta Pauli ukończyła malarstwo u Pronaszki i wyjechała do USA. Najmłodsza siostra Elżbieta Ciszewska urodziła się niedługo przed wybuchem wojny. Okupacyjny głód – niedożywienie dzieci. Boh. przyszła z Elżbietą do profesora i okazało się, że siostra ma słuch muzyczny. Zdolności artystyczne w rodzinie pojawiły się wraz z przodkiem Tatarem.
[00:55:44] Historia ciotki, która wyszła we Lwowie za malarza Białorusina. Święta u ciotki w Worochcie. Losy rodziny podczas wojny – ochotnicze wstąpienie do wojska. Powrót ciotki do mieszkania w Warszawie zajętego przez lokatora, który przywitał ją z siekierą. Cała rodzina ze strony ojca mieszkająca w Warszawie zginęła podczas powstania.
[00:58:25] Ciotka Marta Sołtyńska, Niemka, żona Wierzbickiego, nie chciała wyjechać z Warszawy pomimo namowy brata. Ciotka pomagała ludziom aresztowanym przez Niemców. Rodzina mieszkała przy ul. Zielonej na Sadybie. Ciotka Marta, jej mąż i córka Halina zostali zabici przez syna Waltera pod koniec Powstania Warszawskiego. Pochówek rodziny pod płotem cmentarza Czerniakowskiego.
[01:01:45] Marta Sołtyńska pochodziła z zamożnej niemieckiej rodziny, jej brat w czasie okupacji pracował w Pałacu pod Blachą [Brühla]. Roczny pobyt dzieci ciotki Marty w Niemczech – powrót Rysia w mundurze Hitlerjugend.
[01:03:00] O egzekucji ciotki i jej rodziny boh. dowiedziała się od Władysława Waltera. Jego syn zginął podczas wycofywania się powstańców. Scena sprzed wojny – syn Waltera podrywał mamę boh. na ślizgawce.
[01:04:10] W mieszkaniu przy Senatorskiej ukrywał się kolega ojca z żoną Żydówką, ale przy dzieciach niewiele o tym w domu mówiono.
[01:05:50] Z rodziną wyszła z powstania ciocia Rudko, której córkę Basię boh. chciałaby odnaleźć.
[01:06:32] Przyjazd boh. do Warszawy – odnalezienie wujka Sołtyńskiego. Poszukiwania córki Leona Schillera – informacje na temat jego żony, kontakt z dziennikarzem Stanisławem Prygoniem.
[01:08:40] Ktoś widział po wojnie kolegę ojca z żoną, którzy ukrywali się w mieszkaniu rodziny boh. – przypuszczenie, że wyjechali do Izraela, podobnie jak dwie koleżanki boh.
[01:09:18] Wypędzenie mieszkańców domu przy Senatorskiej, z tłumem wyszło także ukrywające się małżeństwo, zabijanie ludzi przez strażników, rozdzielenie kobiet i mężczyzn, gwałty na kobietach. Los ojca po powstaniu.
[01:10:43] Znajomi ojca ukrywali się w mieszkaniu przy ul. Senatorskiej przez rok, w tym czasie Lucia już nie pomagała rodzinie, trudności z jedzeniem dla dwóch dodatkowych osób.
[01:11:39] Boh. miała dwie przyjaciółki Żydówki, opowieść ojca o bójce z żydowskimi studentami, którzy dostali stypendium na Politechnice. Postawa ojca i mamy – pomoc ludziom w trudnych sytuacjach. Mama pomagała Ślązaczce Luci, która miała nieślubną córkę. Powody sprzedaży majątku w okolicach Grodziska przez babcię.
[01:13:55] Zawiłe losy rodziny z Prażmowa – współczesna oferta kupna nieruchomości.
[01:15:18] Podróż do posiadłości ojca po powstaniu – zbombardowanie pociągu we Włoszczowej. Rodzina zatrzymała się we wsi Brzeście – spotkanie ojca z czerwonoarmistą. Wyjazd rodziców do Warszawy – spalony dom i wyszabrowana piwnica.
[01:17:00] Aresztowanie ojca. Trud wychowania dzieci – najmłodsza siostra, uzdolniona muzycznie, była w klasie Marii Wiłkomirskiej, która specjalnie do niej przyjeżdżała z Warszawy do Łodzi. Siostra popełniła samobójstwo, a boh. porzuciła muzykę i zmieniła środowisko – wyjazd do Warszawy. Boh. studiowała reżyserię dźwięku.
[01:19:06] Podpalenie budynku przy Senatorskiej podczas powstania – ewakuacja mieszkańców. W domu był szpitalik, którego pacjenci zginęli, ponieważ nie mogli wyjść o własnych siłach. Reakcja mamy na wyjście razem z dziećmi. [+]
[01:20:56] Rozdzielenie mężczyzn i kobiet. Tułaczka rodziny po powstaniu, dotarcie do Żyrardowa.
[01:21:57] Ojciec po upadku powstania przebywał w obozie, z którego uciekł. Spotkanie rodziny w Łyszkowicach, gdzie dyrektorem cukrowni był mąż koleżanki cioci, która uciekła razem z rodziną. Praca mamy w cukrowni.
[01:23:44] Przyjazd ojca do Łyszkowic, spotkanie rodziny. Podróż na Lubelszczyznę – reakcja po zbombardowaniu wojskowego transportu we Włoszczowej, zmiana stosunku do Niemców. Przyjazd do Warszawy na „Lillę Wenedę” – boh. widziała niemiecką młodzież pracującą przy odgruzowywaniu Starego Miasta. Refleksje na temat ludzkich postaw nie mających związku z narodowością. Na obozie żeglarskim boh. poznała komunistyczną elitę i dyrektora Mostostalu.
[01:26:12] Grudzień 1944 – podróż niemieckim transportem wojskowym z młodzieżą jadącą na front. Rozmowy żołnierzy z ojcem znającym niemiecki. Pomoc żołnierzy – reakcja rodziny po zbombardowaniu pociągu. Zagłodzenie boh. uratowało ją przed zgwałceniem w obozie przejściowym przy ul. Bema. [+]
[01:28:01] Rodzina mieszkała w Łodzi przy ul. Bednarskiej – aresztowanie ojca. Mama z córkami przeprowadziła się do mieszkania, które zwalniał komunistyczny urzędnik. Ojciec dość długo był w więzieniu, a po zwolnieniu pracował w melioracji. Pomoc sąsiadów po aresztowaniu ojca. [+]
[01:30:34] Okupacja niemiecka – boh. wracała ze szkoły przez Plac Teatralny i widziała, jak niemiecki żołnierz rozdeptał dłoń chłopaka, który schylił się po rzucony niedopałek. Boh. nigdy nie spróbowała papierosa. [+]
[01:31:33] Zakaz palenia w oddziałach partyzanckich „Jędrusiów”. Stosunek boh. do używek.
[01:32:47] Życie boh. po wojnie [urwany wątek].
[01:33:02] Okupacja – napaść na boh., którą ktoś chciał wciągnąć do bramy.
[01:33:58] Chłopcy śpiewali na podwórkach piosenki antyżydowskie. Bieg ulicą z grupą żydowskich dzieci, które zostały potem zastrzelone.
[01:35:09] Początek powstania – barykada przed ul. Bielańską, pierwsi zabici.
[01:35:33] Dym z płonącego getta czuć było w mieszkaniu. Decyzja ojca o przyjęciu do domu kolegi i jego żony Żydówki.
[01:37:38] Schodzenie do piwnicy podczas nalotów. Gaszenie pożarów piaskiem. Alianckie dywanowe naloty na Drezno, zniszczenie Rothenburga.
[01:39:00] Boh. nie pamięta wysadzenia przez Niemców synagogi na Tłomackiem. Zniszczenie zabytków Warszawy – refleksje.
[01:40:33] Działalność ojca przed wojną – mama chciała się rozwieść, bo dużo czasu spędzał poza domem – relacje między rodzicami. Mama miała adoratora, Żyda – boh. jest w posiadaniu korespondencji jego i mamy.
[01:44:06] Wizyty w aptece na Starówce, której właścicielem był Reinert, kolega ojca ze studiów.
mehr...
weniger