Emilia Michejda z d. Ciszewska (ur. 1929, Warszawa) jako nastoletnia dziewczyna spędziła okupację niemiecką mieszkając z rodzicami i dwiema siostrami w Warszawie przy ulicy Senatorskiej, niedaleko muru getta. W ich mieszkaniu przez około rok ukrywało się żydowskie małżeństwo nieznanej tożsamości. Podczas Powstania Warszawskiego ojciec pani Emilii kierował obroną cywilną w kamienicy. 14 sierpnia 1944 pani Emilia wraz z matką i siostrami opuściła miasto, szczęśliwym zbiegiem okoliczności unikając rozstrzelania. Po miesiącach tułaczki wraz z rodziną osiadła w Łodzi, gdzie zaczęła studia na tamtejszej Akademii Muzycznej. Na początku lat 50. przeniosła się do Warszawy, gdzie kontynuowała studia i karierę muzyczną. W latach 60. w reakcji na śmierć siostry porzuciła muzykę i zajęła architekturą
w jednym z zaprojektowanych przez siebie domów mieszka do dzisiaj. Od dzieciństwa zapalona narciarka, łyżwiarka i żeglarka, przez wiele lat była instruktorką w Warszawskim Klubie Narciarskim. Opracowała poradnik z ćwiczeniami rehabilitacyjnymi, obecnie pracuje nad autobiografią.
more...
less
[00:00:12] Boh. urodziła się w 1929 r. w rodzinie o warszawskich korzeniach.
[00:00:25] Szczęśliwe dzieciństwo w zamożnej rodzinie, uprawiane sporty – kort tenisowy w posiadłości inżyniera Różańskiego, dziecięce zabawy.
[00:01:50] Zaskoczenie wybuchem wojny. Kult Marszałka Józefa Piłsudskiego w domu boh.
[00:02:24] Po wybuchu wojny boh. przez rok chodziła do szkoły im. Plater-Zyberkówny – podczas powrotu do domu na ul. Senatorską boh. i siostra spotkały kilkoro żydowskich dzieci, które chwilę potem zostały zastrzelone przez Niemców. Edukacja w domu – nauka gry na instrumencie za obiad dla nauczycielki – wiadomość o jej zastrzeleniu na ulicy. [+]
[00:04:38] Ślązaczka Lucia, której córka Henia wychowywała się z boh. i jej siostrami, pracowała w Pałacu pod Blachą [Pałacu Brühla] i dzięki niej rodzina miała co jeść, a także czym ogrzewać mieszkanie. Życie codzienne podczas okupacji.
[00:06:17] Nocne wizyty brata mamy, który był zdolnym skrzypkiem i uczył się na tajnych kompletach w konserwatorium, należał do AK i był poszukiwany przez Gestapo – lekcje gry na fortepianie.
[00:07:00] Wpływ książki Rabindranatha Tagore na życie boh. – ćwiczenia przy fortepianie.
[00:07:39] W piwnicy domu mieścił się magazyn alkoholu, w którym pracowali Żydzi. Początek powstania [warszawskiego] o godzinie 16, gdy powstańcy zaatakowali konwój, który przyjechał do magazynu.
[00:08:34] Ojciec przed wojną działał w POW – musztra w domu. Opinia ojca na temat celowości powstania.
[00:09:42] Młodszy brat babci miał żonę Niemkę i dwoje dzieci. Po jego śmierci wdowa wyszła za pana Wierzbickiego, który okazał się szpiegiem. W 1937 r. dzieci wyjechały do Niemiec, by uczyć się języka i kuzyn Rysio wrócił w mundurku Hitlerjugend. Jego śmierć podczas powstania w pasażu Luxenburga. Jego siostra Halina, która podczas okupacji chodziła do niemieckiej szkoły, była łączniczką podczas powstania. Brat cioci Marty pracował w pałacu pod Blachą [Pałacu Brühla], jej mąż Wierzbicki okazał się konfidentem, który wiele osób wysłał na Pawiak. Ciocia Marta ratowała ludzi z Pawiaka – wiadomość, by nie utrzymywać kontaktu ze względu na ojca boh., który się ukrywał. [+]
[00:13:04] Przedwojenna działalność ojca, bójka z żydowskimi studentami na Politechnice. Podczas okupacji w mieszkaniu rodziny ukrywał się kolega ojca z żoną Żydówką – charakter ojca. [+]
[00:15:00] Podczas powstania ojciec utworzył szpital w kamienicy. Gaszenie bomb zapalających na dachu. Straż przy magazynie alkoholu w piwnicy budynku.
[00:16:08] Krótka wizyta wujka, który powiedział, że powstańcy zdobyli Wytwórnię Papierów Wartościowych. Rodzina dużo później dowiedziała się, że wujek zginął na ul. Bielańskiej. Udział oddziałów kolaboracyjnych w walkach z powstańcami.
[00:17:28] Budowa barykady na ul. Bielańskiej od strony pasażu Luxenburga.
[00:17:53] Podpalenie kamienicy, w której mieszkała rodzina – wypędzenie mieszkańców, także ukrywającego się małżeństwa. Reakcja mamy. Dojście ludzi, za którymi jechał czołg, do ul. Elektoralnej – trupy na ulicy, swąd spalenizny. Droga kolumny ludzi na ul. Bema, zastrzelenie dziecka na rękach matki. Zachowanie strażników, znęcanie się nad kobietami i dziećmi, gwałty. [+]
[00:22:48] Przejazd pociągiem do Pruszkowa. Mama chciała wyskoczyć z pociągu i iść do Grodziska, gdzie rodzina miała niewielki majątek – babcia przyznała się do sprzedaży majątku i tego, że strażnik ją okradł.
[00:23:48] Kobiety wyskoczyły z pociągu i dotarły do Żyrardowa, gdzie znajoma cioci była dentystką – spanie w gabinecie. Wdzięczny pacjent, Niemiec, wpisał Żyrardów jako miejsce zamieszkania mamy i cioci. [+]
[00:25:04] Wyjazd do Łyszkowic, gdzie w znajoma pracowała w cukrowni. Oczekiwanie na koniec wojny. Ucieczka ojca z oflagu – jego przyjazd do Łyszkowic. Boh. wyleczyła się z hurrapatriotyzmu.
[00:26:27] Wyjazd do Włoszczowej, podróż wojskowym transportem z niemieckimi żołnierzami jadącymi na front – ich rozmowy z ojcem. Rodzina wysiadła we Włoszczowej, a pociąg został zbombardowany – reakcja boh. [+]
[00:28:33] Śmierć syna młynarzy z Łyszkowic, zakatowanego przez UB za działalność w AK.
[00:29:02] Rodzina zamieszkała w Łodzi. Trauma przejścia przez ul. Elektoralną podczas powstania – przysięga, że boh. i siostry nie wrócą do Warszawy. Boh. wróciła jako pierwsza.
[00:29:59] Ojciec trafił do więzienia za współpracę z Mikołajczykiem. Trudna sytuacja materialna rodziny po jego aresztowaniu. Kolega ojca wyjeżdżał do Warszawy i odstąpił rodzinie swoje mieszkanie – ćwiczenia na fortepianie u sąsiadów.
[00:31:31] Boh. w 1945 r. podjęła próbę dostania się do konserwatorium, ale nie znała nut. Lekcje indywidualne u profesora, który grał także na organach w katedrze – fascynacja muzyką organową – pierwsza próba gry na organach. Boh. ukończyła w konserwatorium klasę fortepianu i organów. Boh. wyjechała do Warszawy, by uczyć się gry na organach w klasie wirtuozowskiej.
[00:34:02] Ciocia boh. pracowała w sekretariacie łódzkiego teatrze im. Jaracza, gdzie występowali głównie warszawscy aktorzy. Boh. statystowała w sztuce, w której grał Władysław Walter. 1 sierpnia przyszła wiadomość o ekshumacji w Warszawie ciała wujka, skrzypka – rozmowa z Władysławem Walterem, którego syn także zginął podczas powstania, ale wcześniej wykonał wyrok na konfidencie Wierzbickim, zabijając przy okazji jego żonę (ciotkę boh.) i pasierbicę Halinkę, powstańczą łączniczkę. Śmierć wielu członków rodziny podczas powstania.
[00:38:39] Podczas turnusu narciarskiego w Szczyrku powstał pomysł na film pt. „Kumoszki z Windsoru” oparty na historii spotkania boh. z Władysławem Walterem i historii zabicia jej ciotki, Niemki.
[00:40:10] Pogrzeb teściowej Stefanii Michejdy z domu Marquardt. Spotkanie na cmentarzu z byłymi więźniarkami Oświęcimia – reakcja nastoletniej córki boh. Ojciec Stefanii brał udział w budowie Żyrardowa, Stefania poznała przyszłego męża na obozie dla ewangelików – ślub z adwokatem Władysławem Michejdą. Stefania Michejda nie podpisała volkslisty i została uwięziona w Oświęcimiu.
[00:42:50] Refleksje na temat pracy pisarskiej. Mąż ukończył akustykę, a boh. pracowała radiu. Kłopoty ze zdrowiem, muzyka jako terapia. Boh. miała wykładać na Akademii Muzycznej.
[00:45:26] Boh. porzuciła muzykę, jedna z jej sióstr skończyła malarstwo – historia rodziny Pauli.
[koniec samodzielnej narracji, początek wywiadu - świadek odpowiada na pytania]
[00:47:26] Przedstawienie rodziców: Zofia z domu Tomaszkiewicz. Historia prababki Prażmowskiej z Prażmowa, która wyszła za mąż za Ryxa, by ratować majątek. Ojciec Stefan Ciszewski pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, studiował architekturę, ale zamienił ją na meliorację, by szybciej pójść do pracy.
[00:50:45] Rodowód rodziny Sołtyńskich wywiedziony od tatarskiego chłopca.
[00:53:15] Młodsza siostra Danuta Pauli ukończyła malarstwo u Pronaszki i wyjechała do USA. Najmłodsza siostra Elżbieta Ciszewska urodziła się niedługo przed wybuchem wojny. Okupacyjny głód – niedożywienie dzieci. Boh. przyszła z Elżbietą do profesora i okazało się, że siostra ma słuch muzyczny. Zdolności artystyczne w rodzinie pojawiły się wraz z przodkiem Tatarem.
[00:55:44] Historia ciotki, która wyszła we Lwowie za malarza Białorusina. Święta u ciotki w Worochcie. Losy rodziny podczas wojny – ochotnicze wstąpienie do wojska. Powrót ciotki do mieszkania w Warszawie zajętego przez lokatora, który przywitał ją z siekierą. Cała rodzina ze strony ojca mieszkająca w Warszawie zginęła podczas powstania.
[00:58:25] Ciotka Marta Sołtyńska, Niemka, żona Wierzbickiego, nie chciała wyjechać z Warszawy pomimo namowy brata. Ciotka pomagała ludziom aresztowanym przez Niemców. Rodzina mieszkała przy ul. Zielonej na Sadybie. Ciotka Marta, jej mąż i córka Halina zostali zabici przez syna Waltera pod koniec Powstania Warszawskiego. Pochówek rodziny pod płotem cmentarza Czerniakowskiego.
[01:01:45] Marta Sołtyńska pochodziła z zamożnej niemieckiej rodziny, jej brat w czasie okupacji pracował w Pałacu pod Blachą [Brühla]. Roczny pobyt dzieci ciotki Marty w Niemczech – powrót Rysia w mundurze Hitlerjugend.
[01:03:00] O egzekucji ciotki i jej rodziny boh. dowiedziała się od Władysława Waltera. Jego syn zginął podczas wycofywania się powstańców. Scena sprzed wojny – syn Waltera podrywał mamę boh. na ślizgawce.
[01:04:10] W mieszkaniu przy Senatorskiej ukrywał się kolega ojca z żoną Żydówką, ale przy dzieciach niewiele o tym w domu mówiono.
[01:05:50] Z rodziną wyszła z powstania ciocia Rudko, której córkę Basię boh. chciałaby odnaleźć.
[01:06:32] Przyjazd boh. do Warszawy – odnalezienie wujka Sołtyńskiego. Poszukiwania córki Leona Schillera – informacje na temat jego żony, kontakt z dziennikarzem Stanisławem Prygoniem.
[01:08:40] Ktoś widział po wojnie kolegę ojca z żoną, którzy ukrywali się w mieszkaniu rodziny boh. – przypuszczenie, że wyjechali do Izraela, podobnie jak dwie koleżanki boh.
[01:09:18] Wypędzenie mieszkańców domu przy Senatorskiej, z tłumem wyszło także ukrywające się małżeństwo, zabijanie ludzi przez strażników, rozdzielenie kobiet i mężczyzn, gwałty na kobietach. Los ojca po powstaniu.
[01:10:43] Znajomi ojca ukrywali się w mieszkaniu przy ul. Senatorskiej przez rok, w tym czasie Lucia już nie pomagała rodzinie, trudności z jedzeniem dla dwóch dodatkowych osób.
[01:11:39] Boh. miała dwie przyjaciółki Żydówki, opowieść ojca o bójce z żydowskimi studentami, którzy dostali stypendium na Politechnice. Postawa ojca i mamy – pomoc ludziom w trudnych sytuacjach. Mama pomagała Ślązaczce Luci, która miała nieślubną córkę. Powody sprzedaży majątku w okolicach Grodziska przez babcię.
[01:13:55] Zawiłe losy rodziny z Prażmowa – współczesna oferta kupna nieruchomości.
[01:15:18] Podróż do posiadłości ojca po powstaniu – zbombardowanie pociągu we Włoszczowej. Rodzina zatrzymała się we wsi Brzeście – spotkanie ojca z czerwonoarmistą. Wyjazd rodziców do Warszawy – spalony dom i wyszabrowana piwnica.
[01:17:00] Aresztowanie ojca. Trud wychowania dzieci – najmłodsza siostra, uzdolniona muzycznie, była w klasie Marii Wiłkomirskiej, która specjalnie do niej przyjeżdżała z Warszawy do Łodzi. Siostra popełniła samobójstwo, a boh. porzuciła muzykę i zmieniła środowisko – wyjazd do Warszawy. Boh. studiowała reżyserię dźwięku.
[01:19:06] Podpalenie budynku przy Senatorskiej podczas powstania – ewakuacja mieszkańców. W domu był szpitalik, którego pacjenci zginęli, ponieważ nie mogli wyjść o własnych siłach. Reakcja mamy na wyjście razem z dziećmi. [+]
[01:20:56] Rozdzielenie mężczyzn i kobiet. Tułaczka rodziny po powstaniu, dotarcie do Żyrardowa.
[01:21:57] Ojciec po upadku powstania przebywał w obozie, z którego uciekł. Spotkanie rodziny w Łyszkowicach, gdzie dyrektorem cukrowni był mąż koleżanki cioci, która uciekła razem z rodziną. Praca mamy w cukrowni.
[01:23:44] Przyjazd ojca do Łyszkowic, spotkanie rodziny. Podróż na Lubelszczyznę – reakcja po zbombardowaniu wojskowego transportu we Włoszczowej, zmiana stosunku do Niemców. Przyjazd do Warszawy na „Lillę Wenedę” – boh. widziała niemiecką młodzież pracującą przy odgruzowywaniu Starego Miasta. Refleksje na temat ludzkich postaw nie mających związku z narodowością. Na obozie żeglarskim boh. poznała komunistyczną elitę i dyrektora Mostostalu.
[01:26:12] Grudzień 1944 – podróż niemieckim transportem wojskowym z młodzieżą jadącą na front. Rozmowy żołnierzy z ojcem znającym niemiecki. Pomoc żołnierzy – reakcja rodziny po zbombardowaniu pociągu. Zagłodzenie boh. uratowało ją przed zgwałceniem w obozie przejściowym przy ul. Bema. [+]
[01:28:01] Rodzina mieszkała w Łodzi przy ul. Bednarskiej – aresztowanie ojca. Mama z córkami przeprowadziła się do mieszkania, które zwalniał komunistyczny urzędnik. Ojciec dość długo był w więzieniu, a po zwolnieniu pracował w melioracji. Pomoc sąsiadów po aresztowaniu ojca. [+]
[01:30:34] Okupacja niemiecka – boh. wracała ze szkoły przez Plac Teatralny i widziała, jak niemiecki żołnierz rozdeptał dłoń chłopaka, który schylił się po rzucony niedopałek. Boh. nigdy nie spróbowała papierosa. [+]
[01:31:33] Zakaz palenia w oddziałach partyzanckich „Jędrusiów”. Stosunek boh. do używek.
[01:32:47] Życie boh. po wojnie [urwany wątek].
[01:33:02] Okupacja – napaść na boh., którą ktoś chciał wciągnąć do bramy.
[01:33:58] Chłopcy śpiewali na podwórkach piosenki antyżydowskie. Bieg ulicą z grupą żydowskich dzieci, które zostały potem zastrzelone.
[01:35:09] Początek powstania – barykada przed ul. Bielańską, pierwsi zabici.
[01:35:33] Dym z płonącego getta czuć było w mieszkaniu. Decyzja ojca o przyjęciu do domu kolegi i jego żony Żydówki.
[01:37:38] Schodzenie do piwnicy podczas nalotów. Gaszenie pożarów piaskiem. Alianckie dywanowe naloty na Drezno, zniszczenie Rothenburga.
[01:39:00] Boh. nie pamięta wysadzenia przez Niemców synagogi na Tłomackiem. Zniszczenie zabytków Warszawy – refleksje.
[01:40:33] Działalność ojca przed wojną – mama chciała się rozwieść, bo dużo czasu spędzał poza domem – relacje między rodzicami. Mama miała adoratora, Żyda – boh. jest w posiadaniu korespondencji jego i mamy.
[01:44:06] Wizyty w aptece na Starówce, której właścicielem był Reinert, kolega ojca ze studiów.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.