Marianna Szewera (ur. 1929, Skierbieszów) urodziła się w rodzinie rolniczej. W 1942 roku została wraz z rodziną wysiedlona do obozu przejściowego w Zamościu, skąd trafiła do Żelechowa k/Garwolina. Tu doczekała wyzwolenia i z rodzicami wróciła do Skierbieszowa. W 1944 roku przeżyła śmierć brata Władysława, zastrzelonego przez milicjanta. W 1949 roku wyszła za mąż. Zajmowała się krawiectwem. Przez 30 lat śpiewała w chórze kościelnym. Mieszka w Skierbieszowie. Ma czworo dzieci, dziesięcioro wnucząt i dziewięcioro prawnucząt.
[00:00:10] AUTOPREZENTACJA BOHATERKI
[00:00:26] RODZINA, matka, ojciec i trzech braci: Marian, Władysław, Józef. Rodzice pracowali na roli. W domu rodzinnym mieszkała również rodzina ojca.
[00:01:44] OKRES PRZED WOJNĄ, rodzina była szczęśliwa, dzieci chodziły do szkoły. Z inicjatywy Ignacego Mościckiego powstała w Skierbieszowie szkoła.
[00:02:50] WYBUCH WOJNY, koniec okresu szczęśliwości, ludzie stali się zależni od Niemców. Aresztowania i naloty bombowe.
[00:04:10] WYDARZENIA WOJENNE [boh. czyta z kartki hasła].
[00:05:08] EGZEKUCJE ŻYDÓW, kilkanaście rodzin żydowskich ze Skierbieszowa zostało wyprowadzonych na plac i rozstrzelanych. Zapanowała panika.
[00:05:40] VOLKSDEUTSCHE, namawiano ludzi do wpisywania się na volkslistę, głoszono, że kto się na nią wpisze, ten przeżyje.
[00:06:20] ROK 1941 - WYSIEDLENIA, z wiosek wysiedlano Polaków, volksdeutsche zostali.
[00:07:28] NIEMIECKA KOMISIA LEKARSKA, w szkole przez parę miesięcy odbywały się przymusowe badania, kazano się ludziom rozbierać i poddawano ich kontroli.
[00:09:45] WYSIEDLENIE, Niemcy chodzili po domach i nakazywali mieszkańcom pakować się. Potem zagnali wszystkich na plac szkolny.
[00:11:20] PLAC SZKOLNY, ludzie schodzili się na plac. Wyczytano rodziny, które miały zostać jako robotnicy dla przybyłych Niemców. Rodzinę boh. umieszczono na furmance.
[00:12:16] DROGA DO OBOZU, jechali okrężna drogą, drogą główną jechali osadnicy niemieccy, którzy mieli objąć gospodarstwa wysiedlonych.
[00:12:40] ZAMOŚĆ, do miasta dotarli nocą. Zanim przydzielono im barak, przeszli komisję. Rodzina boh. trafiła do lepszego baraku w związku z planem ich wywózki do Rzeszy.
[00:13:48] UCIECZKA BRACI, podczas wjazdu do obozu dwaj starsi bracia boh. uciekli.
[00:14:04] KOMISJA, następnego dnia rano odbywała się komisja, podczas której pojawił się lekarz ze Skierbieszowa. Rodzinę zabrano do baraków z dziećmi i starszymi ludźmi, dzięki czemu uniknęli wywózki do Rzeszy.
[00:14:44] ROZDZIELANIE MATEK DO DZIECI, dramatyczne sceny rozłączania rodzin, pisk i płacz.
[00:15:35] BARAKI, prycze, na ziemi siano, które służyło też do spania. Baraki podzielono na te, których mieszkańcy mieli jechać do Oświęcimia lub do Berlina.
[00:16:35] POSIŁKI, zupa z brukwi i zmarzniętych ziemniaków, czarna kawa, kawałek chleba.
[00:17:10] TOALETY, załatwiano się do wykopanych w dole rowów, brak możliwości umycia się.
[00:17:50] ŚMIERĆ, furmanką zbierano ciała ludzi którzy umierali w obozie, zwłoki wywożono na cmentarz do Zamościa. Sąsiadce zmarło miesięczne dziecko, nosiła je pod płaszczem nie wiedząc, co z nim zrobić. Ludzie radzili, żeby położyła ciało na furmance, którą je wywiozą i zakopią. [+]
[00:19:00] APEL odbywał się na placu, na który wołano wszystkich ludzi z baraków. Na apelu wyczytywano rodziny, które później wywożono. Wyczytano też rodzinę boh. Przyjechały samochody ciężarowe i zawiozły ich na stację kolejową w Zamościu.
[00:20:10] PODRÓŻ WAGONAMI BYDLĘCYMI. Ludzie nie wiedzieli, gdzie zostaną wywiezieni, wszyscy bardzo przeżywali podróż
[00:21:07] SOBOLEWO, tu na stacji ludzie wyszli do nich z chlebem i ciepłym posiłkiem. Boh. wspomina smak pysznego chleba. Ludzie zostali załadowani na furmanki i ruszyli w nieznane.
[00:22:10] ŻELECHÓW, w nocy dotarli do Żelechowa. W szkole naszykowane było miejsce dla nowoprzybyłych, okoliczni mieszkańcy przynieśli im gorącej zupy i chleba. Ludzie zabierali dzieci do siebie, żeby je dożywić. Jedna z miejscowych kobiet chciała się zająć boh. i zabrać ją do domu. Po nocy boh. wróciła do rodziców. Rodzina dostała mieszkanie pożydowskie i opuściła szkołę. Boh. rozpoczęła edukację.
[00:28:27] HISTORIA BRATA, do Skierbieszowa przyjechali Niemcy i wyłapywali młodych mężczyzn. W trakcie obławy pojmali brata boh. i 30 innych, wywieźli ich do Majdanka. Rodzina wyruszyła w poszukiwaniu syna. Okazało się, że odzyskanie syna mogła umożliwić koncesja na tytoń. Rodzina korzysta z pomocy sąsiada, który taką koncesję posiadał i brat wrócił do domu. [+]
[00:32:45] BRACIA W PARTYZANTCE, organizowanie się grupy. Bracia, którzy uciekli z wywózki, wrócili na rodzinne tereny, gdzie działali w partyzantce. Brat Władysław ukrywał się w domu u stryja. Doszło do obławy. Stryj ukrył brata w zbożu i Niemcy go nie znaleźli. Po tym matka zabrała brata do Żelechowa.
[00:37:00] PARTYZANKA W ŻELECHOWIE, brat kontynuował działalność partyzancką w Żelechowie.
[00:38:48] ŻYDZI, ludność żydowska z Żelechowa została zastrzelona.
[00:40:00] BOŻE NARODZENIE, matka chodziła po wsi i zbierała żywność od ludzi. Ciasta z kościoła.
[00:42:07] PRACA, każdy pracował, matka pracowała u księdza na gospodarstwie, dostawali kartki na chleb i cukier.
[00:43:10] SKRYTKA W TRUMNACH, ojciec kolegi brata miał zakład trumniarski. Kiedy dochodziło do obławy, ukrywał chłopców w trumnach. [+]
[00:44:00] PRACA BOH., opiekowała się dwójką dzieci.
[00:45:35] KONIEC WOJNY, ucieczka Niemców. Rodzina wyruszyła do wolnego już Lublina, dotarli do Piasek.
[00:47:50] POŻAR W PIASKACH, w drodze do Lublina rodzina szukała noclegu w Piaskach. Spali w stodole u gospodarzy. W nocy w domu gospodarzy wybuchł pożar spowodowany wybuchem paliwa.
[00:49:30] POWRÓT DO DOMU, z Piasek rodzina wyruszyła do Zamościa, potem dotarli do Skierbieszowa.
[00:50:35] SKIERBIESZÓW, po swoim rodzinnym domu zastali zgliszcza. Spali w stodole.
[00:53:00] MOBILIZACJA, bracia zostali zabrani do wojska polskiego i wywiezieni do Białki.
[00:54:17] OBŁAWA I ŚMIERĆ BRATA, matka ostrzegła syna Władysława przed obławą i radziła mu się ukryć. Brat wziął siekierę i z kolegą mieli iść do lasu. Kolega zobaczył milicjantów na furmance i zaczął uciekać. W strzelaninie brat został trafiony. Był jeszcze przytomny, gdy matka z bratem Józefem jechali po niego furmanką. Mimo pomocy lekarza - zmarł. Rodzina dowiedziała się, że zabił go [Woźniak], który po zabójstwie wyjechał ze Skierbieszowa. [+]
[01:00:33] LOSY RODZINY, śmierć ojca. Ślub brata Mariana, zamążpójście boh.
[01:01:24] MATCE GROZIŁ NIEMIEC, matka z koleżanką spotkały Niemca, który przyłożył matce pistolet do głowy, i stojącemu z nim Żydowi kazał przetłumaczyć, że je zabije. Kobiety uratował brat Władysław.
[01:03:00] MATKA BITA PRZEZ NIEMCA w barakach w Zamościu. Ludzie przerzucali przez druty jedzenie. Gdy matka podeszła, aby je złapać, pojmał ją Niemiec z psem i zbił tak mocno, że ledwo doczołgała się do baraku.
[01:04:14] WYPOWIEDŹ NIEMCÓW NA TEMAT POLAKÓW. Do baraku przyszło kilku Niemców. Jeden z nich powiedział więźniom, że Niemcy mają Polaków za kury, drugi go poprawił – że za szczury, gdyż kurę się zabije i zje, a ze szczura nie ma korzyści. [+]
[01:05:45] LOSY PO WOJNIE, trudna sytuacja, nie zdołali odbudować domu. Dostali ślepego konia z wojny i mieli krowę, która była żywicielką rodziny.
[01:12:19] EDUKACJA, po wojnie otworzono szkołę. Jeden z nauczycieli zaproponował boh. kurs nauczycielski w Zamościu, ale nie miała ona możliwości wyjazdu. Rodzice wysyłali boh. na przyuczenie do zawodu krawcowej, potem boh. pracowała w tym fachu. Zapisała się do chóru kościelnego.
[01:14:20] SKATOWANY BRAT JÓZEF, po próbie chóru brat Józef został zatrzymany przez milicjanta i zabrany na posterunek, gdzie został dotkliwie pobity. Po wniesieniu w Zamościu skargi przez matkę milicjant został zmieniony.
[01:15:20] LOSY BOH., boh. uczyła się szyć u siostry przyszłego męża. Opis życia codziennego. Pojawienie się radia. Zbiorowe oglądanie telewizji u sąsiada. Mąż pracował, gdzie się dało. Boh. zaszła w ciążę.
[01:25:29] KONTYGENTY [w czasie wojny], przymus oddawania zbiorów i mleka jako podatku.
[01:27:50] IGNACY MOŚCICKI, kiedy Prezydent Mościki przyjechał do wsi, nie można było wchodzić do kościoła – odbywało się tam przyjęcie. Matka boh. obserwowała je zza organów, za którymi się ukryła. Mościcki miał w Skierbieszowie dziadków.
[01:30:55] WYBUCH WOJNY, kiedy zaczęła się wojna, ksiądz wystawiał radio za okno, aby ludzie mogli słuchać informacji. Jeżdżono też po gazety do Zamościa. Naloty bombowe. Po wkroczeniu Niemcy zlikwidowali radia.
[01:32:20] KARA ŚMIERCI, za wszystko groziła śmierć - za ukrywanie Żyda, posiadanie radia.
[01:32:58] URZĘDNIK i HISTORIA WALIZKI, urzędnicy z Zamościa uciekali kierując się w stronę Rumunii. Do domu boh. sołtys przysłał na przenocowanie urzędnika, który przyjechał do nich z walizką. Nazajutrz matka odprowadziła go na transport, a po walizkę miała się zgłosić jego żona, która pojawiła się niebawem i została z rodziną kilka tygodni. Kiedy opuszczała ich dom okazało się, że w walizce była broń.
[01:39:10] ROSJANIE, nie dotarli we wrześniu do Skierbieszowa, zostali zatrzymani w Grobowcu.
[01:42:33] HISTORIA ŻYDÓWKI, stara Żydówka, którą gonili Niemcy podczas akcji likwidacyjnej, uciekając wpadła do domu boh. Matka prosiła ją, żeby sobie poszła w obawie, że rozstrzelają cała rodzinę. Kobieta wyszła i została złapana przez Niemców. [+]
[01:44:40] MŁODA ŻYDÓWKA. U sąsiadki mieszkała młoda Żydówka z dziećmi. Kiedy Niemcy zaczęli rozdawać opaski Żydom, sąsiadka poprosiła ją, żeby opuściła mieszkanie bojąc się represji w stosunku do własnej rodziny. Kobieta udała się do Izbicy. [+]
[01:45:35] OPIS ŻYDÓW, Żydzi mieszkający we wsi boh. - rzeźnik, sklepowy.
[01:47:06] LIKWIDACJA ŻYDÓW, dzień, w którym ludność żydowska została zlikwidowana.
[01:48:40] ŻYD, KTÓRY PRZEŻYŁ, we wsi był Żyd, który ożenił się z Polką. Podczas wojny udało mu się ukryć, jego żona zginęła w Oświęcimiu.
[01:52:40] PO LIKWIDACJI ŻYDÓW Niemcy rozkazali posprzątać po egzekucji.
[01:52:58] CHŁOPAK PRZEŻYŁ ROZSTRZELANIE, aresztowany i wywieziony do obozu chłopak, podczas grupowego rozstrzelania więźniów został jedynie draśnięty. Po egzekucji wyszedł z rowu pełnego trupów. Ludzie się nim zajęli. W obawie, że zostanie złapany, zapisał się na ochotnika jako robotnik do Niemiec. [+]
[01:55:40] VOLKSDEUTSHE, ludzie, którzy zapisali się na volkslistę.
[01:59:00] OKUPACJA NIEMIECKA PRZED WYSIEDLENIEM, Niemcy przyjeżdżali co jakiś czas i robili łapanki.
[02:00:08] OBÓZ W ZAMOŚCIU, w budkach strażniczych stali Ukraińcy, którzy czasem strzelali do ludzi. Przez druty przerzucano żywość. Rodzina była w obozie 3 tygodnie.
[02:03:40] UCIECZKA BRACI, wspomnienie braci którzy uciekli.
[02:05:10] GESTAPO, przerażona boh. z matką w drodze z pola mijają na moście gestapowców i leżące obok nich dwa trupy. [+]
[02:06:55] EGEKUCJE NA ŁĄCE, z okna domu w Żelechowie widać było łąkę, na której dokonywano egzekucji.
[02:07:55] KSIĄDZ Z ŻELECHOWA, dobry ksiądz Wacław Milik. Na jego plebani przechowywali się młodzi ludzie, którym dawał im sutanny i udawali księży.
[02:09:10] PARTYZANTKA W ŻELECHOWIE, była bardzo dobrze rozwinięta.
[02:10:07] TRANSPORTY, trasy transportów.
[02:12:20] SPOTKANIE Z POLSKIMI ŻOŁNIERZAMI, ludzie witają żołnierzy kwiatami i wiwatując.
[02:12:50] HISTORIA PARTYZANTA, młody mężczyzna przychodził w odwiedziny do sąsiadów- adwokatów. Kiedy doszło do obławy, uciekł przez okno, był potem poszukiwany przez Niemców. Po jakimś czasie sąsiadka płacząc poinformowała matkę boh., że Niemcy go zabili. Okazało się, że mężczyzna żył, a przypadkowo zabitemu chłopakowi podrzucono jego dokumenty.
[02:20:18] UKRAIŃCY, kuzynka, która uciekła z Wołynia.
[02:21:20] POWSTANIE WARSZAWSKIE, informacje o Powstaniu z Radia Wolna Europa. Partyzanci chcieli iść do Warszawy, żeby pomóc powstańcom ale po dotarciu do Gończyc zostali zatrzymani przez Rosjan.
[02:29:50] POWROTY LUDZI Z OŚWIĘCIMIA I BERLINA
[02:32:52] STRACH PRZED OŚWIĘCIMEM, nie wiadomo było kto gdzie trafi, jaki barak był przeznaczony do Oświęcimia, jaki do Berlina. [02:34:00] ODCZUCIA POWOJENNE, powracające wspomnienia, emocjonalne podejście do Niemiec.
more...
less
The library of the Pilecki Institute
ul. Stawki 2, 00-193 Warszawa
Monday to Friday, 9:00 - 15:00
(+48) 22 182 24 75
The library of the Berlin branch of the Pilecki Institute
Pariser Platz 4a, 00-123 Berlin
Pon. - Pt. 10:30 - 17:30
(+49) 30 275 78 955
This page uses 'cookies'. More information
Ever since it was established, the Witold Pilecki Institute of Solidarity and Valor has been collecting and sharing documents that present the multiple historical facets of the last century. Many of them were previously split up, lost, or forgotten. Some were held in archives on other continents. To facilitate research, we have created an innovative digital archive that enables easy access to the source material. We are striving to gather as many archives as possible in one place. As a result, it takes little more than a few clicks to learn about the history of Poland and its citizens in the 20th century.
The Institute’s website contains a description of the collections available in the reading room as well as the necessary information to plan a visit. The documents themselves are only available in the Institute’s reading room, a public space where material is available free of charge to researchers and anyone interested in the topics collected there. The reading room also offers a friendly environment for quiet work.
The materials are obtained from institutions, public archives, both domestic and international social organizations, as well as from private individuals. The collections are constantly being expanded. A full-text search engine that searches both the content of the documents and their metadata allows the user to reach the desired source with ease. Another way to navigate the accumulated resources is to search according to the archival institutions from which they originate and which contain hierarchically arranged fonds and files.
Most of the archival materials are in open access on computers in the reading room. Some of our collections, e.g. from the Bundesarchiv, are subject to the restrictions on availability resulting from agreements between the Institute and the institutions which transfer them. An appropriate declaration must be signed upon arrival at the reading room in order to gain immediate access to these documents.
Before your visit, we recommend familiarizing yourself with the scope and structure of our archival, library and audio-visual resources, as well as with the regulations for visiting and using the collections.
All those wishing to access our collections are invited to the Pilecki Institute at ul. Stawki 2 in Warsaw. The reading room is open from 9–15, Monday to Friday. An appointment must be made in advance by emailing czytelnia@instytutpileckiego.pl or calling (+48) 22 182 24 75.
Please read the privacy policy. Using the website is a declaration of an acceptance of its terms.